کد مطلب: ۱۴۷۶۰
تاریخ انتشار: چهارشنبه ۲۵ مهر ۱۳۹۷

حدیقه‌ی سنایی از مدرس رضوی تا امروز

علی‌اصغر محمدخانی

نام بسیاری از شاعران و بزرگان ادب فارسی آن‌چنان با نام شارحان و مصححان آثارشان گره خورده است که گشودن این گره کاری است دشوار و دیریاب. حافظ و قزوینی، سعدی و فروغی، مولوی و فروزانفر، نظامی و وحید دستگردی، شمس و موحد، عطار و شفیعی‌کدکنی و ... نام سنایی غزنوی با مرحوم محمدتقی مدرس‌رضوی پیوندی ناگسستنی دارد. هفتاد سال از تصحیح و انتشار حدیقه‌الحقیقه سنایی به همت مدرس‌رضوی می‌گذرد. چاپ اول این تصحیح در سال ۱۳۲۸ ش. منتشر شد. مدرس‌رضوی که یک عمر با سنایی زیست و آثار او را در روزگار خود در کمال آراستگی و با علم و آگاهی کامل تصحیح کرد و به چاپ رسانید و بعضا بر آن‌ها شرح و تعلیق و توضیح نوشت، حق دارد که سنایی‌شناس همه‌ی دوران‌ها باشد و بزرگان با فضل و کمال و سنایی‌شناسان دوره‌‌های بعد، از او به بزرگی یاد کنند. حدیقه نخستین منظومه‌ی بزرگ تعلیمی صوفیه و دایره‌المعارفی منظوم در حکمت و عرفان است و در آن هر یک از اصول عرفانی با حکایت‌ها و تمثیل‌هایی همراه شده است. این اثر در اواخر عمر سنایی که او به غزنین بازگشت و پس از آن‌که پیشنهاد بهرام‌شاه غزنوی را برای حضور در دربار نپذیرفت و به گوشه‌ای نشست، برای سپاسگزاری از وی در ۵۲۴ ق. سرودن را به نام او آغاز کرد. در شمار ابیات و زمان نگارش این اثر اختلاف است و از این اثر دست‌نویس‌های فراوانی در دست است: قدیم و جدید، کامل و ناقص، گزیده و مفصل، باتاریخ و بی‌تاریخ، مستقل یا به همراه دیوان. پراکندگی جغرافیایی این دست‌نویس‌ها هم زیاد است: از کتاب‌خانه‌‌های هند و پاکستان و آسیای مرکزی گرفته تا افغانستان و ایران و استانبول و اروپای غربی. خوشبختانه از این کتاب، نسخه‌های زیادی در کتاب‌خانه‌های ایران به ترتیب اهمیت در شهر‌های تهران، مشهد، قم و نزد افراد موجود است، اما نسخه‌های کهن‌تر و اصیل‌تر آن، بیشتر در گذشته‌ به کتابخانه‌های استانبول و کشورهای اروپای غربی منتقل شده است. بر اساس پژوهش دوبروین، سنایی‌شناس معاصر هلندی، قدیم‌ترین نسخه‌ی تاریخ‌دار از دیوان که شامل متن کامل حدیقه نیز هست مورخ شوال ۶۱۸ ق. است که در کتاب‌خانه‌ی جان ریلندز منچستر به شماره‌ی ۸۴۳ نگهداری می‌شود. در هفته‌ی جاری تصحیح جدید حدیقه‌الحقیقه با مقدمه، تعلیقات و فهرست‌ها در دو جلد به همت دکتر محمدجعفر یاحقی و دکتر سیدمهدی زرقانی، استادان دانشگاه فردوسی مشهد انتشار یافته است. تصحیح نخستین حدیقه و آثار سنایی از خراسان آغاز شد و تصحیح جدید هم از سرزمین خراسان برخاسته است. در فاصله‌ی تصحیح مدرس‌رضوی تا تصحیح جدید در ایران، محققانی چون استاد محمد روشن و دکتر مریم حسینی نیز حدیقه‌الحقیقه سنایی را تصحیح و در دهه‌ی  ۸۰‌ش. نیز این دو تصحیح در ایران منتشر شده است.

تصحیح یاحقی و زرقانی شامل ده‌هزار و هشتصد بیت است که بر اساس نسخه‌ی منچستر که کهن‌ترین نسخه‌ی متن تفصیلی حدیقه و از نسخه‌ی مبنای شادروان مدرس‌رضوی ۷۷ سال کهن‌تر است و با مقایسه‌ با پنج نسخه‌ی کهن دیگر عرضه شده است. با مقدمه‌ای حدود صد صفحه که به آثار سنایی، سنایی و کانون قدرت، سویه‌های شعر سنایی، تعالیم سنایی در مسیر تحول شعر فارسی، حدیقه‌الحقیقه، جایگاه حدیقه در مسیر شعر فارسی، شهرت حدیقه، سنایی و دیگران، احمد غزالی، سنایی و زبان فارسی، ضرب‌الامثال سنایی، تعبیرات سنایی، نسخه‌های حدیقه اشاره شده است.

حدیقه از جهت ساختمان اثر عبارت است از مجموعه‌ی پاره‌سروده‌های سنایی در موضوعات مختلف و در وزنی واحد که بیشتر قسمت‌های آن را مباحث اخلاقی، کلامی و عرفانی به خود اختصاص داده است. واحد متنی حدیقه بیت یا باب یا مدخل نیست، «بند» است. حدیقه هرچه باشد و هر صورتی که داشته باشد، آخرین اثر سنایی و بنابراین عصاره و چکیده‌ی آرا و اندیشه‌های اوست. سنایی شاعری است که تاثیرگذار بوده و حضور مستمر و اثرگذار او در آثار دیگران از همان قرن ششم شروع شده و تا قرن دهم سیر تصاعدی دارد. حضور آثار سنایی در عرفان، تاریخ و داستان‌سرایی بسیار برجسته است. از عطار، مولوی، نظامی، احمد جام، شاه نعمت‌الله ولی، عین‌القضات همدانی، رشیدالدین فضل‌الله، روزبهان بقلی، شیخ محمود شبستری تا میرسیدعلی همدانی و اقبال لاهوری تاثیر سنایی دیده می‌شود.

مرکز فرهنگی شهر کتاب از مهر‌ماه ۱۳۹۶ درس‌گفتارهایی درباره‌ی سنایی را با حضور استادان و سنایی‌شناسان آغاز کرده که به طور پیوسته روزهای چهارشنبه‌ میزبان سنایی‌شناسان و علاقه‌مندان به عرفان و ادب فارسی و سنایی است.

امروز درس‌گفتار سنایی به بررسی تصحیح حدیقه‌الحقیقه سنایی از محمدتقی مدرس‌رضوی تا روزگار ما اختصاص دارد که تصحیح جدید یاحقی و زرقانی رونمایی و درباره‌ی ویژگی‌های این تصحیح بحث و گفت‌وگو می‌شود. درباره‌ی اهمیت و جایگاه سنایی در ادب فارسی و همچنین تاثیرگذاری حدیقه بر عرفان و ادبیات باید ساعت‌ها سخن گفت و کتاب‌ها نوشت و هرچه نوشته و گفته شود باز می‌بینیم که گفتنی‌های فراوان و تازه‌یاب در باب سنایی هست.

 

0/700
send to friend
مرکز فرهنگی شهر کتاب

نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸

تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲

 

 

 

تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.

 

عضویت در خبرنامه الکترونیکی شهرکتاب

Designed & Developed by DORHOST