ایران: چیستی آیندهپژوهی هنوز برای بسیاری، حتی کسانی که به فعالیتهای
آیندهپژوهانه اشتغال دارند، بهدرستی روشن نیست و هنوز در خصوص این رشته ابهاماتی
وجود دارد. اخیراً به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، کتاب «اندیشه
مستقبل: مقالاتی در باب آیندهپژوهی» روانه بازار نشر شده که کوششی در جهت روشنگری
از این رشته دانشگاهی است.
این کتاب توسط دکتر علی پایا به رشته تحریر درآمده است که از
روشنفکران دینی و دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و استاد مدعو دانشگاه وستمینستر
انگلستان است. دکتر پایا، از پایهگذاران آیندهپژوهی در ایران به شمار میآید. از
دیگر آثاری که وی در زمینه آیندهپژوهشی منتشر کرده است میتوان به کتاب «معرفتشناسی
و متدولوژی آیندهشناسی» و «آیندهاندیشی و مطالعات فرهنگی» اشاره کرد.
کتاب «اندیشه مستقبل: مقالاتی در باب آیندهپژوهی» دربردارنده
بخشی از تکاپوهای نظری و عملی دکتر پایا برای ابهامزدایی از جایگاه معرفتی
دیسیپلین آیندهپژوهی و کمک به ازدیاد بازده آن در کاربردهای عملی آن است.
بخشی از این مقالات، تألیفاتی هستند که دکتر پایا، در چند سال اخیر
عمدتاً در نشریات دانشگاهی در ایران و خارج از ایران منتشر کرده است. شماری از
آنها نیز برگرفته از سخنرانیها در مجامع دانشگاهی داخل و خارج از کشور است علاوه
بر اینکه این مجموعه دو مقاله هم دارد که از ترجمه آثار آیندهپژوهان سرشناس بینالمللی
فراهم آمده است. اما تعدادی از مقالات این کتاب، برای نخستینبار به فارسی منتشر
میشوند. مقالاتی
نیز که پیشتر منتشر شده بودند با تغییراتی، در کتاب حاضر بازنشر شدهاند. ازجمله
این تغییرات، بهروزکردن برخی از منابع نقلشده در تحریرهای اولیهاند.
«پامفا ۱۴۰۴؛ نخستین
گام در مسیر آیندهنگاری ملی»، «ارزیابی نقادانه روششناسیهای آیندهنگاری و
آیندهپژوهی»، «ارزیابی نقادانه نقش رویکردهای آیندهاندیشانه/آیندهنگارانه در تفکر استراتژیک
جدید»، «ملاحظاتی انتقادی در باب آیندهاندیشی در حوزه علوم و فناوریهای نوپدید و
رویکردهای معطوف به توسعه»، «ارزیابی آیندهپژوهانه تأثیرات علوم و فناوریهای
همگرا بر حوزههای اخلاق، اجتماع و سیاست در ایران تا ۱۴۰۴»، «رابطه آیندهاندیشی و مدلهای توسعه»،
«محدودیتهای برنامهریزیهای آیندهنگرانه در ایران»، «سناریوهای محتمل برای
آینده پیشرفت ایران»، «نهادینهسازی رویکردهای آیندهنگرانه در نگرش عمومی مردم»
از جمله مقالات و موضوعات این کتاب است. مؤلف، در این اثر چند چارچوب مهم روششناسی
در آیندهپژوهی را مورد ارزیابی نقادانه قرار میدهد. استدلال اصلی مؤلف این است که آیندهپژوهی و دیگر فناوریهای نرم که
در دهههای نخست ظهور و رشدشان، عمدتاً تحت سلطه دیدگاههای مهندسان قرار داشت، در
سالهای اخیر تحت تأثیر مطالعات جامعهشناسانه به «رویکردهایی جامعهشناختی» گرایش
پیدا کرده است.