ترجمه محمدعلی فروغی از «گفتار در روشِ» دکارت چاپ شد

مهر:  کتاب «گفتار در روش» نوشته رنه دکارت با ترجمه محمدعلی فروغی به‌تازگی و طی چند روز گذشته، توسط نشر مرکز منتشر و راهی بازار نشر شده است.

ترجمه محمدعلی فروغی از این کتاب دکارت، بارها تجدیدچاپ شده است. یکی از دلایل این انتشار چندین‌باره را ترجمه خوب و روان فروغی از کتاب پیش رو می‌دانند. این کتاب به گفته خود کارت، سرگذشت روحانی اوست و ترجمه فروغی نیز تناسب خوبی با یک متن سرنوشت‌نویسی دارد. مقدمه و حواشی چاپ نسخه‌ای که نشر مرکز به‌تازگی چاپ کرده، به قلم اتین ژیلسون نوشته شده که این بخش‌ها توسط سید اشکان خطیبی ترجمه شده‌اند.

نسخه پیش رو که ترجمه متنش براساس نخستین چاپ بازنگری‌شده از این کتاب (چاپ سال ۱۳۱۷ توسط چاپخانه گودرزی) و مراجعه خطیبی به چاپ اول کتاب (چاپ سال ۱۳۱۰ توسط مطبعه مجلس) تنظیم و تدوین شده است. خطیبی همان‌طور که در مقدمه کوتاهش توضیح داده، چیزی از ترجمه فروغی کم نکرده و اگر نکته جاافتاده‌ای پیدا کرده و آن را به متن افزوده از علامت [...] استفاده کرده است. نسخه خارجی و اصلی کتاب پیش رو، نسخه‌ای از کتاب «گفتار در روش» است که انتشارات وِرَن آن را در قالب یکی از عناوین «مجموعه متون فلسفی» خود چاپ کرده است.

دکارت همان‌طور که می‌دانیم یکی از فلاسفه مهم غرب است که جز فلسفه در علوم ریاضی، فیزیک و الهیات هم مطالعه داشت. معرفت، عقل و رابطه جسم و روح از جمله مسائل مهمی هستند که دکارت به آن‌ها پرداخته است. او حدود سال ۱۶۲۸ تمام قواعد ریاضی‌دانان برای استدلال را در کتاب «قواعد هدایت ذهن» گردآوری کرد اما چون این‌کار کمی‌بعدتر به نظر مضر آمد، مطالب کتاب مورد اشاره را به ۴ قاعده بسیار ساده «گفتار در روش» کاهش داد. این ۴ قاعده به این ترتیب بودند: ۱- هیچ‌چیز را نپذیرد مگر آن‌که مطلقاً بدیهی باشد. ۲- هر مسأله‌ای را تا به آن‌جا که برای حل بهتر آن مناسب است، به مسائل جزئی تقسیم کند. ۳- فکر را با ترتیب از ساده‌تر به پیچیده‌تر راه ببرد و ۴- داده‌های مساله را کاملاً شمارش کند و تک‌تک عناصر راه‌حل را برای حصول اطمینان از درستی آن، از نظر بگذارند.

اتین ژیلسون در نسخه‌ای که پیش رو داریم، مطالب زیادی را درباره زندگی و اندیشه‌های دکارت آورده است. ابتدای بخش «تحلیل گفتار در روش» هم نوشته است: همه انسان‌ها به یکسان از عقل بهره‌مندند. بنابراین، اختلاف عقاید ما ناشی از آن نیست که یکی برای شناخت حق شایسته‌تر از دیگری است؛ بلکه از آن است که یکی عقل خود را درست راه می‌بَرَد و دیگری نادرست.

کتاب پیش رو به جز واژه‌نامه فارسی - فرانسوی و فرانسوی - فارسی، دربرگیرنده متن «گفتار در روش» است که خود ۶ بخش دارد. به‌علاوه پیش از بدنه اصلی کتاب، یادداشت مترجم درباره این چای از ترجمه فروغی، مقدمه‌ای از اتین ژیلسون و تحلیل کتاب چاپ شده‌اند.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

اما من اگر همواره تنها یک استاد داشته یا اختلاف عقایدی را که همه‌وقت میان فضلا بوده درنیافته بودم، همانا از گروه دوم می‌بودم؛ لیکن از همان روزهای مدرسه دانستم که هیچ اندیشه عجیب و رأی سخیفی نیست که یکی از فیلسوفان آن را اظهار نکرده باشد. سپس هنگام جهانگردی دریافتم که مردمانی که افکارشان از ما بسی دور است، همه بی‌تربیت یا وحشی نیستند؛ بلکه بسیاری از آن‌ها به اندازه ما و بیش از ما قوه تعقل به کار می‌برند و نیز برخوردم به این‌که یک‌تن چون از کودکی میان فرانسویان یا آلمانیان پرورده شود، به‌کلی فرق دارد با آن‌که با همان طبع و همان ذهن میان چینیان یا آدم‌خواران زیست کند؛ تا آن‌جا که در شیوه جامه و زندگانی مردم آن‌چه ده سال پیش پسندیده بود و شاید ده سال بعد نیز مرغوب خواهد بود، اکنون غریب و رکیک نمی‌نماید. پس دانستم اختیارات ما بیش‌تر مبنی بر عادت و تقلید است نه بر یقین و تحقیق و نسبت به حقایقی که کشف آن‌ها دشوار است، کثرت آرا مناط اعتبار نتواند بود؛ چه‌احتمال دریافت حقیقت برای یک‌تن بیش از یک گروه است. پس به این دلایل در نظر من هیچ‌کس نبود که عقاید او را بتوانم بر دیگران ترجیح دهم و ناچار شدم خود در صدد کشف طریق برآیم.

اما مانند کسی که تنها در تاریکی راه می‌پیماید، بر آن شدم که بسیار آرام گام بردارم و در هر باب احتیاطِ تمام به کار برم تا اگر آهسته پیش می‌روم باری از افتادن مصون باشم؛ حتی این‌که نخواستم نفی هیچ‌یک از عقایدی را که سابقا بی‌تحقیق در ذهنم یافته بود، آغاز کنم؛ مگر این‌که از پیش، با تانی و طول مدت لازم، طرح کاری را که در پیش گرفته بودم ریخته و راه صحیح را برای رسیدن به معرفت آن‌چه ذهنم بر آن قادر است، یافته باشم.

هنگامی که جوان‌تر بودم، از ابواب فلسفه به منطق و از ریاضیات به جبر و مقابله و تحلیل هندسی بیش‌تر دل داده بودم و این سه فن یا علم را چنان می‌پنداشتم که به مقصود من یاری خواهند کرد؛ اما چون درست تأمل نمودم، درباره منطق برخوردم به این‌که فایده عمده قیاسات و بیش‌ترِ تعلیماتِ دیگرش این نیست که آدمی چیزی را که نمی‌داند دریابد؛ بلکه آن است که بتواند آن‌چه را می‌داند به دیگری بفهماند یا مانند فن ریمول لول، از آن‌چه نمی‌داند بی‌تصور و تصدیق گفت‌وگو کند و هرچند در واقع دستورهای صحیحِ نیکو بسیار دارد اما چنان با مطالب پرضرر یا حشو و زائد آمیخته است که جدا کردن مفید آن‌ها از مضر به‌همان دشواری است که کسی بخواهد از یک پارچه سنگِ مرمرِ ناهموار پیکر دیان (Dian) یا مینِروْ (Minerve) بسازد.

این کتاب با ۱۳۰ صفحه، شمارگان هزار و ۲۰۰ نسخه و قیمت ۱۹ هزار و ۹۰۰ تومان منتشر شده است.