انتقاد سمیعی‌ گیلانی از نهادینه‌ نشدن ویرایش در ایران

ایسنا:  احمد سمیعی گیلانی از نهادینه نشدن ویرایش در ایران انتقاد کرد.

این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمعه در استودیو غرفه خانه کتاب در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حاضر شد و طی سخنانی با بیان اینکه ویرایش یکی از شاخه‌های مهم و حساس صنعت نشر است، گفت: قبل از اینکه نشر به‌صورت صنعت دربیاید، در زبان فارسی در گذشته نوعی از ویرایش وجود داشته است؛ به‌طور مثال اگر کتابی را استادی تألیف می‌کرد آن کتاب دست‌نویس‌های متعددی پیدا می‌کرد و چه‌بسا از دست‌نویس اصلی مؤلف فاصله می‌گرفت و غلط و تصرف‌های زیادی در آن راه پیدا می‌کرد.
 
او ادامه داد: بنابراین در این شرایط بهترین نسخه اثر را نسخه‌ای می‌دانستند که دستنویس مؤلف باشد و البته خود مؤلف نیز آن را اصلاح کرده باشد. نقد به معنای امروزی در ایران وجود داشته اما نامش شرح بوده است و تمام شروحی که بر کتاب‌ها در گذشته نوشته می‌شد مانند نقد امروزی است.
 
سمیعی گیلانی به پیدایش خانه ترجمه در دوره پهلوی اشاره کرد و گفت: این خانه برای ترجمه ادبیات جهانی به وجود آمد که محصولاتش آثاری چون «ایلیاد و ادیسه» و... بود اما این پروژه پس از مدتی متوقف ماند. از سوی دیگر در این خانه ترجمه‌هایی ویرایش می‌شد که توسط نسل جوان‌تری از این حرفه نگارش شده بود.
 
او در ادامه با اشاره به ویرایش در انتشارات فرانکلین گفت: البته این اقدام اقتباسی از خارج و موضوع تازه‌ای بود که در صنعت نشر به‌وجود آمده بود چرا که پیش از این ویرایش به این معنی در زبان فارسی وجود نداشت و البته در زبان پارسی میانه می‌توانستیم آن را مشاهده کنیم. کلمه ویرایش در اصل از واژه دباغی گرفته شده است.
 
این استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه ویرایش در ایران هیچ‌گاه به معنایی که در خارج از کشور وجود داشته انجام نشده اظهار کرد: اغلب کارهایی را که در ایران به‌نام ویرایش انجام می‌شود در خارج از کشور ویرایش نمی‌دانند. البته در ایران هر ناشری شیوه نامه‌ای دارد اما آنچه مسلم است این است که ویرایش در خارج از کشور در سطحی بالاتر و برای پرورش نویسنده‌ها مطرح است.
 
سمیعی گیلانی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در گذشته علاوه بر شعر، نثرهای پاکیزه‌ای وجود داشته افزود: به‌طور مثال «کیمیای سعادت» شاهکار تألیف است بنابراین این‌گونه نیست که ما فقط شعر داشته باشیم بلکه از گذشته نثرهای مرتب و پاکیزه هم در تاریخ ادبیات وجود داشته است.
 
او در ادامه با بیان اینکه انتشارات فرانکلین علاوه بر ترجمه کتاب‌های تألیفی را نیز ویرایش می‌کرد، اظهار کرد: این بدین معنی بود که حتی بیشتر از آثار ترجمه‌ای در آثار تألیفی تصرف صورت می‌گرفت و بسیاری از زوائد آن حذف می‌شد. همچنین یکی دیگر از اقدامات تازه‌ای که فرانکلین انجام داد این بود که مجموعه‌هایی را دایر کرد که هرکدام دبیر ویژه‌ای داشت. به طور مثال مجموعه جوانان به سرپرستی اسلامی ندوشن دایر شد. این دبیر وظایفی داشت که اکنون ویراستاران امروزی این کارکردها را ندارند؛ به‌طور مثال دبیران عناوین مجموعه‌ها را انتخاب می‌کردند، سپس با افراد متناسب برای این کار ارتباط می‌گرفتند و با تشریح اهداف مجموعه‌ها سعی در یکدست کردن محتوای مجموعه‌ها داشتند.
 
سمیعی گیلانی در بخش دیگری از سخنانش گفت: متاسفانه ویرایش در ایران نهادینه نشده و هیچ‌گاه به عنوان شاخه اصلی از صنعت نشر محسوب نشده است به‌همین دلیل است که اگر ناشران ویراستارانی را در اختیار دارند اما عملاً آنگونه که باید نمی‌توانند وظایف خود را انجام دهند.
 
به گفته این ویراستار، بخشی از پرورش نیافتن ویراستاران و ادیبان کارآمد در ایران به ضعف سیستم آموزشی و وزارت علوم برمی‌گردد چرا که وزارت علوم بیشتر به دنبال تدوین الگو برای مقاله‌های تحقیقی است تا تأسیس دانشکده برای تربیت ادیب.
 
او در پایان با تاکید بر اینکه هنوز ویراستاری مورد نظر انتشارات فرانکلین در ایران محقق نشده است، گفت: باید سازمانی دایر شود تا ویراستاری را ساماندهی کرده و ویراستاران متخصص تربیت کند.