توقف پایان‌نامه فروشی؛چگونه؟

آرمان: امروزه با رواج بی‌سابقه پایان‌نامه فروشی در مقابل دانشگاه‌ها و سرتاسر کشور مواجه هستیم، اتفاقی که تا به امروزه هیچ گونه برخورد قاطعی برای مقابله با آن صورت نگرفته است. از این رو برخی از دانشجویان از این طریق اقدام به تهیه یا ارائه پایان‌نامه می‌کنند که این مساله می‌تواند باعث کاهش سطح علمی دانشجو شود. هرچند در این میان برخی از کارشناسان بر این باور هستند که افزایش آمار دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی موجب رونق کار پایان نامه فروشان شده است؛ به‌گونه‌ای که در برخی از موارد شاهد راه‌اندازی دفاتر کار شکیل و خیره‌کننده‌ای هستیم. همچنین افزایش تبلیغات فروش پایان‌نامه نیز مهر تاییدی بر کم توجهی مسئولان به این قضیه را دارد، چرا که تبلیغات گسترده فروش پایان‌نامه یا مقالات علمی در مقابل دانشگاه‌ها خود نشان از جای خالی برخورد مناسب با این افراد را دارد. از سوی دیگر باید در نظر داشت که افزایش بی‌رویه تعداد دانشجویان و عدم همخوانی آن با اساتید زمینه ساز غفلت یا کاهش دقت برخی از اساتید راهنما شده است، چرا که با اندکی توجه می‌توان به این مهم دست یافت که پایان‌نامه ارائه شده تا چه میزان می‌تواند کار علمی دانشجو باشد. از این‌رو «آرمان» اقدام به تهیه گزارشی در گفت‌وگو با غلامرضا ظریفیان، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و سید جواد میری عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی کرده است که در ادامه می‌خوانید.

یک عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص رواج پایان نامه فروشی می‌گوید: بحث تحصیلات تکمیلی در تمام دنیا با دو نوع رویکرد مواجه است. در برخی از کشورها تحصیلات تکمیلی آنها مبتنی بر تحقیق است و در برخی از موارد نیز آموزش جزو لاینفک تحصیلات تکمیلی است. غلامرضا ظریفیان در گفت‌و گو با «آرمان» و با اشاره به مطلب فوق اذعان می‌دارد: در تحصیلات تکمیلی مساله تحقیق، موضوع بسیار مهمی است که فرد علاوه‌بر اندوخته‌های جدید که می‌آموزد باید مسلط بر تحقیق نیز شود، چرا که در بیشتر اوقات هدف اصلی از تحصیلات تکمیلی یادگیری افراد درباره پژوهش و تحقیق است. او در ادامه تصریح می‌کند: هدف اصلی از ارائه پایان‌نامه از سوی دانشجو دستیابی به علم بیشتر و همچنین آشنایی با روش تحقیق مناسب است که البته این امر بخش لاینفک دوره‌های تحصیلات تکمیلی است. امروزه بنا به دلایلی با سهل انگاری مواجه شده است. به عنوان مثال در دوران دکتری آموزش به معنی مرسوم را ما نداریم، بلکه زمان دانشجویان باید به صرف تهیه مقاله و یا پایان نامه شود. بنابراین نمی‌توان پایان نامه را از تحصیلات تکمیلی حذف کرد. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ارتباط با تأثیر فروش پایان‌نامه در سطح علمی دانشگاه‌ها بیان می‌کند: آنچه که در بیان است و آنچه در واقعیت دانشگاه‌های کشور رخ می‌دهد که البته در برخی از کشورهای دیگر دنیا نیز به چشم می‌خورد آسیب بزرگی است که می‌تواند تبعات منفی بسیاری را به همراه داشته باشد، چرا که باید در نظر داشت که فروش پایان‌نامه خود به معنی پایین آمدن سطح علمی دانشجویان است. ظریفیان در خصوص چگونگی جلوگیری از فروش پایان‌نامه می‌گوید: به طور حتم باید در نظر داشت که فروش پایان نامه یک سرقت علمی محسوب می‌شود که انتظار می‌رود، مسئولان امر با این معضل مقابله کنند، چرا که ادامه داشتن این روند می‌تواند باعث پایین آمدن سطح علمی دانشجویان و در نهایت دانشگاه‌ها شود. وی می‌افزاید: میزان فروش پایان نامه در کشور کاهش یافته است، برای مقابله با پایان نامه فروشی باید در ابتدا رشد تحصیلات تکمیلی را متناسب با نیازهای کشور کنیم، چرا که امروزه میزان فارغ التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی به مراتب بیشتر از اندازه پیش بینی شده است که این خود می‌تواند با تبعات منفی همراه باشد. همچنین باید تعداد دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی را نیز متناسب با تعداد اساتید کرد. به عنوان مثال در حال حاضر هر استادی می‌تواند به عنوان استاد راهنمای یک تعداد محدودی از دانشجویان باشند. در حال حاضر این رابطه معنادار به هم خورده است که تبعات منفی این مساله رواج هر چه بیشتر پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشور است، چرا که زمانی که تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی از اساتید موجود پیشی می‌گیرد که البته این خود خلاف قوانین و مقررات موجود است. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره دیگر معایب افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌گوید: به طور حتم افزایش تعداد دانشجویان می‌تواند میزان دقت اساتید را در تهیه و تکمیل پایان‌نامه کاهش دهد، چرا با اندکی توجه می‌توان به کپی بودن پایان‌نامه پی برد که این موضوع خود زمینه ساز رواج پایان‌نامه فروشی است.وی در ادامه می‌گوید: هر چند مدتی است که یک اقدام حقوقی از سوی وزارت علوم برای پیشگیری هر چه بیشتر با پدیده پایان‌نامه فروشی در نظر گرفته شده است که مجلس نیز اقدام به تصویب آن کرده است، اما جای خالی بسترهای لازم برای اجرایی شدن آن حائز اهمیت خواهد بود، چرا که با استناد به این مهم می‌توان انتظار داشت که میزان فروش پایان‌نامه در دانشگاه‌ها به طرز چشمگیری کاهش یابد. ظریفیان بیان می‌کند: مجازات‌های جدی و سختگیرانه در این رابطه که اگر ثابت شود که پایان‌نامه‌ای خریداری شده و اینکه فردی اقدام به سرقت علمی مقاله و پایان‌نامه کرده است، در نظر گرفته شده است که انتظار می‌رود در سایه تحقق این مهم با کاهش چشمگیر سرقت‌های علمی مواجه باشیم. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ارتباط با دیگر روش‌های مقابله با پدیده پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌ها می‌گوید: از سوی دیگر انجمن‌های علمی و تخصصی نقش بی‌بدیلی در کاهش فروش پایان‌نامه یا سرقت علمی در سر تا سر دنیا دارند، چرا که این انجمن می‌تواند با رصد کردن پایان نامه و مقالات علمی مانع جدی برای انجام سرقت‌های علمی در دانشگاه‌ها باشد، به طور کلی باید در نظر داشت که انجمن‌های علمی نقش نهادی ناظر و سدی در مقابل خرید پایان‌نامه هستند. او در ادامه بیان می‌کند: نقش هوشمندی جامعه در کاهش فروش پایان‌نامه یا سرقت علمی تاثیرگذار است، چرا که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا اگر ثابت شود که استاد و دانشجویی اقدام به سرقت علمی کرده است، تا پایان عمر از نظر قواعد اخلاقی و حقوقی موجود در کشور از ادامه تحصیل یا تدریس محروم خواهد شد. بنابراین افراد به دلیل ترس از دست دادن موقعیت خود به این کار روی نمی‌آورند. به عنوان مثال اگر استادی اقدام به سرقت علمی کند، دیگر در هیچ جای دنیا نمی‌تواند به تدریس مشغول شود. همچنین این مهم برای دانشجویان نیز صادق است. ظریفیان در پاسخ به این سؤال که سرقت علمی در دانشگاه‌های کشور دیده می‌شود، اما چرا هیچ گونه برخورد قهری با افراد خاطی به عمل نمی‌آید، می‌گوید: به‌طور حتم درحال حاضر تدابیر ویژه‌ای برای برخورد با افراد خاطی در نظر گرفته شده است که انتظار می‌رود، در اولین فرصت ممکن زمینه‌های لازم برای تحقق این مهم فراهم شود تا شاید از این طریق افراد کمتری به سرقت علمی روی بیاورند. او اذعان می‌دارد: در این زمینه تجارب بسیاری در دنیا وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان به راحتی اقدام به مقابله با پدیده پایان‌نامه فروشی در جامعه کرد، چرا که اگر افراد این احساس را داشته باشند که هزینه‌های این کار یک عمر در شناسنامه علمی آنها باقی خواهد ماند، به طور طبیعی دیگر کمتر شاهد این مهم خواهیم بود. باید در نظر داشت که نمی‌توان از راهکارهای عجیب و غریب برای مقابله با سرقت علمی استفاده کرد. در حال حاضر ایران دو و نیم برابر ژاپن دانشجوی دکتری دارد که این خود نشان یک اندیشه معیوب دارد، چرا که کشور به این تعداد فارغ التحصیل مقطع دکتری نیاز نخواهد داشت. باید در نظر داشت که نزدیک به 70 درصد کار دانشجویان دکتری تنها تحقیق است که این مهم با سرانه پژوهش و تحقیق همخوانی ندارد. در کشور ژاپن سهم پژوهش از تولیدات ناخالص ملی حدود سه و نیم درصد است، اما این مهم در ایران تنها نیم درصد است که این خود یک معادله‌ای را رقم می‌زند که با بحران کیفیت برابری دارد.ظریفیان در پایان خاطر نشان کرد: بنابراین باید چند اقدام را به صورت هم‌زمان انجام داد که مانعی برای پیش رفتن این اتفاق تلخ و ناخوشایند در دانشگاه‌های کشور شود که برخی از این موارد شامل کاهش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی،استفاده از تجارب کشورهای پیشرفته، افزایش سهم پژوهش، فعال کردن نهادهای تخصص و علمی و در نهایت ایجاد چارچوب حقوقی برای مقابله با این پدیده می‌توند راهی مؤثر برای کاهش پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشور باشد.

الگوبرداری راهکاری برای مقابله با سرقت علمی

در ادامه عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در خصوص رواج پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌ها به‌رغم وجود مصوباتی از سوی مجلس می‌گوید: بسیاری از مسئولان نسبت به رواج فروش پایان‌نامه فروشی بی‌تفاوت هستند که این خود زمینه‌ساز رواج بی‌رویه و بدون ترس این مهم در دانشگاه‌های کشور شده است. سید جواد میری در گفت‌وگو با «آرمان» و با اشاره به مطلب فوق اذعان می‌دارد: با وجود برخی از قوانین بازدارنده باز هم شاهد رواج این مهم در میان دانشجویان و اساتید کشور هستیم که این خود نشان از فراهم نشدن بسترهای لازم برای تحقق این مهم را دارد، چرا که وزارت علوم و تحقیقات و حتی روسای دانشگاه‌ها هیچ گونه برخورد قهری با پایان‌نامه فروشی در کشور انجام نمی‌دهند. میری در پاسخ به این سؤال که چرا هیچ‌گونه مقابله‌ای با رواج پایان‌نامه فروشی در مقابل دانشگاه تهران نمی‌شود، می‌گوید: به‌طور حتم رئیس دانشگاه تهران روزانه از این مسیر عبور می‌کند و به کرات نیز این مهم را می‌بیند، اما هیچ برخورد مناسبی با این پدیده نامناسب صورت نگرفته است. این در حالی است که اگر این اتفاق در کشورهای خارجی صورت می‌گرفت، به طور حتم رئیس دانشگاه باید اقدام به جمع آوری آن می‌کرد یا اینکه از سمت خود استعفای می‌داد. اگر نخواهیم به صراحت روسای دانشگاه‌ها را متهم به رواج بی‌رویه پایان‌نامه فروشی کنیم، باید گفت که این مراکز تهیه پایان‌نامه و مقاله‌های علمی از سوی مراکزی تقویت می‌شوند که این خود جای بسی تأمل دارد، چرا هیچ یک از روسای دانشگاه‌ها در مقابل این پدیده دست به کاری نزده‌اند حداقل می‌توانند از مصادیق پایان‌نامه فروشی را حداقل از جلوی در دانشگاه‌ها جمع آوری کرد. او در ادامه تصریح می‌کند: دانشجویان به مقاصد و اهداف از پیش تعیین شده دست نمی‌یابند که شاید یکی از دلایل آن افزایش بی‌رویه جذب دانشجو در کشور باشد. در ایران زمانی که دانشگاه به مثابه تعریف امروز ایجاد شد، بسیاری از مفاهیم در ارتباط با دانشگاه و دانشجو به اشتباه تعبیر شد که این خود زمینه‌ساز بروز مشکلات عدیده‌ای شد، چرا که در حال حاضر مدرک‌گرایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در مقابل یادگیری و دانش آموختگی دیگر اهمیت و ارزش چندانی ندارد، به عبارت ساده‌تر افراد مدرک را زمینه‌ساز دستیابی به شغل مناسب می‌دانند. از این‌رو در میان بسیاری از افراد مسئول در کشور نیز با این پدیده مواجه هستیم، به گونه‌ای که برخی از افراد اقدام به معادل سازی مدارک خود می‌کنند. میری نقش اجتماعات علمی را در رواج فروش پایان نامه تاثیرگذار ارزیابی می‌کند و می‌گوید: بنا به دلایلی ما شاهد از بین رفتن برخی از اجتماعات علمی در دانشگاه‌ها بودیم که در مقابل شاهد راه‌اندازی شورای عالی انقلاب فرهنگی یا شورای جهاد دانشگاهی بودیم، این شوراها به گونه‌ای خود اقدام به قانون‌گذاری کردند و به نوعی خود معیاری برای سنجش برخی از مسائل شدند، منطق سیاسی در این شوراها بیشتر از منطق علمی است که این خود جای بسی تأمل دارد، چرا که وظیفه ذاتی دانشگاه تولید و پرورش علم است. او می‌گوید: انتخاب مدیران دانشگاه‌ها بر اساس معیارهای دیگری علاوه‌بر مسائل علمی صورت می‌گیرد که این خود دلیل دیگری برای رواج فروش پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشور شده است، به طور حتم در انتخاب اساتید دانشگاه باید دقت بیشتری صورت گیرد، چرا که این مؤلفه خود می‌تواند مانعی برای کاهش فروش پایان‌نامه و مقالات علمی باشد، چرا که بی‌نظمی و آشفتگی علمی که امروزه در سیستم دانشگاهی کشور شیوع پیدا کرده است، خود زمینه ساز رونق فروش پایان‌نامه و مقالات در دانشگاه‌های کشور شده است. میری نقش مدرک گرایی را در رونق پایان‌نامه‌فروشی تاثیرگذار می‌داند و می‌گوید: در هیچ جای دنیا افراد تنها برای کسب مدرک اقدام به ادامه تحصیل نمی‌کنند، به طور کلی باید در نظر داشت نمی‌توان تنها به بهانه درآمدزایی هر چه بیشتر اقدام به جذب دانشجویان بیشتر در مقاطع تحصیلات تکمیلی کرد، چرا که در حال حاضر تعداد دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری به مراتب بسیار بیشتر از سایر کشورها است که این خود می‌تواند تبعات منفی بسیاری را به همراه داشته باشد. او در ادامه بیان می‌کند: نبود هم‌خوانی میان تعداد دانشجویان و اساتید خود یکی دیگر از دلایل افزایش پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشور است. همچنین هیچ گونه تدابیری برای آمار بالای فارغ‌التحصیلان در نظر گرفته نشده که این خود دلیل دیگری برای افزایش مدرک گرایی است. به طور حتم فردی که دارای مدارک علمی بالا است، نمی‌تواند به راحتی به هر کاری تن دهد که این خود زمینه ساز ایجاد محدودیت سازی در کشور می‌شود. میری در پاسخ به این سؤال که از چه طریق می‌توان مانع فروش پایان‌نامه در کشور شد، می‌گوید: اهمیت دادن به علم و ارتقای سطح علمی دانشجویان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای موجود برای مقابله با فروش پایان‌نامه محسوب می‌شود. او می‌گوید: اگر بخواهیم صنعت فروش پایان‌نامه از کشور بر بیفتد باید اجتماعات علمی مناسبی را در دانشگاه‌ها داشته باشیم، چرا که تجربه ثابت کرده است که هرگاه دانشگاه از علم و علم‌جویی فاصله بگیرد، به طور حتم مواردی مانند فروش پایان‌نامه و مقالات علمی نیز رواج می‌یابد که این خود باعث کاهش سطح علمی دانشگاه‌ها و دانشجویان می‌شود. میری در پاسخ به این سؤال که آیا گذراندن چند واحد درسی را جایگزین مناسبی برای تهیه و ارائه پایان‌نامه است، می‌گوید: به‌طور حتم یکی از مهم‌ترین اهداف گذراندن دوره‌های تحصیلات تکمیلی فراگرفتن تحقیق و پژوهش است. به عبارت ساده‌تر دانشجویان در این مقطع تحصیلی باید با تحقیق کردن آشنا شوند؛ بنابراین جایگزینی گذراندن چند واحد درسی شاید اقدام مناسبی به نظر نرسد همچنین باید خاطرنشان کرد زمانی که افراد به راحتی و با قیمت اندک می‌تواند پایان مورد نظر خود را دریافت کنند، چگونه می‌توان انتظار داشت که وقت و هزینه‌ای برای گذراندن چند واحد درسی اختصاص دهند. بنابراین این طرح به طور حتم با شکست مواجه می‌شود. او می‌گوید: امروزه میان دانشگاه و اجتماع فاصله‌ای وجود دارد که این خود باعث افزایش بسیاری از مشکلات شده است که البته شاید به‌توان یکی از دلایل این مهم را در پایین آمدن سطح علمی دانشگاه جستجو کرد، چرا که امروزه دانشگاه به مثابه قدرت شبه سیاسی تبدیل شده است و کمتر به افزایش رتبه و مقام علمی دانشگاه‌ها به صورت اصولی توجه می‌شود. میری در ارتباط با اینکه برخی از اساتید برای ارتقای درجات علمی خود از دانشجویان برای تهیه یا تکمیل مقالات علمی استفاده می‌کند، می‌گوید: این خود مصداق بارز سرقت علمی است و حتی این آموزش را به دانشجویان نیز می‌دهد که برای تهیه پایان‌نامه از دیگران استفاده نمایند از این رو انتظار می‌رود که با این پدیده ناهنجار مقابله شود. این عضو هیات علمی در پاسخ به این سؤال که چرا قوانین موجود نتوانسته مانع از پایان‌نامه فروشی در دانشگاه‌های کشورشود، می‌گوید: ضوابط اجرایی مناسبی برای اجرای قوانین وجود ندارد، از این رو قوانین موجود هنوز جنبه عملیاتی به خود نگرفته است. او در ادامه بیان می‌کند: فرهنگسازی می‌تواند یکی دیگر از روش‌های مقابله با فروش پایان‌نامه در کشور باشد، چرا که دانشجو خود باید به این نتیجه دست یابد که باید به سراغ خرید پایان‌نامه نرود. از این رو می‌توان از تجارب دانشگاه‌های پیشرفته و موفق در این حوزه استفاده کرد که برای این کار می‌توان با تخصیص بودجه مشخص به مطالعه این موارد پرداخت تا به توان به این مهم دست یافت که دانشگاه‌های مطرح دنیا از چه طریقی توانسته‌اند مانع سرقت علمی شوند. میری نقش بازدارنده‌ها را در فروش پایان‌نامه مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: به طور حتم زمانی که استاد یا دانشجو با این مجازات مواجه شوند که در صورت هر گونه سرقت علمی برای همیشه از ادامه کار و تحصیل باز خواهند ماند، به یقین دیگر به سراغ این کار نخواهد رفت.