چهارشنبه، ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳
از اولین نمایشنامه‌های ایرانی تا اینک نویسندگان بسیاری در عرصه ادبیات دراماتیک کوشیده‌اند تا نهال نازک‌تنِ هنرهای نمایشی در این سرزمین ریشه بدواند اما نقش مترجمان به خصوص اولین مترجمان آثار درام غربی در این مسیر انکار ناشدنی است. شاید بتوان گفت اگر ترجمه آثار مولیر و شکسپیر و کُرنی و غیره نبود نمایشنامه‌نویسان ایرانی در نگاشتن متون نمایشی با دشواری‌های به مراتب سخت‌تری روبرو می‌شدند. این مترجمان بودند که با دقت و وسواس، شعله نهضت ترجمه ادبیات نمایشی جهان را روشن نگاه داشتند و به یاری تئاتر در ایران آمدند. مترجمان در همه این سال‌ها توانستند با انتخاب و گزینش مناسب آثار ادبی نمایشی جهان و ترجمه شایسته و دقیق آنها، راه سخت نمایشنامه‌نویسان وطنی را هموار سازند. غلامرضا شهبازی مترجم ایرانی از جمله این کوشندگان است که در سال‌های اخیر با انتخاب مناسب آثار دراماتیک و تئوریک تئاتری نقش مترجمی دلسوز و کاربلد را به خوبی ایفا کرده است. این مترجم ایرانی که برگردان تازه‌ای از آثار اوریپید از او منتشر شده است در گفتگوی زیر از ضرورت‌های ترجمه در تئاتر می‌گوید:
* لطفا نویسنده کتاب تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان را برای مخاطبان معرفی کنید.
کریس سالت، کارگردان و نویسنده فعال در تئاتر انگلیس است. او علاقه ویژه‌ای به قلمروی بازیگری دارد و مدرس کانون بازیگران لندن است که با بسیاری از بازیگران بزرگ کار کرده. کریس سالت همزمان با نویسندگی درگیر فعالیت‌های عملی نیز هست. او نمایشنامه‌هایی برای صحنه و رادیو نوشته و در زمینه فیلم مستند و شعر نیز فعالیت کرده است. سالت چندین کتاب از جمله کتابی با عنوان «از پس بازیگری برآیید» را نوشته که مورد اقبال بازیگران قرار گرفته است. او گردآورنده و دبیر شش مجموعه تک‌گویی است. دو کتاب از این شش کتاب را من به فارسی ترجمه کرده‌ام که عناوین آنها «تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان» و «تک‌گویی‌های کلاسیک برای مردان» است. «تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان» آذرماه ۹۶ توسط نشر بیدگل به بازار آمد که خوشبختانه مورد استقبال خوانندگان به خصوص بازیگران جوان واقع شد و پس از ۹ ماه به چاپ دوم رسید.
* ضرورت ترجمه این کتاب چه بود؟ مخاطبان تئاتری چه بهره‌ای از این کتاب می‌برند؟
کتاب «تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان» گلچینی از چهل تک‌گویی کلاسیک برای بازیگران است که از نمایشنامه‌های شاخصِ درام‌نویسان بزرگی از سرزمین‌ها و دوره‌های مختلف، چون آیسخولوس، اوریپید، آنتون چخوف، کارلو گولدونی، ویکتور هوگو، بن جانسون، پییر ماریوو، مولیر، آلفرد دو موسه، ویلیام شکسپیر، ایوان تورگنیف، سِر جان وَنبِره، کالدِرون دِ لا بارکا، هنریک ایبسن، گوگول، تامس میدلتن،کریستوفر مارلو، الکساندر آستروفسکی، ویلیام کانگِریو، جوانا بِیلی و... استخراج شده است. این تک‌گویی‌های کلاسیک، منبعی کارآمد برای استفاده در کلاس‌های آموزش بازیگری، رقابت‌های بازیگری و آزمون‌های بازیگری است که با هدف انتخاب بازیگر صورت می‌گیرد. از این کتاب در جلسات تمرین تئاتر هم می‌توان استفاده کرد. این کتاب شامل انواع مختلفی از تک‌گویی‌ها، چه جدی و چه خنده‌آور است که برای بازیگرانی با سطح توانایی‌های مختلف اعم از دانشجو، تازه‌کار و حرفه‌ای مفید است. در واقع علاقمندان به بازیگری به یاری این تک‌گویی‌ها می‌توانند نشان دهند که دارای تخیل و استعداد بازیگری‌اند. البته مخاطبان این کتاب صرفاً علاقمندان بازیگری نیستند حتی اگر کسی دغدغه بازیگری و آزمون بازیگری نداشته باشد با این کتاب می‌تواند با برخی از آثار بزرگ‌ترین درام‌نویسان جهان آشنا شود. کریس سالت پیش از هر تک‌گویی یادداشتی آورده که نویسنده اثر و خود اثر و شخصیتی را که تک‌گویی از آن اوست به شکلی جذاب، مفید و مؤثر به خواننده معرفی می‌کند.
* شما چندین نمایشنامه ترجمه کرده‌اید، وضعیت ترجمه نمایشنامه در سپهر تئاتر و ادبیات ایران امروز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظرم در زمینه ترجمه نمایشنامه شاهد اتفاقات خوبی هستیم و این مدیون تلاش تمام مترجمانی است که در این شرایط سخت اقتصادی در سکوت و عزلت همت می‌کنند و آثاری را از نویسندگانی که برخی از آنها نمایشنامه‌نویسان مهمی‌اند اما ما آنها را نمی‌شناسیم یا کمتر می‌شناسیم به ما معرفی می‌کنند. من تلاش این مترجمان را ارج می‌نهم. زمانی نمایشنامه‌ها کمتر خریدار داشتند اما این روزها به چاپ چندم می‌رسند و در فهرست پرفروش‌های کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرند. امروز کم نیستند جوانانی که با اشتیاق بخشی از وقت مطالعه خود را صرف خواندن نمایشنامه از جمله آثار ترجمه شده می‌کنند که گاه به نمایشنامه‌خوانی و اجرا نیز می‌انجامد. به نظر من این اتفاق مهمی است. گاه خواندن یک نمایشنامه تأثیرگذار ممکن است نقطه شروع بحث‌هایی شود و تبدیل به یک رویداد فرهنگی شود. ترجمه برای فضای فرهنگی ما یک ضرورت است. خوشبختانه این روزها در حوزه داستان کوتاه و رمان هم کتاب‌های مهمی ترجمه و چاپ می‌شود. این بدان معنا نیست که کاستی‌هایی وجود ندارد. بسیاری از آثار هنوز ترجمه نشده‌اند اما هیچگاه این حجم از آثار ادبی قوی اعم از نمایشنامه، رمان و داستان کوتاه در دسترس مخاطبان فارسی‌زبان نبوده است و این برای اهل فن به‌خصوص دراماتورژها، نمایشنامه‌نویسان، فیلمنامه‌نویسان و دست‌اندرکاران تئاتر و سینمای ایران یک فرصت استثنایی‌ست.
* آیا کتاب‌های دیگری مانند تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان در دست ترجمه یا انتشار دارید؟
کتاب «تک‌گویی‌های کلاسیک برای مردان» ویراسته کریس سالت را ترجمه کرده‌ام و به ناشر تحویل داده‌ام که تا ماه آینده توسط نشر بیدگل منتشر می‌شود. علاوه بر این کتاب، کتاب دیگری با موضوع مخاطب‌شناسی تئاتر در دست انتشار است که عنوان آن «تئاتر و تماشاگر؛ به سوی نقش خلّاق مخاطب در رویداد ادبی- تئاتری» است و به زودی توسط انتشارات سمت منتشر می‌شود. این کتاب گزیده‌ای از مقالات نظری در باب رابطه‌ی تئاتر و تماشاگر است که توسط من، منصور براهیمی، مهدی نصراله‌زاده، مجید اخگر و نرگس یزدی گردآوری و ترجمه شده‌اند و شامل آثاری از رامان سلدن، هانس رابرت یاس، ولفگانگ آیزر، دیوید بلایک، استنلی فیش، جرالد گراف، فیلیپ آسلندر، سوزان بنت، هلن فرش‌واتر، جان راسل براون، راستوم بهاروچا، ژان گروندن و هانس گئورگ گادامر است.
*
کتاب تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان نوشته کریس سالت با ترجمه غلامرضاشهبازی در ۱۹۰ صفحه قطع رقعی و با قیمت بیست هزار تومان توسط نشر بیدگل به بازار کتاب ایران ارائه شده است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
