پزشک باید با بیمار صحبت کند

گزارش تصویری نشست «نیمه پنهان پزشک»

برای عموم مردم دنیای پزشکی، دنیایی که هر کس در نهایت سروکارش به آن می‌افتد، جالب و در عین حال ترسناک است. در کنار این علاقه، این ناامیدی نیز وجود دارد که نظام درمانی، در حدی که مردم انتظار دارند، کارا نیست. پزشکان نیز به‌سبب فشارهای اجتماعی، مشاجرات قانونی و موانع دیگر نمی‌توانند این آرمان‌ها را محقق کنند. نیمه‌ی پنهان پزشک مجموعه‌ای از روایت‌های به هم پیوسته‌ای است از زبان پزشکان. در این کتاب، ترس‌ها، اضطراب‌ها، مشکلات، آسیب‌ها و یأس از مرگِ بیماران در زندگی پزشکان توصیف شده است.

۲۴ آبان، مصادف با اولین روز هفته کتاب نشست نقد و بررسی کتاب «نیمه‌ی پنهان پزشک» با حضور دکتر محمدحسین ساکت، دکتر نوریل اسحاقیان و دکتر افروز معتمد در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

این کتاب نوشته‌ی دنیل اُفری، با ترجمه‌ی دکتر افروز معتمد است که در تیرماه ۱۳۹۷ به همت نشر قطره به بازار عرضه شد.

در ابتدای نشست، مهناز مقدسی، ویراستار کتاب و دبیر جلسه، به نشست دیگری که برای نخستین کتاب از همین نویسنده و همین مترجم برگزار شده بود اشاره کرد. کتاب آن‌چه شما می‌گویید، آن‌چه پزشک می‌شنود، روایت‌هایی است از زبان بیماران و نقدی است جدی درباره‌ی مشکلات ارتباط میان پزشک و بیمار. مقدسی شیوه‌ی تدوین این دو کتاب را شیوه‌ای نو در بررسی آسیب‌های حوزه‌ی پزشکی دانست که با پژوهشی خشک دانشگاهی تفاوت‌هایی عمده دارد. شنیدن مشکلات پزشکان می‌تواند در درک بهتر آنان و داشتن توقعات منطقی از آنان مؤثر باشد.

در این نشست، دکتر افروز معتمد، فوق تخصص آنژیوپلاستی و مترجم کتاب، درباره‌ی علت انتخاب این کتاب برای ترجمه گفت: پس از انتخاب و ترجمه‌ی کتاب آن‌چه شما می‌گویید، آن‌چه پزشک می‌شنود، درصدد برآمدم دیگر کتاب‌های این نویسنده را دنبال کنم و طی جست‌وجو در وبگاه آمازون به این کتاب رسیدم و وقتی نظرهای مخاطبان را خواندم که نوشته بودند این کتاب برای کسانی است که می‌خواهند پزشک بشوند، کسانی که پزشک‌اند، کسانی که با پزشکی سروکار دارند و کسانی که می‌خواهند درباره‌ی پزشکان بدانند، دریافتم که این کتاب به درد همه‌ی افراد جامعه می‌خورد، برای همین مشتاقِ خواندن آن شدم و تصمیم گرفتم آن را ترجمه کنم. طی خواندن آن حس کردم تمام حرف‌های منِ پزشک به زیبایی و به‌دقت بیان شده است.

 دکتر معتمد در ادامه، بخش‌های کتاب را معرفی کرد و افزود که پزشکان نیز مثل همه‌ی مردم در معرض خطا و احساسات و قضاوت هستند و همین مطلب در کارشان مؤثر واقع می‌شود. او عواملی را که به عدم همدلی پزشکان با بیماران می‌انجامد برشمرد. پزشکان معمولاً با بیمارانی مثل معتادان، دزدان، و کسانی که بیماری‌شان متأثر از بی‌توجهی خودشان است همدلی نمی‌کنند.

دکتر معتمد در ادامه گفت: شرم از گناه و خطای پزشکی ذره‌ذره جسم و روح پزشک را آزار می‌دهد و بر کیفیت کار او اثر می‌گذارد و به شیوه‌ی کارشان لطمه وارد می‌کند و درنهایت، موجب برخی قضاوت‌های نادرست درباره‌ی آنها می‌شود.

دکتر نوریل اسحاقیان، پزشک عمومی و دیگر سخنران این نشست، ضمن برشمردن ویژگی‌های کتاب، به روایت‌هایی از کتاب اشاره کرد که برای هر دانشجوی پزشکی و هر پزشک عیناً رخ می‌دهد، وی بخش عمده‌ی مشکلات ارتباطی با بیماران را بر عهده‌ی پزشکان دانست و گفت که طی تجربه‌ی بیست ساله در طبابت متوجه شده است که برقرار کردن ارتباط خوب با بیمار امری خارج از آموزش‌های پزشکی است و این ویژگی تا حدی باید در شخصیت پزشک باشد و او نیز این خصیصه را باید در خود تقویت کند. بسیاری از بیماران با همان ارتباط دوستانه‌ی پزشک حس می‌کنند که درمان شده‌اند و داروهای پزشک مؤثر بوده است، اما اگر از نظر عاطفی و ارتباطی پزشک را نپذیرند، حس می‌کنند داروهای او مؤثر نبوده است و درمان نشده‌اند. پزشک باید این تفاوت‌ها را درک کند و برای هر بیماری شیوه‌ای خاص در نظر بگیرد.

دکتر اسحاقیان، که از پزشکان نمونه‌ی شهر اصفهان است، گفت که در حرفه‌ی پزشکی هر روز با مشکلات و دردسرهای جدیدی مواجه می‌شویم. در این کتاب، نویسنده به روابط خاص بیماران و همکاران گروه پزشکی می‌پردازد و آثار روحی و روانی که در روند شغلی، یعنی طبابت متوجه پزشکان و کادر پزشکی می‌شود توضیح می‌دهد. کتاب در نگاه اول کتابی زنانه است و این که کتاب به قلم یک زن نوشته شده و مترجم و ویراستار آن نیز هر دو خانم هستند، موجب شده ریزه‌کاری‌های احساسی این حوزه بهتر بیان شود. توصیف‌های زیبا و شاعرانه‌ی نویسنده از موقعیت‌ها و مکان‌ها، فضای آن را از متنی خشک دور کرده است. متن در قالب خاطرات است و در حین آن از ارتباط زیستی و روانی افراد صحبت شده است که از خسته شدن خواننده جلوگیری می‌کند. این که مترجم خودش پزشک است را از خواندن ترجمه‌ی کتاب می‌توان دریافت و از ارزش‌های کتاب محسوب کرد.

دکتر اسحاقیان گفت معمولاً در دوره‌ی آموزش پزشکی به دانشجویان می‌گویند بهتر است با بیماران ارتباط عاطفی برقرار نکنید، البته هر چه بخواهیم که این اتفاق نیفتد، در جاهایی ممکن نیست. این موضوع در مواقعی خوب و در مواردی آسیب‌رسان است. وی در بخش دیگری از گفت‌وگوها که به موضوع خطاهای پزشکی اشاره شد گفت شاید بهتر باشد در مورد پزشکان کمی با انصاف باشیم. خطا در همه‌ی رشته‌ها وجود دارد، وقتی یک سازنده که ساختمانی با چندین طبقه می‌سازد و در محاسبات خود اشتباه می‌کند و دقت کافی و مسئولیت‌پذیری را نادیده می‌گیرد و آن ساختمان فرومی‌ریزد، به جای یک نفر صدها و شاید بیشتر کشته و مجروح شوند، چرا در آنجا سازنده را متهم نمی‌کنیم. پس، نمی‌توانیم فقط پزشکان را خطاکار تلقی کنیم در همه‌ی رشته‌ها خطا وجود دارد، پزشکان نیز مسثتثنی نیستند. پزشکان در همین جامعه‌ای که افراد مسئول و غیرمسئول را پرورش می‌دهد با همه‌ی مشکلاتی که باقی مردم با آن مواجه‌اند، روبه‌رو هستند و باید همان توقع را از آنها داشته باشیم که از بقیه داریم. البته این گفته منافی این نیست که خطاهای پزشکی را طبیعی بدانیم و بپذیریم، و قطعاً تلاش برای بهبود آن امری ضروری و قطعی است. پزشکان بسیار درگیرند و فرصت نمی‌کنند وقت بیشتری برای بیمار بگذارند چون باید به چندین بیمار دیگر رسیدگی کنند. بسیاری از آنها فرصت استراحت و تفریح و مطالعه را ندارند، مخصوصاً پزشکانی که سرشناس هستند یا در رده‌های بالای تخصص‌اند. شاید برخی اعتراض‌ها از پزشکان به این سبب باشد که پزشکان کمتر از مشکلاتشان حرف می‌زنند و حرفه‌ی پزشکی برای بیماران ناشناخته مانده است.

دکتر محمدحسین ساکت، حقوق‌دان و پژوهشگر اخلاق پزشکی، گفت در این کتاب تمام کوشش نویسنده این است که پزشک باید با بیمار صحبت کند. دو شغل است که در آن برقراری ارتباط سهم مهمی دارد. یکی قضاوت و دیگری پزشکی است، اما نه پزشک شکیبایی و بردباری شنیدن را دارد و نه قاضی این فرصت را به خود می‌دهد که از زوایای سخنِ خواهان یا متهم نکاتی را دریابد. هیچ پزشکی نمی‌تواند در کار پزشکی موفق بشود مگر اینکه تاریخچه‌ی بیمار را بداند. تقویت همدلی و همدردی را در میان پزشکان و قضات و وکلا باید جدی گرفت. با ترویج این فرهنگ بسیاری از مشکلات حل‌شدنی است و اهمیت آن چندان هست که بشود برای آن همایشی را برگزار کرد. در این کتاب بخشی وجود دارد که در آن احساس نگرانی و پشیمانی پزشک از خطای پزشکی مطرح شده که من در جایگاه وکیل حقوقی بسیار با این بخش همدلی کردم، زیرا در پرونده‌ای همکاری داشتم که بعداً به عللی پرونده به کس دیگری سپرده شد و قاضی دیگری رأیی داد که حق آن شخص تضییع شد و همیشه از اینکه نتوانستم در آن پرونده همکاری داشته باشم و حق آن شخص را بگیرم احساس ناراحتی می‌کنم.

دکتر ساکت پیشنهاد کرد همایشی با همکاری پزشکان و وکلا برای ضرورت ایجاد فضای همدلی در این دو شغل برگزار شود. وی گفت در این کتاب تأکید شده که شالوده‌ی پزشکی همدلی است. کتاب خاطراتی شیرین و تلخ را در کنار هم گذاشته است و شیوه‌ی توصیف موضوع در این کتاب می‌تواند الگویی برای این‌گونه پژوهش‌ها باشد.

در این نشست دکتر معتمد نوید داد که کتاب دیگری را از همین نویسنده ترجمه کرده که در دست انتشار است. وی افزود که امیدوار است این آثار موجب شود که راه برای نگرش دیگری در این حوزه باز شود و به بهبود روابط بین پزشک و بیمار بینجامد.