آرمان: بازار خرید و فروش پایان نامه به حدی چشمگیر است که دانشجویان بیوقفه و بدون درنگ برای رسیدن به مقصود به افرادی مراجعه میکنند که حاضرند در قبال پول برایشان پایان نامه بنویسند، پایان نامههایی که اغلب کپی کاری هستند و نمیتوان بر نوآوری آنها صحه گذاشت. البته مدتی است که حرف از فروش پایاننامهها توسط دانشگاهها به ازای تأمین حق مالکیت فکری به میان آمده است، اما این اتفاق در حال حاضر با وضعیت پایان نامه نویسی و کارآمدی آنها در تناقض است.
این روزها اعلامیه نگارش پایان نامه از در و دیوار شهر بالا میرود، به گونهای که انگار تقلب در پایان نامه نویسی همگانی شده و کسی پنهانی اقدام به آن نمیکند. اکنون دیگر پایان نامه نویسی یک شغل است و سودجویان در کمین دانشجویان به انتظار نشسته تا از طریق آنها کسب درآمد کنند. از مهارت و توانایی دانشجویان هم چیزی نگوییم بهتر است، چرا که ساختار آموزشی بهگونهای ضعیف عمل کرده که دانشجویان در انجام کارهای تحقیقاتی نه انگیزهای دارند و نه از الزام آور بودن روشهای پژوهشی کارآمد خبری است، چرا که به پشتوانه اینترنت و کپی برداری از مقالات و پایان نامههای قبلی دیگر رمقی برای نوآوری نیست. در شرایط کنونی دانشجویان میتوانند با صرف هزینه به راحتی برای خود پایان نامهای شسته و رفته دست و پا کنند، پس چرا قید راه میانبر را بزنند و خود را به دردسر بیندازند؟ البته وقتی به بطن ماجرا رجوع میکنیم به برخی اساتید میرسیم که حاصل تلاش دانشجویان را نیز با نام خود به چاپ میرسانند و آنچه در این میان نگرانکننده است زیر پا گذاشتن اخلاقیات است که بر وضعیت علمی کشور سایه انداخته و از رأس گرفته تا بدنه اعتبارات تحقیقات دانشگاهی را زیر سؤال بردهاند. البته ماجرای پایان نامهها به اینجا ختم نمیشوند، چرا که عنوان شده دانشگاهها میتوانند پایاننامهها را در ازای تأمین حق مالکیت فکری در اختیار صنعت یا افراد بگذارند و حال سوالی که پیش میآید این است که با این وضع پایان نامه نویسی در دانشگاههای ایران آیا پایان نامهها ارزشی دارند که بخواهند به فروش برسند و برای بخشهای دیگر کارآمد باشند؟ سوالی که با یک حساب سرانگشتی میتوان پاسخ قطعی برای آن یافت. بسیاری از پایان نامهها بعضاً کپی هستند و بدون عبور از مجرای تحقیقاتی صرفاً برای گرفتن مدرک به دانشگاهها ارائه شدهاند. بنابراین باید به دنبال راه چاره بود، چرا که در سالهای اخیر به حدی مساله پایان نامهفروشی و کپی کاری دانشجویان پر رنگ شده که باید هر چه زودتر با برنامههای راهبردی وضعیت علمی کشور را سر و سامان داد، چون پیشرفت علم متکی به پایان نامه دانشجویان است و وقتی آنها از مجرای اصلی عبور نکرده باشند بی شک نمیتوان کشتی شکسته را به مقصد رساند.
شأن علمی کشور زیر سؤال نرود
حجتالاسلام و المسلمین حسن روحانی، رئیسجمهور ۲۲ مهر سال ۹۳ در هفتصد و پنجاه و سومین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از آنچه تحت عنوان «پایان نامه فروشی» یا «کپی برداری متون علمی» از آن یاد میشود، گفت که شأن علمی کشور به هیچوجه نباید زیر علامت سؤال قرار گیرد. بنابراین دستگاههای مرتبط باید برای مقابله با این گونه اقدامات فعال شوند. گرچه مدتی از سخنان رئیسجمهور میگذرد، اما قرائن و شواهد حاکی از آن است که همچنان با معضل پایان نامهفروشی دست به گریبان هستیم، چرا که زیرساختها فراهم نیستند و پایان نامههای دانشجویان به درستی رصد نمیشوند و اگر این مساله همچنان به قوت خود باقی باشد دیری نمیپاید که پایه تحقیقات دانشجویی متزلزل شده و دیگر نمیتوان به یافتههای دانشگاههای کشور اعتماد کرد. از این رو مساله خرید و فروش پایاننامه نیازمند بازنگری در دولت دوازدهم است تا پیکره علمی کشور انسجام خود را حفظ کند.
دانشگاهها میتوانند پایاننامهها را بفروشند
چندی پیش معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم با تاکید بر اینکه حق مالکیت فکری پایاننامهها با دانشگاههاست، گفت: بنابراین دانشگاهها میتوانند پایاننامهها را در ازای تأمین حق مالکیت فکری در اختیار صنعت یا افراد بگذارند. وحید احمدی درباره نگهداری، فروش یا دور ریختن پایاننامه در دانشگاهها افزود: در همه دنیا موضوع حق مالکیت به این شکل است که دانشگاه یا مرکز پژوهشی با توجه به اینکه بودجه و اعتبار پایاننامه را تأمین میکند، حق مالکیت فکری پایاننامه برای دانشگاه است و معمولاً استادان هم در این مالکیت سهیم هستند. بنابراین دانشگاه یا موسسه مربوطه میتواند پایاننامهها را در ازای تأمین حق مالکیت فکری در اختیار صنعت یا افراد بگذارد. او ادامه داد: فروش پایاننامهها مانند فروش پتنت (حق اختصاصی اختراع) میتواند انجام شود. اگر پایاننامهها برای فروش به افراد یا دانشجویانی باشد که بخواهند دوباره از آن پایاننامه برای دانشگاهی دیگر استفاده کنند، با منع قانونی روبهروست، اما دانشگاه به عنوان حق مالکیت فکری میتواند پایاننامهها را بفروشد. احمدی با اشاره به عکس دور ریختن پایاننامهها در دانشگاه اصفهان افزود: این مساله از سوی وزارت علوم پیگیری میشود و با هماهنگی دانشگاه اصفهان نتیجه پیگیریها اطلاعرسانی خواهد شد. وزارت علوم توقع دارد، محتوای پایاننامهها بتوانند تبدیل به کاری عملیاتی برای حل مشکلات صنعت، جامعه و پیشبرد و توسعه مرزهای دانش باشد، زیرا پایاننامهها میتوانند، مبنای تحقیق بنیادی باشند که مانعی ندارد. او ادامه داد: اما در حوزههای کاربردی باید بتوانند مشکلی از صنعت و اجتماع را رفع کنند. بنابراین هدف ما این است که پایاننامهها را به سمت برطرف کردن مشکلات جامعه ببریم. معاون پژوهش و فناوری وزیرعلوم با اشاره به مصوبه مجلس گفت: مقرر شده همه دانشگاهها پایاننامههایشان را روی سامانه ایرانداک قرار دهند تا افراد متقاضی با حفظ حقوق مالکیت به آنها دسترسی داشته باشند که برای همه امکان سرچ را نیز ایجاد میکند. کمتر از یک هفته پیش عکسی از دانشگاه اصفهان منتشر شد که تعداد زیادی پایاننامه به شکل نامناسبی در کامیون بار زده شده است. دانشگاه اصفهان در این راستا در گزارشی تصویری ادعا کرد، از هر پایاننامه پنج یا شش نسخه وجود داشت که دانشگاه تصمیم گرفته نسخههای مازاد را برای جلوگیری از تقلب و استفاده شدن آنها در دانشگاههایی مانند پیام نور و دانشگاه آزاد استفاده کند و فقط یک نسخه چاپی از هر کدام نگه دارد. این دانشگاه مدعی شده که همه پایاننامهها در سیستم دانلود دانشگاه نیز وارد شده است و با رعایت حق مالکیت قابل دسترسی است.
پایاننامهها با هدف ارتزاق دانشگاهها تولید نمیشوند
استاد دروس آمار پیشرفته و روش تحقیق رشته جامعهشناسی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز در گفتوگو با «آرمان» میگوید: پایان نامه نویسی باید با تعداد ورودیها به دانشگاهها و نظارت بر نگارش پایان نامهها از بعد استاد راهنما، استاد مشاور و کمیته داوری که پایان نامهها را ارزیابی میکند، صورت بگیرد. طهمورث شیری میافزاید: بحث پایان نامه نویسی در مقطع کارشناسی مطرح نیست و تنها برخی رشتههای خاص در این دوره پایان نامه نویسی دارند. در واقع معمولاً پایان نامه نویسی مختص مقطع تحصیلات دکتری است. او ادامه میدهد: نگارش پایان نامه باید تحت نظارت باشد، اما وقتی بین تعداد دانشجویانی که میخواهند پایان نامه بنویسند و استادانی که قرار است به صورت راهنما و مشاور بر امر پایان نامه نویسی نظارت داشته باشند تناسبی برقرار نباشد، بحران ایجاد میشود. شیری عنوان میکند: بنابراین با خارج شدن این مساله از مسیر درست برخی دانشجویانی که وارد دانشگاه میشوند انگیزه و توانی برای نوشتن پایان نامه ندارند. از این رو به سهولت به افراد سودجو مراجعه کرده و آنها هم در این زمینه اعلام آمادگی میکنند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه هدف از نگارش پایان نامه این است که دانشجو تسلط و اشراف خود را بر رشته تحصیلی از طریق پایان نامه نشان دهد و بتواند در این حوزه صاحبنظر باشد، میگوید: وقتی استاد کافی و نظارت جدی وجود نداشته باشد و بی انگیزگی در دانشجویان موج بزند پایان نامه توسط عدهای سودجویان فروخته میشود. او اظهار میکند: پایان نامه در چند بعد نوشته میشود. بعضی پایان نامهها با جمع آوری دادهها حالت نظری، استنادی و اسنادی دارند و خیلی کاربردی نیستند، اما بعضی پایان نامهها نوآوری دارند. این پایاننامهها نباید در کتابخانهها بمانند و مطرح نشوند. بر همین اساس برای اینکه این پایان نامهها به استفاده کاربردی درآیند دانشگاهها با نظارت تیم و کمیتهای پایان نامههای خود را به دلیل نوآوری و ابداع طی قراردادی به مراکز صنعتی میفروشند تا به نحو احسن از آنها استفاده شود. شیری اضافه میکند: پایان نامهها با هدف ارتزاق دانشگاهها تولید نمیشوند، بلکه از این طریق بدنه علمی با بدنه صنعت، تولید، اقتصاد و کشاورزی در ارتباط است. بنابراین دستاوردهای علمی باید از طریق مشروع در اختیار بخشهای مختلف قرار بگیرند. او خاطرنشان میکند: با این امر استفاده مطلوب از یافتهها صورت میگیرد و به کاهش سرقت ادبی کمک میکند.