ادبیات عامه پسند در حال پوست اندازی

مهر: علی الله سلیمی نویسنده و روزنامه نگار به بهانه تاسیس انجمن نویسندگان عامه‌پسند در یادداشتی به مرور این ادبیات در ایران و برنامه‌های پیش روی این انجمن ادبی تازه تاسیس پرداخته است. این یادداشت را در ادامه می‌خوانیم:

ادبیات عامه پسند در ایران مسیر پرفراز و نشیبی را تا به حال طی کرده و اکنون به جایگاه تازه ای رسیده که با تکیه بر آزمون و خطا و تجارب نویسندگان متعدد و اغلب نام آشنای این عرصه، در حال حاضر مخاطبان تازه ای هم پیدا کرده و تعداد و تنوع این خوانندگان هم به مراتب گسترده تر شده است. به گونه ای که اکنون بخش قابل توجهی از خوانندگان رمان در ایران را مخاطبان ادبیات عامه پسند تشکیل می دهند. شکل گیری و گسترش این نوع ادبی در ایران سه دوره تاریخی مجزا، اما به هم پیوسته را شامل می شود که هر یک از این دوره‌ها در هویت بخشی به این ژانر ادبی پر مخاطب در ایران سهیم بوده اند. دوره اول از زمان شکل گیری ادبیات عامه پسند در ایران از دهه ۲۰ تا دهه ۵۰ را شامل می شود که با پاورقی‌های مطبوعاتی آغاز و به تالیف و انتشار کتابهای عامه پسند و سرگرم کننده ختم شد. به بیان دیگر، تاریخچه این ژانر ادبی در ایران به دهه ۲۰ بر میگردد که با پاورقی نویسی برای مطبوعات شروع شد و افرادی مانند مرتضی مشفق کاظمی، رکن‌الدین آرین‌نژاد(با نام مستعار «شاپور»)، حسن مسرور، ذبیح‌الله منصوری، جواد فاضل، حسینقلی مستعان با نوشتن پاورقیهای اغلب طولانی و دنباله دار برای مطبوعات به شهرت رسیدند و بعدها متن برخی از این پاورقی ها در قالب کتاب منتشر شد که این بار هم خوانندگان بسیاری را جذب کرد. این روند در دهه های چهل و پنجاه به اوج خود رسید و به نوعی فراگیر شد اما در ادامه به مرور فروکش کرد.

دوره دوم ادبیات عامه پسند در ایران با ظهور زنان داستان نویس شروع شد که بسیاری از آنها مضامین عاشقانه و احساسی را با چاشنی ماجراهای سرگرم کننده در قالب رمان نوشته و منتشر می‌کردند که بیشتر مخاطبان آنها دختران جوان و زنان بودند. فهمیه رحیمی، شناخته شده ترین نویسنده در این دوره است که نخستین رمانش با عنوان «بازگشت به خوشبختی» در سال ۱۳۶۹ منتشر و بارها تجدید چاپ شد. او بعدها رمان های دیگری مانند «اتوبوس»، «پنجره»، «زخم‌خوردگان تقدیر» و «تاوان عشق» را نوشت و منتشر کرد که همگی از آثار پرمخاطب در بازار کتاب ایران محسوب می شوند و حتی تعدادی از آنها در ردیف کتاب های پرفروش بعد از انقلاب قرار دارند. اتفاقی که با ظهور فهیمه رحیمی در پایان دهه شصت افتاد و بعدها عده ای آن را موج نو ادبیات عامه پسند در ایران معرفی کردند، مسیر تازه ای را پیش پای نویسندگان ادبیات عامه پسند قرار داد و باعث شکل گیری جریان تازه ای در این حوزه شد. نویسندگانی مانند فتانه حاج سیدجوادی، م. مؤدب‌پور (مرتضی مؤدب‌پور)، ر. اعتمادی (رجبعلی اعتمادی)، شهره وکیلی، نسرین ثامنی، نسرین قدیری، امیر عشیری، پرینوش صنیعی، محمد حجازی، فریده رهنما و نازی صفوی از چهره های آشنا در این دوره محسوب می شوند.

 دوره سوم این جریان داستان نویسی از اوایل دهه هشتاد شروع شد که با حضور و درخشش چهره های جوان همراه بوده است. این بار هم دختران و زنان جوان وارد میدان شده بودند و میانگین سنی اغلب آنها بین ۲۵ تا ۳۵ سال بوده است. از نویسندگان تاثیرگذار این دوره می توان به تکین حمزه لو اشاره کرد که نخستین رمان خود را در سن ۲۴ سالگی نوشت که مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت. این اثر با عنوان«افسون سبز» در سال ۱۳۸۰ منتشر شد و در کمتر از دو ماه به چاپ دوم رسید و بعدها بیش از ۲۰ بار تجدید چاپ شد. مضمون اغلب آثار این نویسنده معضلات اجتماعی و بررسی آثار و عواقب آن روی توده های اجتماعی است. از ویژگی های اصلی این دوره، افزایش بی سابقه کمیت نویسندگان است که باعث شد چهره های جوان بسیاری از قشر دختران و زنان جوان وارد کار نویسندگی در حوزه ادبیات عامه پسند شوند. مضامین آثار این نویسندگان اغلب درباره روابط اجتماعی و عاطفی جوانان و موضوعات اجتماعی بود و چالش های احساسی در روابط خانواده ها که معمولا با رویکرد سرگرمی مخاطبان همراه بوده است. از نویسندگان شاخص این دوره می توان به رویا خسرونجدی، فرناز نخعی، عاطفه منجزی، آزیتا خیری، پروانه شجاعی، مژگان مظفری، بهار کرباسی، شهلا آبنوس، فریده شجاعی، سمین شیردل، فهیمه سلیمانی، فریده چوبچیان، مژگان زارع، مهناز صیدی، سهیلا بامیان، بیتا فرخی، ماندانا زندی، شادی منعم، الهه محمدی، آلاله سلیمانی، زهره کلهر، افسانه نادریان، ر. اکبری، آرزو فیلکویی، مریم دالایی، طیبه امیرجهادی، زهرا احساس منش، هما پوراصفهانی و ساناز فرجی اشاره کرد. همچنین چهرههای جوان بسیاری در سال های اخیر به این طیف بزرگ از نوینسدگان ادبیات عامه پسند پیوسته اند که از میان آنها می توان به زهرا دلگرمی، سارا هاشمی، لیلا یارخدا، سمیرا سیدی، نشمیل کرباسیان، مهشاد لسانی، دل آرا دشت بهشت، نگاه عدل پرور، زهره مرشدی، بیتا نگهبان، وحیده تنهایی، سلما عطاران، زهره فصل بهار، لادن صهبایی قدیمی، لیلا مردانی، وحیده آساره، فرناز رمضان نیا، نجمه علیاری، پگاه مرادی، عادله خسرو آبادی، زهرا کیانی، کاملیا کوشش، ویدا چراغیان، بهاره نوربخش،  مهشید تهرانی، فرخنده غلامی،  مهستی زمانی، بیتا فلاحی، گلرخ بیات، بهاره حسینی، عادله حسینی، زیبا سلیمانی، سپیده فرهادی، مریم سلطانی، رویا رستمی، فرخنده موحد راد، مزگان چناری، نیلوفر قائمی فر و شهرزاد فخر اشاره کرد.

با توجه به آمار بالای نویسندگان در این دوره، سوژه های داستانی هم طبعا از تنوع بیشتری برخوردار بوده است. علاوه بر موضوعات خانوادگی و عاطفی که از مضامین اصلی و ثابت در آثار این دوره از نویسندگان عامه پسند بوده، مسایل تازه ای مانند انواع آسیب های اجتماعی و تغییر سبک زندگی در میان جوانان و خانواده ها هم از موضوعات مورد علاقه نویسندگان این دوره بوده است. همچنین پرداختن به مسایل و بحران های میانسالی که در آثار نویسندگان پیشکسوت این دوره دیده می شود. اتفاق تاثیرگذار دیگری که در این دوره افتاد و نقش موثری در فراگیر شدن ادبیات عامه پسند در میان نویسندگان اغلب جوان و خوانندگان این ژانر ادبی داشت، ظهور ناشران اختصاصی و حرفه ای  در حوزه ادبیات عامه پسند بوده است. بنگاه های انتشاراتی معروفی مانند انتشارات شادان، انتشارات علی، انتشارات شقایق، انتشارات برکه خورشید، انتشارات پرسمان و شالان که در سال های اخیر جزو ناشران فعال در این عرصه بوده اند.

اتفاق قابل توجه و صنفی که اخیرا در حوزه ادبیات عامه پسند افتاده و نویسندگان این بخش پرمخاطب را یک گام دیگر به سمت رسمیت یافتن هدایت کرد، تشکیل انجمن نویسندگان عامه‌پسند است که نخستین جلسه رسمی و عمومی آن اخیرا (۲۵ دی‌ماه امسال- ۱۳۹۷) در فرهنگسرای آیه تهران برگزار و با استقبال نسبتا بالای نویسندگان این حوزه مواجه شد. در این نشست که با حضور جمعی از نویسندگان ژانر عاشقانه و اعضای هیات موسس انجمن تشکیل شد تکین حمزه‌لو، دبیر انجمن، به تشریح اهداف انجمن پرداخت. از جمله تهیه بانک اطلاعاتی نویسنده عامه پسند و توسعه شبکه اطلاعاتی بین نویسندگان این ژانر که در سراسر کشور گسترده است. او از نویسندگان عامه پسند به عنوان کار آفرینان عرصه هنر یاد کرد که تعبیر صنفی قابل توجهی است.

همچنین یکی از مهم‌ترین اهداف هیات موسس انجمن نویسندگان عامه‌پسند تاسیس جایزه ادبی ‌«لیلی» برای رمان‌های گستره ژانر عاشقانه است. مجموع این رویدادها خبر از اتفاق های جدیدی در حوزه ادبیات عامه پسند می دهد که در صورت تحقق می تواند فصل تازه ای را در این بخش رقم بزند و جایگاه این ژانر ادبی در ایران را پس از عبور از سه مرحله سرنوشت ساز به مرحله تازه ای برساند و هویت تازه ای به آن ببخشد.