ردپای مافیای ادبی

مهر: ماجرای انتخاب و معرفی نویسندگان ایرانی به عنوان نامزدهای دریافت جایزه ادبی هانس کریستین اندرسن در سال ۲۰۲۰ و پیش از این جایزه استرید لیندگرن  که منجر به معرفی برخی نویسندگان و تصویرگران از سوی نهادهای صنفی ادبیات کودک برای حضور در آن شد، با انتقادهایی همراه شده است.

این جوایز ادبی در آستانه برگزاری خود در هر دوره، طی فراخوانی از تشکل‌ها و انجمن‌های ادبی کشورهای مختلف می‌خواهند که پرونده کاری نامزدهای خود را برای بررسی و دریافت این جایزه معرفی کنند که در ایران نیز طی سال‌های گذشته این اتفاق صورت می‌پذیرفته است. 

با وجود اینکه در ابتدای امر تنها شورای کتاب کودک به عنوان دفتر و نمایندگی رسمی «IBBY» یا دفتر بین‌المللی کتاب برای نوجوانان دست به این اقدام می‌زد اما در سال‌های اخیرانحصار این فهرست از دست این شورای بیرون آمده و نهادهای دیگری مانند کانون پرورش فکری، انجمن نویسندگان کودک نیز به این اقدام دست می‌زنند. از قرار معلوم امسال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تصمیم گرفته است تابر مبنای این لیست‌ها، فهرستی ۱۰ نفره برای ایجاد پرونده ادبی و کاری انتخاب کند و در رویدادهای مهم فرهنگی دنیا عرضه کند که این خبر ر روزهای گذشته از سوی مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی و کتابخوانی وزارت ارشاد تایید و اعلام شد که برای ۱۰ نویسنده ایرانی شامل آرمان آرین، احمد اکبرپور، عباس جهانگیریان، مهدی رجبی، نوید سیدعلی‌اکبر، حمیدرضا شاه‌آبادی، محمدرضا شمس، آتوسا صالحی، سوسن طاقدیس و فریبا کلهر پرونده بین‌المللی به منظور ارائه به جوایز جهانی تشکیل خواهد شد.

در عین حال شورای کتاب کودک نیز برای سال ۲۰۲۰ اقدام به معرفی نامزدهای خود برای حضور در جایزه ادبی اندرسن کرد که این مساله در کنار اعلام فهرست ۱۰ نفره‌ای که یاد شده منجر به انتقاد برخی از اهالی قلم شد.

در همین زمینه فریبا کلهر از نویسندگان قدیمی و با سابقه ادبیات کودک و نوجوان طی روزهای اخیر در یادداشت بلندی که در یکی از رسانه‌ها منتشر کرد در این زمینه، نوشت: . حالا ۱۰ نفر در این لیست هستند. معلوم نیست چرا عده‌ای هستند و عده‌ای نیستند. به نظرم انتخاب این افراد چنان بی‌ضابطه و بی در و پیکراست که می‌شود ده- بیست نفر دیگر هم به این لیست اضافه کرد. گفته‌اند افرادی انتخاب شده‌اند که حدس زده می‌شود در سال‌های آینده شانسی برای کاندیداتوری جایزه‌های بین‌المللی دارند. چه طور می‌شود تعیین کرد چه کسی برای ۱۰ سال آینده شانس دارد یا ندارد. کاندیدای سال ۲۰۲۰ انتخاب شده است. یعنی ما داریم برای سال ۲۰۲۲ به بعد برنامه‌ریزی می‌کنیم. از کجا معلوم است کسانی که به حساب نیامده‌اند در سال‌های پیش رو چنین و چنان نکنند. هنر و مخصوصاً آفرینش ادبی که قابل اندازه‌گیری و زمان بندی کردن و قابل پیش‌بینی نیست.

صحبت‌های کلهر اما روز گذشته با انتشار دومین نامه سرگشاده وی ادامه پیدا کرده است. او اینبار عنوان کرده است: چرا از سال ۵۸ تا ۹۶ که حدوداً ۲۰ دوره جایزه اندرسن اعطا شده سهم معرفی نویسنده‌های ایرانی فقط پنج دوره بوده؟ (دوره‌هایی را که یک کاندیدا دوبار معرفی شده در نظر نگرفته‌ام) اگر این، خست در معرفی کاندیدا و فرصت‌سوزی نیست پس چیست؟ فرصت‌هایی برای ادبیات کودکان و نوجوانان و شناخته شدن نویسندگان در اندازه‌های جهانی. دقیقاً معلوم نیست این فرصت‌ها چرا از دست رفته است...اینها نشان نمی‌دهد مافیایی در ادبیات کودک است که نویسنده‌ها را اینقدر محتاط کرده؟ نشان نمی‌دهد شورای کتاب کودک باید تیمی از خودشان را مأمور تحقیق و تفحص کند و ببیند ایراد کار کجاست؟ در کشورهای دیگر هم اینقدر نویسنده‌ها به روند انتخاب و معرفی کاندیدای جایزه اندرسن و استرید لیندگرن معترض‌اند؟ توجه کنید که گفته‌ام «روند» نگفته‌ام مرادی کرمانی، حسن‌زاده و دیگران.

کلهر همچنین گفته است: نهادهای مرتبط با کتاب کودک قدرتشان را از وجود نویسنده‌ها و تصویرگران می‌گیرند و باید دست کم به این دو گروه پاسخگو باشند. خدا را چه دیدید! شاید در این بحث‌ها ثابت شود که عملکرد شورای کتاب کودک و هر نهاد دیگری که در نامه پیشین نام برده‌ام، مناسب، به حق و به جا بوده است.

در همین راستا و پس از اعلام تشکیل پرونده برای ده نویسنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی علی اصغر سیدآبادی از مدیران سابق معاونت فرهنگی و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از حضور در این فهرست انصراف داد که به نظر می‌رسد نشان از تمایل وی برای قرار گرفتن در لیستی است که بخش دولتی برای این منظور تدارک دیده است.

طی سال‌های اخیر ناکامی نویسندگان ایرانی در دریافت جوایز ادبی معتبر در بخش کودک و نوجوان ادامه داشته است که آخرین آن ناکامی فرهاد حسن‌زاده در دریافت جایزه آستریدلیتدگرن سال جاری بود.

بسیاری از نویسندگان عرصه کودک و نوجوان نبودن سازوکاری برای معرفی و انتخاب آثار و فعالیت‌های نویسندگان ایرانی در جهان را عامل این مساله می‌دانند و در کنار آن وجود ترجمه‌های ضعیف از آثار نویسندگان ایرانی را نیز در این موضوع مقصر نمی‌دانند. به نظر می‌رسد با وجود نیت خیر بخش دولتی برای حمایت از حل این مساله، حمایت از بخش خصوصی و اصناف اهالی فرهنگ برای به ثمر رساندن این دست اتفاقات و اجازه دادن به آنها برای رفع و بالیدن در فضایی آرام و پیشبرد این برنامه‌های از این دست است.