ایران: تحلیل شعر حجم و به تبع آن شعر یدالله رؤیایی از آن جهت
حائز اهمیت است که وی از جمله نخستین شاعران نوسرای ایران به شمار میرود که به
شکل شعر اهمیتی بیش از دیگران داده، نوعی فرمالیسم در کار او قابل تشخیص است.
فرمالیسمی که او را مجذوب خود کرده و سبب شده است از بار معنایی اشعارش کاسته شود،
نوعی گریز از واقعیت که به معنای از بین رفتن تمامی واقعیت نیست. آنچه فرم را در
یک اثر ادبی برجسته میسازد، آشناییزدایی از معنی است، نه نفی معنی. در هر حال
شعر حجم که رؤیایی نماینده تام و تمام آن است، شیوهای تأثیرگذار در روند تکاملی
شعر نو در ایران است؛ شعری که در آن بازیهای زبانی بیشترین اهمیت را دارد و
درواقع از طریق همین بازیها و تکرارهای واژگانی است که حجم در این شیوه شاعری شکل
میگیرد. موفقیت شاعران در این گونه حجمسازی، در دورههای مختلف و برای سرایندگان
مختلف متفاوت بوده است.
رؤیایی در دفتر شعر اولش «بر جادههای تهی» شاعری قصهپرداز
است و اشعار نیمایی او بشدت تأثیرگرفته از اشعار دوره پایانی شاعری نیماست، زیرا قالبهای
شعر نیمایی محملی مناسب برای روایتپردازی است. دفترهای بعدی رؤیایی، «شعرهای دریایی»
و «از دوستت دارم» نیز مجموعهای از شعرهای روایی است، با این تفاوت که همچون دفتر
اول او روایت، شعر را به خدمت نگرفته بلکه این شعر است که از ویژگیهای روایی
نهایت استفاده را برده و حسی شاعرانه در روایت دمیده است. به همین دلیل است که میتوان
این دو دفتر شعر را از جمله بهترین کارهای رؤیایی دانست و دلیل تأثیرگذاری او در
آن مقطع از جریان شعر فارسی نیز همین است.
یکی از عوامل مؤثر بر وضعیت روایت در شعر رؤیایی، رواج داستان
کوتاه در ادبیات جهانی است؛ داستانهایی که بسیاری از ویژگیهای داستانپردازی
کامل را در شکل ظاهری خود نداشت ولی روایتی کامل را ارائه میکرد. رؤیایی همچنان
که از موج نو به شعر حجم میگرایید و فرم شعر بیش از پیش برایش اهمیت مییافت، از
اشعاری که انسجامشان نتیجه وجود روایت در آنها بود، به نوعی شعر رسید که از تکرار
واژهها حجم میگرفت. ویژگی بارز روایت در آثار این دوره رؤیایی این است که اشعار او (از دفتر «شعرهای دریایی» به بعد) فاقد آشکارگی
در روایتپردازی است. در واقع شعرهای او برمبنای روایتی در لایههای زیرین متن شکل
میگیرد. یعنی قصهگویی هدف اصلی وی در شاعری نیست اما به نحوی مطلوب پارهای
عناصر روایی را برای شکلدهی و انسجامبخشی به اشعارش به کار گرفته است.یکی از این
عناصر تصویر است. در شعرهای موفق و ماندگار رؤیایی، استفاده از این شگرد به وضوح
قابل رؤیت است.
رؤیایی خود، در کتاب «از سکوی سرخ»، درباره تصویر و
روایت در شعرحجم میگوید: شعر حجم شعری تصویری است اما حکم روایت را نمیتوان
درباره آن به صورت دربست پذیرفت» (ص ۱۶۳). این همان اشاره این نوشتار به وجود نوعی
روایت پنهان در شعر حجم است زیرا به هر حال وجود تصویر و توالی آن در یک اثر ادبی،
ایجاد روایت میکند.