چهارشنبه، ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳
ایران: در آستانه‌ی هزاروصدمین نشست فرهنگی شهر کتاب هستیم. گاه از خود سوال می‌کنم چرا هر بار که به مرکز فرهنگی شهر کتاب می‌روم، به طوع و رغبت می‌روم؟ و هر بار پاسخی متفاوت در ذهن جلوه می‌کند. پاسخ‌ها اگرچه دشوار نیست، پرشمار است. ساحت‌های متعدد را دربرمی‌گیرد و اهمیت هیچ یک کمتر از دیگری نیست. یکی ناظر به ذهن وقادی است که بارقه‌ی ایجاد این نهاد پویا را در متن موسسه‌ای اقتصادی ـ فرهنگی چون شهر کتاب فعلیت بخشیده است و فارغ از دغدغه‌ی سود و زیان و هزینه و امکانات، عرصه و مجال فرخنده‌ی دیگر به قلمرو نغزِ این موسسه افزوده است. هم مفهوم اقتصاد را تلطیف کرده است و هم عطش جمعی مشتاقِ فکر و فرهنگ را فرونشانده است. دیگرْ اراده‌ی راسخ و عزم ثابت و خلوص نیت و صداقت مشهود متولیان این نهاد برای کار کردن به قصد ارتقای دانش و بینش و فرهنگ فرزندان این مرز و بوم است. این جهد و کوشش پیوسته و توان‌فرسا جز به سائقه‌ی خدمت فرهنگی و اعتلای سطح تتبعات و تاملات فکری و ادبی صورت نگرفته و به هیچ شائبه‌ای آمیخته نبوده است. حجم سترگ مباحث و شمار بی‌حدوحصر بررسی‌ها و واکاوی‌ها و جلسات هزاروصدگانه‌ی نقد و نظر گواه این اراده و صداقت است. فرهنگ پایدار و پایه‌ور در طول زمان شکل و قوام می‌گیرد. ساخته‌ی یک برهه و یک بازه‌ی کوتاه نیست. خشت‌خشتِ این بنا به این اراده‌ها و این‌کوشش‌ها ساخته و سخته می‌شود. ساحت دیگر تسامح و رواداری و سعه‌ی صدر در فضای این نهاد است. مباحث خواه فکری ـ فلسفی باشد خواه دینی ـ عرفانی، خواه ادبی ـ هنری، جملگی در حال و هوایی غالبا علمی و آکادمیک و گاه آمیخته به ذوق ادبی مطرح و عرضه می‌شود. حرمت دیدگاه و نظرگاه محفوظ و حریم صاحب‌نظر محترم است نه مبانی اعتقادی کسان مخدوش شده نه سلایق و امیال متفاوت آ‌ماج جفا و بی‌مهری بوده است. واکاوی جریانات اندیشه و نحله‌های ادبی و هنری و ارزیابی و ارزش‌گذاری آثار در همین سطح از تعامل متین و منطقی و مقرون به آرامش و تساهل صورت می‌گیرد و فضای بحث و مداقه و ارتباط و داد‌وستد ذهنی دلپذیر و دلنشین است.
اما طیف رنگارنگ فعالیت‌های پربار بخش فرهنگی شهر کتاب حکایت دیگری است که اگر در این مقام و مقال به اجمال می‌گذرد باید از آن حدیث مفصل خواند.
این نهاد خلئی را در حوزه‌ی علوم انسانی پرمی‌کند که وجود آن در دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی و فرهنگی بیش و کم محسوس است. افت مشهود سطح علمی در دانشگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط در رشته‌های علوم انسانی که چه بخواهیم، چه نخواهیم از تمرکز بر کمیت آموزش و روزآمد نبودن به حیث شیوه‌ها و امکانات و تقید به ملاحظات و مناسبات و محدودیت‌های اداری حاصل و با فقر کیفی در فرآورده‌های نظام آموزشی همراه می‌شود، تدابیری خاص اقتضا می‌کند. شهر کتاب، با دعوت از صاحب‌نظران و استادان واجد اهلیت و طرح موضوعات و مباحث روز و مورد اقبال و عنایت مخاطبان، به سهم خود به رفع این نقیصه کمک کرده است و بیش از هر چیز غنای کیفی مباحث و نوآوری در طرح و ارائه و تبیین موضوعات منظور نظر بوده است. محض نمونه، از کمبودهای بارز در بدنه‌ی ادبی کشور و طبیعتا در نظام آموزش عالی نقد ادبی است. خروجی دانشگاه‌ها در این زمینه در حکمِ نادر کالمعدوم است. عمده‌ی فعالیت شهر کتاب در این حوزه است و بر همه‌ی شقوق اشتمال دارد: از ادبیات داستانی گرفته تا شعر از ادب کلاسیک گرفته تا ادبیات مدرن، از جریانات ادبی گرفته تا آثار شاخص. و این علاوه بر دروس نقد و نظریه‌ی ادبی و ایجاد زیرساخت و بنیه‌ی نظری در نقد است. از قلمروهای دیگری که این نهاد را به مراتب دانشگاهی معتبر فرامی‌برد، درس‌گفتارهاست. هدف شهر کتاب نه موازی‌کاری با موسسات آموزش عالی، که رفع کاستی‌های آن‌ها و تازگی و جامعیت بخشیدن به مباحث طرح شده و استیفای جنبه‌های ناگفته در موضوعات این درس‌گفتارهاست.
چه بسا یک موضوع در دانشگاه صورت تکراری یافته باشد یا از آن غفلت شده و اصلا طرح نشده باشد. اهمیت درس‌گفتارها در این‌جاست و همین‌جاست که حق مطلب ادا می‌شود. اما جنبه‌های نظری به تنهایی وافی به مقصود نیست و شهر کتاب فعالیت خود را به این زمینه محدود و منحصر نکرده است و برای افزایش توانایی‌ها و ارتقای مهارت‌های علمی در حوزه‌ی اندیشه و آفرینش ادبی، چند رشته‌ی کارگاه علمی و ادبی دایر و جویندگان بسیاری جذب کرده است. مهارت‌های نویسندگی و خلاقیت ادبی و فنون ویراستاری و نقد و نظایر آن‌ها بخشی از کارگاه‌های شهر کتاب است.
زمینه‌ی بدیع و متفاوت فعالیت شهر کتاب که در این چند سال اخیر به‌راستی مغتنم و خجسته بوده و در نهادهای فرهنگی کشور کمتر مورد عنایت قرار گرفته است تعامل و تعاطی فرهنگی با نهادهای کشورهای دیگر است. جست‌وجوی وجوه مشترک مفاخر ادبی و علمی ایران و مشاهیر کشورهای دیگر و یافتن تناظر‌های ایران و آن کشورها در موضوعات متعدد مانند جریانات ادبی و نمایشگاه‌های خاص کتاب و مباحث فکری و مشترکات تاریخی و برگزاری نشست‌های ادواری در ایران و خارج و برقراری این گونه دادوستدهای فرهنگی نه تنها به تقویت پیوندهای علمی و فکری و فرهنگی می‌انجامد بلکه در روزآمد ساختن ذهن ایرانی از یک سو و آ‌شنا ساختن بیگانه با نضج و بلوغ فکری و ادبی ایرانیان از سوی دیگر و در نتیجه رفع پاره‌ای سوءتفاهمات تاریخی و فرهنگی بسیار موثر است.
شهر کتاب فعالیت‌هایی دیگر از لون و سنخی دیگر نیز داشته است از جمله برقراری دو جایزه‌ی معتبر سالانه: یکی جایزه‌ی دکتر مجتبایی که علمی ـ پژوهشی است و دیگر جایزه‌ی استاد نجفی که مختص ترجمه‌ی ادبی است. علاوه بر آن در بزرگداشت فرزانگان و مفاخر ایران زمین و تجلیل کرامند و شایسته از آنان به مناسبت زادروز خجسته‌شان ـ بزرگانی چون دکتر محمدعلی موحد، دکتر فتح‌الله مجتبایی، استاد احمد سمیعی‌گیلانی، استاد اسماعیل سعادت، دکتر حسین معصومی‌همدانی، استاد کامران فانی و امثال و اقران آنان، بسیار نوآورانه و درخور و به جا عمل کرده است.
با حضور اصحاب فکر و قلم و جویندگان مشتاق در «شهر کتاب» فضای پرطراوت این «شهر» از نکهت اندیشه و فرهنگ سرشار است. من در این «شهر» هوای فرهنگ تنفس می‌کنم.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
