پنج شنبه، ۳۰ فروردین ۱۴۰۳
آرمان: کار تلویزیون نمایش اخبار است و مطبوعات روایتگر و توضیح‌دهنده اخبار هستند. نقش اینترنت، نمایش گذاری، روایتگری و تبادل نظرات است. برای این کار، خبرنگاران اینترنتی با به کار بردن انواع مختلفی از امکانات مانند عکس، فیلم و... گزارش اطلاعاتی را به صورت چندگانه ارائه می‌دهند. در سال‌های اخیر در کنار رسانه‌های قدیمی، رسانه‌های جدید نیز رشد یافته‌اند و استقبال گرم ایران از این رسانه‌ها اکنون آنها را به قدرت رسانه‌ای بزرگی تبدیل کرده است. شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها اکنون تأثیر زیادی بر افکار عمومی دارند. محمدمهدی فرقانی، استاد ارتباطات و رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی در گفت‌وگو با «آرمان» در رابطه با الزامات و اصول حرفه‌ای در خبرنگاری اینترنتی می‌گوید: «خبرنگار رسانه سنتی به سبب وابستگی سازمانی به رسانه قدرت عمل بیشتری نسبت به خبرنگار اینترنتی دارد، اما در مقابل خبرهای تولیدی توسط خبرنگار سنتی از دقت، عمق و غنا، امانتداری و منابع خبری با کیفیت‌تری برخوردار است. خبرنگاری اینترنتی به عنوان پدیده‌ای نسبتاً نوظهور در ایران نگاه ویژه‌ای را به منظور افزایش ظرفیت‌ها و قدرت این نوع خبرنگاری می‌طلبد.»
خبرنگاری اینترنتی چیست و جایگاه کنونی آن در میان سبک‌های خبری رایج در ایران چگونه است؟
خبرنگاری اینترنتی و غیراینترنتی تفاوت محسوسی با یکدیگر ندارند و اصول خبرنگاری تقریباً مشابهی دارند. مهم‌ترین تفاوت، سرعت بیشتر خبرنگاری اینترنتی است. در این نوع خبرنگاری، خبرنگار فرصت کمتری برای عمق‌بخشی به موضوعات دارد. همچنین در مقایسه با خبرنگاری سنتی سردبیر و دروازه‌بان خبر تسلط کمتری به مطالب انتشار داده شده دارند. در رسانه‌های سنتی، سردبیر کمیت و کیفیت خبرها را از نظر صحت، دقت، عمق و غنا، امانتداری و منابع خبری می‌سنجد، اما در خبرنگاری اینترنتی این کار به کیفیت خبرنگاری سنتی نیست. خبرنگار رسانه‌سنتی به سبب وابستگی سازمانی به رسانه تعهد بیشتری به آن دارد، اما خبرنگار اینترنتی آزاد است و ضوابط و محدودیت‌های خبرنگار سنتی را ندارد. خبرنگاری اینترنتی به تدریج به عنوان پدیده‌ای نسبتاً نوظهور در ایران گسترش پیدا کرده و تقویت می‌شود، اما کماکان مسائلی مانند تأمین معیشت، استقلال و مسئولیت حرفه‌ای برای این خبرنگاران مطرح است که از تعلقات کمتر سازمانی این خبرنگاران ناشی می‌شود. خبرنگاری اینترنتی، خبرنگاری آزاد است و می‌توان به او لقب «خبرنگار کوله‌پشتی» را داد. این خبرنگاران در بسیاری از صحنه‌های‌خبری حضور دارند و در عین حال وابستگی و تعلقات‌سازمانی به یک نهاد رسانه‌ای ندارند. نقش این گونه از خبرنگاران در ایران در حال تقویت است، اما در نهایت با دو چالش مهم مواجهند. رسانه‌های سنتی معمولاً به دلیل ساختار مستحکم‌تر این گونه رسانه‌ها از روزنامه‌نگاران خود بیشتر از این گونه خبرنگاران حمایت می‌کنند و همچنین سرعت انتشار و بازنشر اخبار در شبکه‌های اجتماعی نیز مانع مهمی برای آنهاست که معمولاً ارزش زحمات آنها را زیر سؤال می‌برد. شهروندان از طریق شبکه‌های‌اجتماعی و تلفن‌های‌همراه خود به سادگی به اخبار دسترسی دارند. بنابراین خبرنگار اینترنتی باید بتواند با این دو چالش مقابله کند.
یکی از مسائل مطرح شده در خبرنگاری اینترنتی کاهش دقت نگارش خبر به دلیل سرعت بالای انتشار آن است. چگونه می‌توان همزمان با انتشار سریع خبر حداقل مشکلات دستوری و نگارشی در آن وجود داشته باشد؟
ایراد وارده به این سبک از روزنامه‌نگاری کاملاً درست است و این اخبار از نظر نگارش دچار مشکل هستند. خبرنگاران اینترنتی توجه زیادی به نگارش خبر نمی‌کنند و این اخبار به لحاظ ساختار پایبندی زیادی به اصول و سبک‌های روزنامه‌نگاری حرفه‌ای مانند نظام خبرنویسی، گزارش‌نویسی، مصاحبه، مقاله، نقد، تفسیر و... ندارند و به دلیل عدم‌پایبندی به این اصول گاهی از جذابیت و تاثیرگذاری کمتری برخوردار هستند. بنابراین خبرنگاران اینترنتی باید آموزش ببینند تا اشکالات نگارشی در اخبار آنها وجود نداشته باشد. به علاوه این آموزش‌ها باید ضعف ساختار حرفه‌ای خبر تولیدشده آنها را رفع کند.
استفاده از Multimedia (ترکیب اطلاعات‌صوتی و تصویری برای اطلاع‌رسانی) چه تاثیری بر میزان تاثیرگذاری اخبار دارد؟
آینده روزنامه‌نگاری تقریباً متعلق به این نوع سبک‌های خبر است. نسل کنونی با متون مکتوب و روزنامه‌های سنتی میانه‌ای چندانی ندارد، زیرا در روزنامه‌نگاری و رسانه‌های‌سنتی مطالب با تأخیر به دست مخاطب می‌رسند، در صورتی که با استفاده از امکاناتی مانند صوت، تصویر و... مخاطب با سرعت و جامعیت بیشتر خبر را دریافت می‌کند. همراهی متن با تصویر، فیلم و عکس می‌تواند فهم مخاطب را از خبر افزایش دهد و دریافت خبر را نیز برای او جذاب‌تر می‌کند. اما نکاتی در رابطه با استفاده از امکانات چند رسانه‌ای در انتشار اخبار وجود دارد. حریم‌خصوصی افراد باید در هنگام استفاده از قابلیت چندرسانه‌ای برای اخبار حفظ شود. دقت، عمق، غنا و امانتداری به عنوان ارزش‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری باید حفظ شود و تعهداخلاقی خبرنگار نسبت به منابع‌خبری در روزنامه‌نگاری اینترنتی به نحو مطلوبی تضمین‌شده نیست. خبرنگاری اینترنتی علاوه بر چالش‌ها، فرصت‌هایی را نیز در اختیار روزنامه‌نگار و رسانه می‌گذارد که آنها را از روزنامه‌نگاری سنتی متمایز می‌کند. امکان ترکیب متن، تصویر، صوت و... و قابل دسترس بودن این امکانات از طریق شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های همراه مهم‌ترین این فرصت‌هاست.
اینترنت امکان جریان آزاد اطلاعات‌واخبار را فراهم می‌کند. در خبرنگاری‌اینترنتی کنونی تا چه میزان می‌توان جریان آزاد اطلاعات را مشاهده کرد؟
به هر صورت اینترنت فضا و فرصتی را به ویژه برای شهروندان فراهم کرده تا آنها بتوانند برخلاف قبل صدای خود را به گوش مسئولان برسانند. رسانه‌های سنتی عمدتاً در دست اصحاب‌قدرت و منابع‌رسمی قرار دارد، اما شهروندان در رسانه‌های‌دیجیتال به عنوان تولیدکننده و همچنین دریافت‌کننده پیام حضور دارند. این تغییر نقش سبب ایجاد قدرت برای شهروندان شده و امکان شنیده شدن آنها را فراهم کرده است؛تغییری که در بلندمدت می‌تواند به نفع آزادی‌بیان، قلم و دسترسی به اطلاعات شهروندان تمام شود و حق تولید و انتشار اطلاعات از انحصار قدرت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خارج شده و این حق میان شهروندان توزیع می‌شود. این نکته از نقاط قوت خبرنگاری‌اینترنتی است. با این همه، کماکان دولت‌ها در زمینه انتشار اخبار اقتدار اصلی را دارند و به دلیل در دست داشتن منابع قدرت مانند اقتصاد، نیروی تخصصی و همچنین نهادهای قدرت امکان فیلترینگ، نظارت و مدیریت و... بر فضای مجازی را دارند و در نهایت نخ قدرت رسانه‌ها در دست دولت‌هاست. در کشورهای پیشرفته‌ای مانند آمریکا و اروپا یا در کشورهای درحال‌توسعه‌ای مانند ایران با استفاده از این امکانات تکنولوژیک به هر حال سوءاستفاده‌هایی نیز می‌شود. برای مثال، گواه این ادعا خبر شنود مکالمه‌های شهروندان در اواخر دوره ریاست‌جمهوری اوباما یا شنود مکالمه‌های مقامات کشورهای‌اروپایی مانند صدراعظم آلمان یا مقامات انگلستان است. آنچه در ارتباط با هفته‌نامه اخبار جهان ( News of The World) متعلق به روبرت مرداک اتفاق افتاد و مرداک را به دلیل یک رسوایی رسانه‌ای ناگزیر به توقف انتشار این هفته‌نامه 160ساله کرد از مهم‌ترین نمونه‌ها برای چالش‌های خبرنگاری‌اینترنتی است.
آیا رسانه‌های اینترنتی قدرت جریان‌سازی بیشتری نسبت به رسانه‌های سنتی دارند؟
تاکنون رسانه‌های‌سنتی مهم در سطح بین‌المللی قدرت جریان‌سازی بیشتری به نسبت رسانه‌های‌اینترنتی داشته‌اند، اما به تدریج این قدرت با چالش‌هایی روبه‌رو شده و این رسانه‌ها سلطه و اختیار بلامنازع خود را از دست داده‌اند. برای مثال، در حال حاضر سخنان ترامپ یا مسئولان اروپایی به راحتی در فضای‌مجازی به چالش و سؤال کشیده می‌شود و دیگر رسانه‌های‌سنتی مهم حرف اول و آخر را نمی‌زنند و پیام‌های موازی و گاهی مغایر با سخنان آنها به سرعت در شبکه‌های‌اجتماعی منتشر می‌شوند. در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری نیز فضای شبکه‌های مجازی محلی برای موضعگیری و اظهارنظر درباره سخنان نامزدها بود و سخنان آنها مورد نقد و چالش قرار می‌گرفت و حتی برخی از رسانه‌های مهم نیز نتوانستند این نقدها را خنثی کنند.
خبرنگارهای اینترنتی در چه محیط‌های خبری امکان حضور دارند؟
این خبرنگاران امکان بیشتری دارند تا در اعماق جامعه یک شبکه افقی و ارتباطی را ایجاد و اطلاعاتی را رد و بدل کنند، زیرا آنها تنها مجبور به استناد به منابع رسمی هستند و به منابع غیررسمی، موازی و مردمی نیز دسترسی دارند و از این اطلاعات با محدودیت کمتری استفاده می‌کنند. اگرچه به منابع قدرت دسترسی ندارند، اما به منابع‌اجتماعی و مردمی دسترسی بیشتری دارند و در بسیاری مواقع اطلاعات با ارزش استخراج‌شده از لایه‌های مختلف اجتماعی توسط این خبرنگاران کشف و منتشر می‌شود.
آیا قدرت خبرنگار در تصمیم‌گیری و نتیجه‌گیری در خبرنگاری اینترنتی کاهش می‌یابد؟
خیر. قدرت خبرنگار در این سیستم بیشتر از سیستم‌های سنتی خبری است. خبرنگارهای سنتی باید پایبندی خود را به برخی اصول و معیارهای روزنامه‌نگاری‌حرفه‌ای حفظ کنند و همچنین باید از طریق یک نظام رسمی سردبیری عمل کنند. حفظ این اصول ناخودآگاه محدودیت‌هایی را برای آنها ایجاد می‌کند. در نهایت سردبیر و مدیرمسئول روزنامه اجازه انتشار خبر و چگونگی انتشار آن را می‌دهند، اما این گونه نظارت‌ها و کنترل‌ها در روزنامه‌نگاری اینترنتی کمتر است. این موضوع با خود ضعف و قدرت می‌آورد. خبرنگار از این طریق از چالش سانسور و خودسانسوری فرار می‌کند و محدودیت‌های کمتری پیش‌روی خود دارد، اما در عین حال صحت و دقت تولید خبر کاهش پیدا می‌کند، زیرا نظارت و کنترل سیستم سردبیری در این نوع روزنامه‌نگاری کمتر وجود دارد، اما در مجموع اقتدار و آزادی عمل خبرنگاران اینترنتی بیشتر از خبرنگاران دیگر است.
یکی از گونه‌های گزارش‌نویسی اینترنتی گزارش‌های open sourse reporting هستند. در این نوع خبرنویسی، خبرنگار موضوع را در اختیار مخاطب می‌گذارد و از او منبع، ایده و اطلاعات می‌خواهد. این نوع گزارش‌نویسی تا چه میزانی در خبرنگاری اینترنتی در ایران رواج دارد؟
در حال حاضر مخاطب در فضای‌مجازی در ارتباط با یک گزارش نظر می‌دهد، انتقاد می‌کند و اطلاعات تکمیلی درباره آن می‌دهد. یکی از ویژگی‌های فناوری‌های جدید ایجاد ساختار تعاملی با مخاطب است. ضریب اطمینان به اطلاعات و نظرات مخاطب مشخص نیست و خبرنگار نمی‌داند تا چه میزان این مطالب بی‌طرفانه یا مغرضانه بوده است، اما به‌طورکلی می‌توان گفت که این امکانات به نوعی در خدمت توانمندسازی شهروندان است. آنها تا دیروز قدرت ظهور و بروز ایده‌ها و نظرات خود را نداشتند، اما اکنون از طریق فضای مجازی به راحتی اعتراض می‌کنند و دیده و شنیده می‌شوند. این فرصتی مهم و تاریخی است که در اختیار آنها قرار گرفته است.این در حالی است که در سال‌های قبل شهروندان منفعل بودند و حداکثر کنشگری آنها ارسال نامه به دفتر روزنامه یا تلفن زدن به آن بود و روزنامه‌ها تا میزانی که تمایل داشتند انتقادهای مخاطب را منتشر یا آن را سانسور می‌کردند.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
