شاهنامه کتاب صلح است

شهرآرا: آیین گرامیداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه‌سرا و نامدار ایرانی، پنجشنبه ۷ دی‌ماه در آرامگاه وی برگزار شد.

در این مراسم، که به مناسبت زادروز وی و با چند روز تأخیر برگزار شد، دکترعلیرضا قیامتی، حماسه‌پژوه و ایران‌شناس، و دکتر روح‌ا... اسلامی، عضو هیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه فردوسی، درباره اندیشه‌های حکیم سخن راندند.
﷯
محور شاهنامه انسان است
دکتر علیرضا قیامتی در آغاز سخنان خود با بیان اینکه شاهنامه کتاب خاص ایرانی‌ها نیست اظهار کرد: شاهنامه مجموعه‌ای از تجارب اخلاقی است که در درجه اول، محور آن انسان است و بعد، انسانِ ایرانی. در واقع، فردوسی کتاب خود را که سرشار از آموزه‌های اخلاقی و انسانی است فقط برای قوم ایرانی نگفته است. هیچ کتاب حماسی و غیرحماسی‌ای در ادبیات دنیا به اندازه شاهنامه خرد را توصیف و ستایش نکرده است.
این حماسه‌پژوه و ایران‌شناس گفت: شاهنامه از سه منبع اصلی ایران باستان استفاده کرده است و شما در آن کمتر مطلبی را می‌بینید که در متون ایران باستان وجود نداشته باشد. از اوستا بگیرید تا متون پهلوی و آثاری چون «مینوی‌خرد»، «جاویدان‌خرد» و «ارداویراف‌نامه». منابع اصلی شاهنامه در داستان‌های حماسی فریدون و ضحاک برگرفته از کتاب‌هایی هستند که پیش از اسلام به نام «خوتای‌نامک» (خدای‌نامه) مشهور بوده‌اند. این خدای‌نامه‌ها کتاب‌هایی بودند که حماسه‌های ملی ما را در خود داشتند.
﷯
کتاب اخلاق
قیامتی در ادامه بیان کرد: بخش مسائل اخلاقی و نکات تربیتی شاهنامه نیز به کتاب‌هایی به نام‌های «آیین‌نامک‌ها» برمی‌گردد که در متون ایران باستان و کتیبه‌های ما خیلی پررنگ بودند.
قائم‌مقام خردسرای فردوسی تأکید کرد: تفاوت اصلی شاهنامه با دیگر حماسه‌های دنیا در نکات اخلاقی آن است. اگر تمام حماسه‌های دنیا را جمع کنید، حجم مسائل اخلاقی آن‌ها به اندازه نکات شاهنامه نیست.
وی با بیان اینکه «ما شاهنامه را کتاب جنگ می‌بینیم در حالی که کتاب صلح است» اظهار کرد: در شاهنامه ایرانی‌ها در هیچ جنگی آغازگر نیستند و همواره به دفاع در برابر حمله‌ها پرداخته‌اند. به همین خاطر است که ما به تاریخ خود افتخار می‌کنیم. ما هیچ‌وقت در طول تاریخ برای کشورگشایی و تحمیل یک باور، دنیا را به خاک و خون نکشیده‌ایم و اگر کشوری را فتح کرده‌ایم، مردم را اسیر و برده نگرفته‌ایم. این در حالی است که غربی‌ها برده‌داری را در نظام خود دارند. پیام ما همیشه پیام صلح و دوستی بوده است.
ز خون ریختن دل بباید کشید
سر بی‌گناهان نباید برید
قیامتی در پایان سخنان خود گفت: فردوسی عصاره فرهنگ ما را با گرفتن هویت از ایران باستان و آمیختن آن با منابع اسلامی، به نسل‌ها و شاعران پس از خود منتقل کرده است.
﷯
بی‌توجهی نسل حاضر به فرهنگ و ادبیات
دکتر روح‌ا... اسلامی، عضو هیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه فردوسی، نیز در ادامه این برنامه گفت: در حال حاضر، بیشترین داوطلبان ورود به دانشگاه گرایش‌هایی غیر از علوم انسانی را انتخاب می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که ما به فرهنگ و ادبیات و فلسفه خود، که ریشه‌های یک کشور هستند، بی‌توجه شده‌ایم و بیشتر به سمت رشته‌هایی تمایل داریم که فردگرا هستند.
وی تأکید کرد: رشته‌های علوم تجربی و ریاضی توانایی نزدیک‌شدن به متون سنتی ما را ندارند و در فضاهای آکادمیک نمی‌توانند به متون فلسفی و ادبی ما نزدیک شوند و به یک زبان گفت‌وگوی مشترک برسند.
﷯
نقش شاهنامه در تقویت فرهنگ ملی
اسلامی اظهار کرد: از سوی دیگر، با دقت بیشتر، می‌توان فهمید که گرایش‌های ضدایرانی در کشور و منطقه در حال شکل گرفتن است. جمعیت زیادی در نوبت مهاجرت از ایران هستند. نخبگان ما و حتی دانش‌آموختگان کارشناسی نیز می‌خواهند از کشور خارج شوند. در کنار این‌ها پژوهش‌هایی ضدایرانی دارد انجام می‌شود و روی خیلی از متون ما مثل شاهنامه دارند کار می‌کنند. شاید باورتان نشود حتی تحقیقاتی با این مضمون که ایران مفهومی ساختگی و بازنمایی شده است در حال انجام است.
وی افزود: با توجه به این وضعیت نامناسب، نسل جدیدی در حال ظهور است که گرایش ملی دارد اما این نسل جدید به اندیشه و فهم نیاز دارد تا این صورت‌های ناخودآگاه در خودآگاهش بیاید؛ یعنی فردوسی و تاریخ آن را بداند و بشناسد زیرا شاهنامه ظرفیت این را دارد که اندیشه و فرهنگ خودآگاه ملی را تقویت کند.
﷯
شاهنامه به ما تاریخ می‌دهد
اسلامی گفت: شما اگر از بسیاری درباره شاهنامه بپرسید، به شما می‌گویند داستان پادشاهان است یا داستان زد و خورد پهلوانانی است که کارهای اغراق‌آمیز انجام می‌دهند. متأسفانه به‌جز نخبگان، افکار عموم جامعه درباره ضرورت شناخت شاهنامه بی‌تفاوت هستند. وی اظهارکرد: از چهار جنبه راهبردی می‌توان به متن شاهنامه پرداخت. نخستینِ آن تاریخ ایران است. کشوری که تاریخ ندارد هویت ندارد. این در حالی است که شاهنامه به ما تاریخ می‌دهد. در طول تاریخ، حملات بدی به کشور ما صورت گرفته که آثار و منابع تاریخی و فرهنگی ما را نابود کرده است. حالا کار فردوسی این بوده که منابع تاریخی را جمع می‌کند و آن‌ها را به زبانی شیرین، در شاهنامه می‌آورد تا به دوران ما نیز منتقل شود.
﷯
اهمیت زبان‌شناسی شناسنامه
اسلامی زبان را دومین نکته درخورتوجه در شاهنامه خواند و گفت: در بسیاری از کشورهای دنیا زبان ملی تغییر کرده است. ما نیز در صد سال پیش و اول مشروطه به این مرحله رسیدیم که آیا زبان فارسی را کنار بگذاریم و انگلیسی را رسمی کنیم. خوشبختانه نخبگان فکری آن زمان همچون فروغی، تیمورتاش و حکمت به این نتیجه رسیدند که ما با همین زبان فارسی پیشرفت می‌کنیم. آنان فرهنگستان زبان فارسی را تشکیل دادند و این تلاش تا به امروز ادامه داشته است. حالا شما در نظر بگیرید فردوسی در دورانی زندگی می‌کرده که حکومت علاقه چندانی به زبان فارسی و تاریخ ایرانی نداشته است. پس شاهنامه از منظر زبان هم برای ما اهمیت بسیاری دارد. وی توجه به خرد و عقلانیت ایرانی را سومین نکته ارزشمند شاهنامه دانست و گفت: ایرانی‌ها همواره ستایشگر خرد بوده‌اند و در شاهنامه هم خرد ستایش شده است.
﷯
احیای سبک مملکت‌داری در اثر فردوسی
مملکت‌داری ایران آخرین موضوعی بود که این سخنران درباره ارزش‌های شاهنامه به آن اشاره کرد. وی توضیح داد: فردوسی تلاش کرد در شاهنامه سبک مملکت‌داری دوران باستان را احیا کند، سبکی که مبتنی‌بر تشریفات و ادب و اخلاق و پیوند دین و سیاست بود.
اسلامی در پایان سخنان خود با بیان اینکه نام و واژه «ایران» در کتیبه‌های هخامنشی و در عهد اردشیر و نیز در بسیاری از متون ما بوده است اظهار کرد: بسیاری از کشورها بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال است که برای خود اسم انتخاب کرده‌اند اما نام ایران بیش از دو هزار سال تداوم داشته و شاهنامه از آن متونی است که نزدیک به ۸۰۰ بار نام ایران در آن تکرار شده است.
وی افزود: در حال حاضر، بسیاری از گروه‌های قومیتی تندرو و تروریستی منطقه به وجود آمدن ایران را از ۱۳۱۳ به بعد بیان می‌کنند. از همین روست که باید نسل امروز را به سمت شناخت هویت ایرانی و متونی همچون شاهنامه فراخواند.
برنامه گرامیداشت ابوالقاسم فردوسی به همت کانون فرهنگ و ایران‌شناسی دانشگاه فردوسی و با مشارکت کانون فیلم و عکس و کانون شعر و ادب دانشگاه فردوسی و قطب زبان و ادب فارسی این دانشگاه برگزار شد و با نقالی محسن میرآفتاب، عضو کانون ایران‌شناسی، همراه بود.