چرا توفیق را توقیف کردند؟

کتاب «چرا توفیق را توقیف کردند؟» بنابر آنچه‌ مؤلف، عباس توفیق، در پیشگفتار کتاب نوشته «شرح مستند سوابق، ریشه‌ها، علت واقعی توقیف توفیق و اقدامات وسیع پشت پرده‌ی دولت برای خریدن توفیق یا نابود کردن آن است و اقدامات خلاف قانون ننگینی که برای نابودی کهنسال‌ترین روزنامه‌ی فکاهی و طنزآمیز تاریخ مطبوعات ایران صورت گرفت.»

کتاب حاضر بنا به نوشته عباس توفیق، دوران نخست‌وزیری حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا تا تعطیلی همه‌ی نشریه‌های توفیق و تعطیلی مؤسسه‌ی توفیق را دربرمی‌گیرد. کتاب همچنین شرح مبارزه‌ی طولانی توقیق علیه همه‌ی اقدامات خلاف قانونی است که منجر به توقیف توفیق شد.

صاحب‌امتیاز توفیق در ادامه می‌نویسد: در یکی از سخنرانی‌ها به شنوندگان گفتم شما اگر نیم قرن توفیق را خوانده باشید، ولی داستان پرآب چشمِ توقیف و تعطیلی توفیق و مبارزات با آن را نخوانید، توفیق را نشناخته‌ایم.

پیشگفتار کتاب چنین آغاز می‌شود: روزنامه‌ی توفیق یکی از جالب‌ترین پدیده‌های اجتماعی ایران بود که در یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، در کشوری که هرازچندی «کشتی‌بان را سیاستی دیگر می‌آمد»، حدود نیم قرن ـ با همه‌ی بالا و پایین‌ها و با همه‌ی سانسورها و توقیف‌ها ـ ناگفتنی‌ها را گفت، حقایق را نوشت، در دل سیاه شب روشنگری کرد، زبان مردم شد و از درد و غم مردم سخن راند. در منطقه‌ای بسیار حساس و در کشوری ثروتمند، ولی فقیر که تمام قدرت‌های جهانی به خاطر غارت منابع عظیم ثروت آن با زر و زور اعمال نفوذ می‌کردند، توفیق مستقل از همه‌ی سیاست‌ها و در جنگ و گریز دائم با همه‌ی صاحبان داخلی و خارجی زر و زور و تزویر، با ثبات رأی و ثبات قدم و ایمان به حق، در یک صراط مستقیم، طی نیم قرن فقط جانب مردم را گرفت و جز راست ننوشت و هنگامی که غروب کرد، چون کاری باورنکردنی کرده بود، در هاله‌ای از افسانه و واقعیت فرورفت. توفیق نه تنها در تاریخ مطبوعاتی ایران که در تاریخ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورمان نیز نقشی غیرقابل انکار داشت.

تاریخچه‌ی توفیق: در صفحه‌ی نوزده کتاب درباره‌ی پیشینه‌ی توفیق آمده است: در زمان احمدشاه قاجار، در روز یکشنبه، ۳ شوال ۱۳۴۱ برابر ۳۰ ثور ۱۳۰۲ شمسی، شادروان حسین توفیق که قبلاً سردبیر روزنامه‌ی فکاهی «گل زرد» بود، نخستین شماره‌ی روزنامه‌ی توفیق را به بهای شش شاهی در تهران منتشر کرد. او نخستین سرمقاله‌ی توفیق را در ۹۱ سال پیش با این جملات شروع کرد: «نامه‌ی توفیق به استعانت حق و حقیقت و پشتیبانی عناصر صالح و پاک، برای روشن کردن فکر طبقه‌ی سوم و دفاع از حقوق آنان، با مسلکی ثابت، می‌رود قدم در دایره‌ی مطبوعات بگذارد.» پس از روی کار آمدن رضاشاه، چون سال‌به‌سال اوضاع سیاسی خطرناک‌تر می‌شد، از ۱۳۱۱ توفیق برای مدت شش سال بیشتر به صورت یک روزنامه‌ی ادبی درآمد و آثار اکثر ادبای زمان در آن به چاپ رسید. از ۱۳۱۷ توفیق در ۸ صفحه و به صورت روزنامه‌ای صرفاً فکاهی و کاملاً غیرسیاسی درآمد و با استقبال فراوان مردم روبه‌رو شد. با وجود کاملاً غیرسیاسی بودن روزنامه‌ی توفیق، شادروان حسین توفیق در سال ۱۳۱۸ دوبار به زندان افتاد و چند روز پس از آزادی از زندان دوم درگذشت. دوره‌ی دوم روزنامه‌ی توفیق از ۱۳۱۹ با همان هیأت تحریریه‌ی سابق، به صاحب‌امتیازی و مدیر مسئولی محمدعلی توفیق به انتشار خود ادامه داد. پس از شهریور ۱۳۲۰ و برکناری رضاشاه و شروع دوباره‌ی آزادی قلم، توفیق به صورت روزنامه‌ای کاملاً فکاهی ـ سیاسی درآمد. از ۱۳۲۳ به بعد برادران توفیق (حسن، حسین و عباس) به ترتیب سن، یکی پس از دیگری همکاری خود را با روزنامه‌ی توفیق آغاز کردند. حسن کاریکاتوریست، حسین نویسنده و شاعر و عباس کاریکاتوریست و نویسنده‌ی توفیق بود. در دوران جنبش ملی کردن نفت، برادران توفیق سه نفر از هفت نفر هیأت تحریریه‌ی توفیق بودند. در آغاز ملی کردن صنعت نفت در سراسر کشور که حزب توده‌ی ایران طرفدار دادن امتیاز نفت شمال به روسیه‌ی شوروی بود، توفیق نویسندگان توده‌ای خود را کنار گذاشت و به شدت از مبارزه برای ملی کردن نفت در سراسر کشور دفاع کرد. در این مدت توفیق از سیاست خارجی دکتر مصدق حمایت کرد ولی از سیاست داخلی او در موارد متعدد انتقاد نمود و بیشترین کاریکاتورها را از دکتر مصدق و پتوی معروفش کشید. توفیق تا آخرین روز انتشارش هرگز شیفته‌ی قدرت، حتی قدرت ملی و دموکراتیک نشد و فاصله‌ی خود را از قدرت، چه قدرت حاکم و چه قدرت مخالفان آن، حفظ کرد. در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دفتر و خانه‌ی توفیق غارت و به آتش کشیده شد. توفیق توقیف شد و مدیرمسئول آن، محمدعلی توفیق به زندان افتاد و پس از آزادی از زندان روزنامه‌نگاری و سیاست را به‌کلی کنار گذاشت. پس از کودتای ۲۸ مرداد، گروهی از تندروترین مدیران، سردبیران، شعرا، نویسندگان و کاریکاتوریست‌های روزنامه‌های طنزآمیز قبل از کودتا، گردش ۱۸۰ درجه کردند و آنچه علیه شاه می‌کشیدند و می‌سرودند و می‌نوشتند را علیه دکتر مصدق که قبلاٌ از او دفاع می‌کردند کشیدند و سرودند و نوشتند و این‌همه را با مدایحی جدی از شاه به همراه عکس تمام‌رنگی او در روزنامه‌های خود چاپ کردند. همه‌ی این روزنامه‌ها با عدم استقبال مردم روبه‌رو گردیدند و برای همیشه تعطیل شدند...

کتاب «چرا توقیف را توقیف کردند» را نشر هرمس در ۷۱۵ صفحه و به قیمت ۶۵۰۰۰ تومان منتشر کرده است.