کد مطلب: ۱۷۵۵۲
تاریخ انتشار: شنبه ۲۷ بهمن ۱۳۹۷

از زبانِ درایر

رادوین قریشی

حضورِ ۵۰ ساله‌ی کارل تئودور درایر در سینما با ساختِ ۲۲ فیلم داستانی و مستند همراه بود. درایر با نوشتن فیلمنامه برای کارگردانان دانمارکی وارد دنیای سینما شد و هفت سال پس از ورودش در سال ۱۹۱۹ اولین فیلم بلندش به نام رئیس دادگاه را ساخت. درایر پس از رئیس دادگاه، هشت فیلم دیگر در دوران سینمای صامت ساخت که دو فیلم بیش از دیگر فیلم‌ها مورد توجه قرار گرفتند. «برگ هایی از کتاب ابلیس» که از نخستین فیلم‌های اپیزودیک تاریخ سینما است و دیگری «مصائب ژاندارک» که بازی درخشان ماریا فالکونتی در نقشِ ژاندارک از ماندگارترین نقش آفرینی‌های تاریخ سینما است. درایر در عصر سینمای ناطق به فیلم‌سازی ادامه داد. هر فیلمش برای او و مخاطبش تجربه‌ای نو به شمار می‌آمد. «اُردت» شناخته‌شده‌ترین فیلم کارنامه درایرِ گزیده کار است. سپس درایر پس از وقفه‌ای ۹ ساله در سال ۱۹۶۴ «گرترود» را ساخت. فیلمی که گدار درباره‌اش گفت: «یا فیلم را می‌پرستی یا از آن بیزار می‌شوی.» درایر پس از گرترود به دنبال تهیه‌کننده برای به تصویر درآوردن فیلمنامه‌اش (مسیح) بود، اما مرگ از راه رسید و درایر از رسیدن به آرزوی سینمایی‌اش که ساختنِ فیلم رنگی بود، محروم ماند.

تام میلن در سال ۱۹۷۱ و در حالی که سه سال از مرگ درایر می‌گذشت، کتابی درباره سینمای او نوشت. پرتو اشراق کتاب «سینمای کارل درایر» را چهار سال پس از انتشارش، به زبان فارسی ترجمه کرد تا بدین ترتیب برای نخستین بار کتابی درباره درایر در ایران متشر شود. در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰، بابک احمدی با ترجمه‌ی دو فیلمنامه از درایر (روز خشم و اردت) موجبات آشنایی بیشتر سینمادوست‌های ایرانی با درایر را فراهم ساخت. پس از آن و در بازه زمانی سی ساله فقط سه کتاب از/درباره درایر چاپ شد که دو عنوان آن فیلمنامه‌های درایر بود. مصیبت ژان دارک (ترجمه عبدالله تربیت) و گرترود (ترجمه لیلا حاتمی) که هر دو کتاب در دهه ۸۰ به چاپ رسیدند. دیگر کتاب چاپ شده در بازار نشر ایران «سبک استعلایی در سینما» از پل شریدر بود. پل شریدر در کتاب سراغ سه کارگردان صاحب سبک می‌رود و علاوه بر درایر به ازو و برسون می‌پردازد. لازم به ذکر است دو فیلمنامه ترجمه شده از بابک احمدی، در دهه ۸۰ چاپ مجدد شد، اما این بار در نشر نی و در سری ۱۰۰ سال سینما، ۱۰۰ فیلمنامه به چاپ رسید.

پس از سال‌ها کتابی درباره درایر چاپ شد. ریموند کارنی در سال ۱۹۸۹ و به مناسبت صدمین سالروز تولد کارل درایر کتابی درباره او نوشت. ۳۰ سال پس از چاپ کتاب، انتشارات نقد فرهنگ کتاب «صحبت به زبان میل» را منتشر کرد. کم توجهی علاقه‌مندان سینما به درایر و کج فهمی عده‌ای از منتقدان و نظریه پردازان (از جمله بوردول) دو عامل مهم در نگارش کتاب هستند. کارنی علت این کم‌توجهی و یا آنچه که او «سندروم کیرکگارد» می‌نامد (فیلسوفِ هموطن درایر هم تا یک قرن پس از مرگش کشف نشده بود. از قضا ردپای علاقه درایر به کیرکگارد در فیلم اردت مشهود است) را در زبانِ سینمایی درایر می‌بیند که از زبان سینمایی جهان شمول دور است و از این رو فهم آثارش برای تماشاگر فرهیخته سینما هم دشوار است.

کارنی در بخش ابتدایی کتاب به شیوه های شناخت درایر می‌پردازد و فصل را با نقل قولی از درایر آغاز می‌کند: «سبک... شیوه‌ی هنرمند برای بیان نحوه‌ی درک خود از مواد خام خویش است... هنرمند به واسطه‌ی سبک به دیگران کمک می‌کند آن ماده‌ی خام را از طریق چشم‌های او ببینند.»

کارنی با این شروع، بر اهمیت سبکِ درایر تاکید می‌کند. سبکی که کارنی آن را مخالف فهم‌های متعارف می‌خواند و معتقد است شیوه‌های تازه‌ای از شناخت و احساس را برای بینندگانش به ارمغان می‌آورد. منتقد آمریکایی در ادامه ایرادهای صاحب‌نظرانی که سینمای درایر را درست نفهمیده‌اند، برمی‌شمارد. سپس به سراغ توضیح زبان سینمایی درایر می رود که از آن به عنوان «زبانِ میل» نام می‌برد. درایر در سبکش توجه تماشاگر را از حقایق و رویدادهای بیرونی منحرف می‌کند و در عوض توجه او را به سوی حالت‌های درونی احساس و تخیل معطوف می‌نماید. کارنی در بخشی از این فصل به قیاس سینمای ژان رنوار با درایر می‌پردازد. کارنی تضاد میان سینمای این دو کارگردان را عمیق می‌داند و با برشمردن تفاوت‌های سبکی این دو هنرمند، متمایز بودن سینمای درایر را پر رنگ تر جلوه می‌دهد.

کارنی در فصل دوم برای شرح و تفسیر دقیق تر گفته‌های نظری‌اش در فصل اول، سه فیلم پایانی کارنامه درایر را بررسی می‌کند. کارنی دلیل موجهی برای انتخاب این سه فیلم دارد. زمانی که کارنی مشغول نگارش کتاب بوده است، فیلم‌های درایر در دسترس همگان نبوده‌اند و این سه فیلم بیش از بقیه فیلم‌هایش دیده شده بودند و این مساله سبب شد تا کارنی به سه فیلمِ روز خشم، اردت و گرترود بپردازد. انتخابی که در وهله اول تحمیلی به نظر می‌رسد، اما کارنی نه تنها این محدودیت را ناخوشایند نمیِ‌بیند، بلکه مشتاقانه از آن استقبال می‌کند، زیرا کارنی این سه اثر را شاهکار می‌داند و این فرصتی مناسب است تا او به شرح زبانِ درایر بپردازد.

صحبت به زبان میل، ریموند کارنی، رضا خلیلی، نقد فرهنگ، ۳۷۷ صفحه، ۴۰۰۰۰ تومان

 

 

0/700
send to friend
مرکز فرهنگی شهر کتاب

نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸

تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲

 

 

 

تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.

 

عضویت در خبرنامه الکترونیکی شهرکتاب

Designed & Developed by DORHOST