خبر بد، خبر خوب است

اعتماد: سنت روزنامه‌نگاری جهان و سنت آموزه‌های تجربی و نظری روزنامه‌نگاری، تقریباً در همه جای جهان، مبتنی است بر اخبار منفی. نه اینکه این اتفاق خوب یا قابل تاییدی باشد، اما یک واقعیت است. همان‌طور که در ادبیات روزنامه‌نگاری جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید، «خبر بد، خبر خوب است». از این منظر اعتقاد بر آن است که اخبار خوب خبرهای عادی و روزمره‌ای است و به‌طور معمول ما باید با اخبار خوب، با توسعه و پیشرفت و با بهبود وضعیت زندگی روبه‌رو باشیم. بنابراین هر آنچه زندگی عادی و روزمره و شرایط بهبود را تهدید می‌کند، خبر محسوب می‌شود. دقیقاً به همین دلیل است که می‌بینیم اخبار حوادث، جنگ، درگیری، قتل، تجاوز و از این دست اخبار در همه جای جهان بسیار مورد توجه است چرا که واجد نوعی ارزش خبری پرکاربرد به اسم کشمکش، درگیری و برخورد است. اگر چنین ارزش خبری در هر رویدادی باشد، آن خبر را در صدر اخبار می‌نشاند.

در مورد اخبار مثبت نگرش‌ها اندکی متفاوت می‌شود و مبتنی بر آن است که مردم باید به طور روزمره شاهد بهبود کیفیت زندگی و پیشرفت جامعه انسانی باشند و هر چیزی که در این فرآیند اختلال ایجاد کند، می‌توان خبر باشد و طبیعتاً در زمره اخبار بد قرار می‌گیرد.

اما به نظر من، در سنت روزنامه‌نگاری توسعه، تعریفی برای اخبار توسعه ارائه می‌دهیم که در آن می‌گوییم: اخبار توسعه ترکیبی است از اخبار پیشرفت‌ها و پس‌رفت‌ها. در واقع روزنامه‌نگاری توسعه معجونی است از روزنامه‌نگاری پیشرفت‌ها و پس‌رفت‌ها. شما نه می‌توانید فقط بر پیشرفت‌ها تکیه کنید، چرا که رسانه را تبدیل به یک نوع رسانه تبلیغات‌گر می‌کند که باعث دور شدن از مرکز توجه عمومی و باعث عدم اقبال مخاطب می‌شود. همچنین باعث تولید غفلت در جامعه می‌شود و نیز نباید صرفاً بر پس‌رفت‌ها و اخبار منفی تمرکز کرد. چرا که این هم باعث تولید یأس و سرخوردگی و مشارکت گریزی در جامعه در نتیجه باعث تشدید روند پس‌رفت می‌شود.

بنابراین روزنامه‌نگاری توسعه باید ترکیب هنرمندانه و در عین حال عالمانه‌ای از رویدادهای مثبت و منفی باشد. البته مرادم از منفی مواردی است که نیاز به نقد و ارزیابی و حساب‌کشی است، نه خبر بد و منفی به هر شکل و به هر قیمتی. بدین شکل که روزنامه‌نگاری توسعه هم بر عملکردها و سیاست‌ها نظارت می‌کند و آنها را مورد نقد قرار می‌دهد و در عین حال به پیشبرد توسعه ملی کمک می‌کند با جلب مشارکت عمومی و بازتولید امید و خوش‌بینی در جامعه، تا آنجایی که واقع‌بینانه باشد.

تبلیغ و سیاه‌نمایی مرزها و خطوط قرمز اخبار توسعه هستند که عبور از هر کدام عواقب خوبی را در پی نخواهد داشت. در عین حال نباید فراموش کنیم که به دلیل اینکه اخبار منفی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی در شرایط جدید که ما شاهد فعالیت فضای مجازی هستیم، این دست اخبار بیشتر مورد بازنشر قرار می‌گیرند، می‌توانند آثار منفی و زیان‌بار و ناامیدکننده بیشتری داشته باشند و چون مورد توجه قرار می‌گیرند زودتر و بیشتر منتشر می‌شوند.

اما ما باید تعادلی را بین این دو جنبه خبری بیابیم تا نگاه متوازنی را به هر دو طرف اخبار داشته باشیم.

البته شرایط اجتماعی و زمان و مکان نیز در این موضوع نقش مهمی را ایفا می‌کنند. یعنی در شرایطی که مردم به طور مستمر با خبرهای واقعیت‌های تلخ و اخبار واقعی منفی و ناامیدکننده مواجه هستند، دیگر گوش شنوایی برای شنیدن اخبار مثبت نخواهند داشت. وقتی شرایط عمومی جامعه شرایط امیدوارکننده و مثبتی نباشد، صدای اخبار مثبت به گوش نخواهد رسید و حتی مورد انکار هم قرار خواهد گرفت. چرا که با ناباوری تلقی و به وسیله مخاطب پس‌زده خواهد شد؛ حال در هر کجای دنیا که باشد. یعنی شرایط روانی جامعه نیز در اقبال یا عدم اقبال نسبت به اخبار مثبت یا منفی مؤثر است.

وقتی مجموعه این عوامل را در نظر بگیریم، متاسفانه اخبار منفی هم بیشتر تولید می‌شود هم بیشتر منتشر می‌شود و هم اینکه شاهد یک دنیای جدیدی هستیم از اخبار که به آن اخبار جعلی یا (fake news) گویند که بخش مهمی از انرژی و وقت و تمرکز هر دولتی را می‌گیرد که فقط خنثی شود. این دشواری است که تمامی حاکمیت‌ها و در همه کشورها با آن روبه‌رو هستند، البته این درگیری در برخی کشورها بیشتر و برخی کمتر است.