شهید زمانه خود

شهرآرا: شعر دوستان و شعرشناسان، سرور اعظم باکوچی را با تخلص «سپیده کاشانی» می‌شناسند. شاعری که نامش، پای سروده‌های انقلابی بسیاری مُهر خورده و تا کتاب‌های درسی پیش آمده است. از این شاعر تاکنون سه دفتر شعر به نام‌های «پروانه‌های شب»، «هزار دامن گل سرخ» و «سخن آشنا» چاپ و منتشر شده است. «آنان که بقا را در بلا دیدند» اثر دیگر این شاعر انقلابی است که به مجموعه یادداشت‌های او از حضور در جبهه‌های هشت سال دفاع مقدس اختصاص دارد. او در یکی از همین یادداشت‌ها چنین می‌نویسد: «احساس می‌کنم هرگز مادری مانند من این همه فرزند نداشته است و هرگز خواهری این همه برادر به خویش ندیده است؛ چراکه من در تمامی لحظات دور از جبهه‌های جنگ با تمام وجود، خویش را سنگر به سنگر در کنار آن‌ها حس می‌کنم؛ در هیئت مادری که دلش برای فرزندانش می‌تپد و به عنوان خواهری که همواره شوری اشک در آرزوی پیروزی برادرانش، دیدگانش را می‌سوزاند و یقین دارد که امت مظلوم ایران با همه مظلومیت در سایه پروردگار و درایت رهبری چنین آگاه و خردمند و الهی، پیروزمندانه سر از تاریخ بیرون خواهد آورد.» این شاعر انقلابی ۲۴ بهمن سال ۱۳۷۱ در تهران بدرود حیات گفت. به‌مناسبت درگذشت او و درباره او با دکتر هادی منوری، شاعر و نویسنده مشهدی، گفت‌وگو کرده‌ایم.
 
او فضای جدیدی را در شعر بانوان ایجاد کرد
سپیده کاشانی که تنها فرصت یافت تا ۵۶ بهار را تجربه کند، با وجود عمری اندک، به عنوان یکی از چهره‌های تأثیرگذار ادبیات در دوران بعد از انقلاب شناخته می‌شود. دکتر منوری درباره ویژگی‌های شعری سپیده کاشانی می‌گوید: بانو سرور اعظم باکوچی به عنوان یکی از زنان انقلابی پا به حیطه شعر گذاشت و توانست با توجه به هوش بسیارش فضای جدیدی را در شعر بانوان ایجاد کند و عده‌ای از بانوان جوان انقلابی را با خود همراه سازد.
 
نسل شاعران انقلاب را پرورش داد
عضو شورای شعر و موسیقی صداوسیمای خراسان‌رضوی ادامه می‌دهد: فضایی که او در شعر ایجاد کرد، برای جوانان آن سال‌های آغازین انقلاب با توجه به فضای حاکم بر کشور، بسیار صمیمی و جذاب بود. این صمیمیت نه تنها بر شعر که بر دیگر عرصه‌های هنری آن دوره نیز اثرگذار بود؛ او درواقع نسلی را پرورش داد که بعدها نسل شاعران انقلاب نام گرفتند.
 
به گردن شعر انقلاب و شعر آیینی حق دارد
دکترمنوری، افزون بر شعر انقلاب، تأثیر سپیده کاشانی بر شعر آیینی را نیز نادیده نمی‌گیرد و تصریح می‌کند: با توجه به اینکه این بانوی شاعر، انسانی معتقد و مذهبی و مؤمن بود، توانست علاوه بر شعر انقلاب، بر فضای شعر مذهبی کشور نیز اثرگذار باشد. به عقیده من سپیده کاشانی حق زیادی به گردن شعر انقلاب و شعر آیینی ما دارد.
  شعر او شبیه شعر فروغ نیست
زنانگی در شعر سپیده کاشانی موضوع دیگری است که این نویسنده و پژوهشگر به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر بخواهیم زنانگی در شعر یک شاعرِ زن انقلابی را بررسی کنیم، باید بگویم که شعر او شبیه شعر فروغ نبود؛ یعنی نمی‌توان زنانگیِ رها در سروده‌های فرخزاد را در اشعار او یافت؛ زیرا سپیده کاشانی در سروده‌هایش به آن زنانگیِ رها فکر نمی‌کند. با این حال او توانسته در کنار لحن انقلابی خود، دغدغه‌های زنانه‌اش را به عنوان یک زن یا مادر به شعرش منتقل کند.
  فضای مناسبی برای مطرح شدن زنان نداشتیم
با اینکه نام سپیده کاشانی را می‌توان در فهرست نخستین شاعران انقلابی قرار داد، متأسفانه آن‌طور که باید و شاید شناخته شده نیست. منوری با اشاره به این موضوع، او را «شهید زمانه خود» می‌خواند و توضیح می‌دهد: او در زمانه‌ای می‌زیست که شاعران بزرگ و نامداری چون «علی معلم» و «قیصر امین‌پور» می‌زیستند و در فضایی شعر می‌سرود که این نامداران در آن قلم می‌زدند؛ شاید یکی از دلایلی که نام او نتوانست آن‌طور که باید در شعر آیینی و انقلابی ما مطرح شود، هم‌زمانی او با نام‌آورانِ این حوزه بود.
وی دومین دلیل کمترشناخته‌شدن نامِ این بانوی شاعر را نبود فضای مناسب برای ابراز وجود زنان می‌داند و می‌افزاید: ما پیش از انقلاب فضای مناسبی برای مطرح شدن زنان نداشتیم. این فضا اگرچه پس از انقلاب ایجاد شد، چون هنوز در آغاز راه بودیم، باز هم زنان آن‌طور که حقشان بود، فرصت ابراز وجود نداشتند؛ به ویژه در شعر و هنر.
این شاعر مشهدی ادامه می‌دهد: به نظر من اگر او در دوران فعلی می‌زیست، قطعاً شرایط فرق‌می‌کرد و دیگران با آثار و اشعارش بیشتر آشنا می‌شدند؛ درواقع سپیده کاشانی شهید زمانه خود شد.
لحن کاشانی رزمی و حماسی است
دکتر منوری، لحنِ اشعارِ کاشانی را رزمی و حماسی توصیف می‌کند و می‌گوید: سپیده کاشانی هم‌زمان با شروع جنگ، مدتی را به عنوان نیروی داوطلب در جبهه‌های دفاع مقدس گذراند. او تفنگ بر شانه نگذاشت و مستقیم وارد جنگ نشد اما شعرها و یادداشت‌های بسیاری در این دوران نوشت. آثاری که از تأثیرپذیری او از فضای آن سال‌ها حکایت دارد؛ برای نمونه، «به خون گر کشی خاک من، دشمن من/ بجوشد گل اندر گل از گلشن من/ تنم گر بسوزی، به تیرم بدوزی/ جدا سازی‌ای خصم، سر از تن من» دو بیت از این اشعار است که لحن حماسی در آن پیداست.
الگوپذیری دانش‌آموزان با چاپ آثار شاعران معاصر
این پژوهشگر و نویسنده در پایان، با اشاره به چاپ اشعار سپیده کاشانی در کتاب‌های درسی، بیان می‌کند: وجود شعر شاعران معاصر در کتاب‌های مدارس، سبب می‌شود تا نسل آینده ما با شعر و اندیشه شاعران هم‌دوره خود آشنا شوند و از آن سرمشق بگیرند.
وی ادامه می‌دهد: اما این حرکت آن‌چنان کم‌رنگ است که جای تأسف دارد؛ بسیاری از نوجوانان و جوانان این دوره نه در دوران تحصیل بلکه سال‌ها بعد و از طریق مطالعه آزاد با اسامی و آثار شاعران نسل خود آشنا می‌شوند. برخی هم شاید تا دوران دانشجویی و حتی دکتری این فرصت را پیدا نکنند. چون تمام تجربه آنان از شعر به آثار کلاسیک و شعر قدمای ما معطوف شده
است.
این نویسنده با تأکید بر اینکه باید در متون درسی دانش‌آموزان تجدید نظر شود، می‌گوید: تنها با تغییر در متون درسی و جایگزین کردن شعر قدما با شاعران معاصر است که می‌توان نسل امروز را با اندیشه‌ها و دغدغه‌های امروزی عرصه ادبیات و هنر آشنا کرد.