کد مطلب: ۱۷۷۶۵
تاریخ انتشار: سه شنبه ۲۸ اسفند ۱۳۹۷

«ترین‌های» ادبیات و کتاب در سال ۹۷

حمید نورشمسی

مهر: کتاب و انتشار آن- با هر موضوعی- وضع خوبی را در کشور سپری نمی‌کند. فشار اقتصادی ناشی از شرایط تحریم در هشت ماه اخیر بیش از هر چیز کمر کتاب را در کشور خم کرده است. افزایش عجیب قیمت کاغذ و لوازم انتشار آن اعم مرکب و ادوات چاپ و مانند فیلم و زینک، مقوا و حتی سلفون جلد کتاب و در نهایت ناچاری ناشران از بازنگری در قیمت محصولاتشان کتاب و نشر آن را بیش از پیش در زمانه عسرت قرار داده است.

سالی که در طلیعه پایان آن قرار داریم گرچه ارمغانی چنین تلخ برای اهالی نشر و کلمه برجای گذاشته است اما خالی از اتفاقات عجیب نبود. استفاده از عبارت و پس‌وند «ترین» برای پدیده‌های مربوط به نشر چندان کار ساده‌ای نیست چرا که هر کتاب و انتشار آن نشانه‌ای از بروز خصوصی‌ترین جلوه‌های فکر و اندیشه و دستاوردهای فکری خالق آن است. با این همه آنچه در ادامه و در این گزارش خواهیم خواند نگاهی است به برخی از «ترین‌های» نشر و کتاب در سالی که گذشت و مروری بر کارنامه آنها.

ترین‌های نویسندگی

در بهار سال ۱۳۹۷ اتفاقات قابل توجهی در فضای ادبیات داستانی ایران رخ داد. از سویی برگزیده بزرگترین و گران‌ترین جایزه ادبی کشور که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اهدا می‌شود، دو کتاب غیر داستانی و پرحرف و حدیث خود را پس از سال‌ها بازچاپ کرده بود و از سوی دیگر نویسنده‌ای صاحب سبک در ایران پس از سال‌ها ممیزی و ممانعت از انتشار، سرانجام یکی از رمان‌های خود را منتشر کرد.

محمد رضا بایرامی در طلیعه سالی که جایزه جلال آل‌احمد را در دست خود دید و البته چندان هم بدون انتقاد به رویه برگزاری آن، به سمت پذیرشش نرفت دو کتاب «دشت شقایق‌ها» و «هفت روز آخر» را منتشر کرد. دو اثری که در روزهای ابتدایی و انتهایی حضور او در جبهه‌های جنگ نوشته شده بود و انتشار آنها به ویژه کتاب «هفت روز آخر» آن هم در شرایطی که بحث‌های زیادی پیرامون وضعیت ایران در پایان جنگ تحمیلی و شرایط منجر به پذیرش قطعنامه بار دیگر داغ شده بود، اتفاق مهمی به شمار می‌رفت. او در همان زمان در گفتگویی با مهر از بایکوت ۲۰ ساله این دو کتاب توسط ناشر سابق آن سخن گفت و اینگونه به آن واکنش نشان داد: سیستم فرهنگی ما مدلی از نویسندگی و ادبیات را حمایت می‌کند که می‌گوید همین که من می‌گویم درست است و نه چیز دیگری. مدلی که با روایت‌های رسمی همراستا شده و به طور سازماندهی‌شده‌ای نیز در حال حمایت از آن هستند. مدلی که حالا در سینما هم به شدت پی گرفته می‫شود. مثلاً نگاه کنید چطور کل امکانات کشور را برای هدایت مخاطب به سمت دیدن یک اثر بسیج می‌کنند! و جالب است که با وجود این همه تلاش، نمی‫توانند از کارهای عامه پسند پیشی بگیرند.

اما انتشار رمان «طریق بسمل شدن» و در روزهای پایانی امسال کتاب» عبور از خود» از محمود دولت آبادی را نیز باید بدون شک اتفاق نویسندگی در سال ۹۷ دانست. رمان طریق بسمل شدن در زمره رمان‌هایی بود که در دوران دولت محمود احمدی‌نژاد در کنار رمان «کلنل» درباره آن صحبت‌های زیادی مطرح شده بود و بارها بر غیرقابل انتشار بودن آن سخن رفته بود اما این کتاب در نهایت به گفته نویسنده آن تنها با حذف چند کلمه منتشر شد و موجی تازه در ادبیات جنگ را با خود به همراه آورد. دولت آبادی همزمان با انتشار این کتاب در گفتگویی تفصیلی با خبرگزاری مهر درباره رمانش آن را ادای دین خودش به جنگ عنوان کرده و بیان داشت: اگر فکر نمی‌کردم زمان می‌گذرد و سنم بالا می‌رود حتماً یک کار وسیع‌تری می‌کردم. به‌رغم آن‌که برخی آمدند و همه چیز را منتسب به خود کردند و میراث جوانان مملکت و ملت ایران را منحصر به خود کردند؛ من اعتقاد داشته و دارم این‌ها جوانان مملکت ما از هر قشر و تفکری بودند که رفتند از کشورشان دفاع کردند. دوستانی داشتم که پزشک بودند ولی در جنگ توپچی بودند، می‌آمدند تهران ۱۵ روز استراحت می‌کردند و دوباره می‌رفتند. این‌ها حقوق‌بگیر دولت نبودند، آزادگانی بودند که رفتند از مملکت خود دفاع کردند. این‌که این‌طور وانمود شد که هر کسی که از بین رفته برای ماست، اشتباه بود؛ بدیهی‌است هر جنگی ایدئولوژی دارد و ایدئولوژی دفاعی کشور ما اسلام بود.

ترین‌های ترجمه

بازار ادبیات در ایران را بازاری در انحصار ترجمه می‌نامند. بازاری که بی‌اعتنا به مساله کپی‌رایت تنها بر پایه شکل دهی به نوعی خواست و نیاز در مخاطبانش، در مسابقه‌ای عجیب از انتشار سلسله‌وار آثار ترجمه‌ای و حتی مسابقه برای انتشار زودتر این آثار افتاده است. در این میان اما کم نیستند ناشرانی که به اعتبار منش حرفه‌ای خود با رعایت حقوق قانونی نشر کتاب توسط ناشر اصلی آن قدم در راه ترجمه اثر می‌گذارند.

سال گذشته در میان آثار ترجمه در ایران یک رمان بسیار خوش درخشید. رمان «ملت عشق» اثر الیف شافاک که پیش از انتشار کمی بیش از پنج سال محروم از انتشار بود و در نهایت پس از انتشار، در سال گذشته موجی از اقبال آن را همراهی کرد و در بسیاری از طرح‌های یارانه‌ای فروش کتاب در صدر خریدهای مردمی قرار گرفت و حتی به گفته بسیاری از کتابفروشان روزانه تقاضاهای زیادی برای آن وجود داشت. این اتفاق در حالی رخ داده بود که این کتاب پیش از سال ۹۷ منتشر شده بود اما اوج توجه به آن در سال ۹۷ بود.

فصیحی در سال‌های اخیر با ترجمه‌های متعدد از آثار ادبیات ترکیه شناخته شده است و حتی در روزهای پایانی امسال ناشر وی؛ ققنوس، کتابی با عنوان «باب اسرار» از یک نویسنده ترک با نام احمد امید را با ترجمه وی به عنوان هدیه نوروزی برای مخاطبان خود ارسال کرده است.

وی همزمان با اقبال به این ترجمه در گفتگویی عنوان کرده بود که نام «ملت عشق» نامی است که او برای ترجمه فارسی این کتاب انتخاب کرده است و تمامی ناشران و مترجمانی که این کتاب را با همین عنوان بار دیگر به اصطلاح ترجمه و منتشر می‌کنند در حال کپی‌برداری غیرقانونی از اثر او هستند.

بازار ترجمه در سال ۹۷ پدیده دیگری را نیز به خود دید. دو کتاب «انسان خردمند» و «انسان خداگونه» او که پس از انتشار و ارائه به سرعت مرزهای پرفروش بودن در بازار کتاب ایران را طی و به یکی از بحث‌برانگیزترین آثار در جامعه اندیشه‌ای ایران مطرح شد. از سویی برخی منتقدان او را نویسنده‌ای سطحی نگر و خیال‌باف و پیرو تام و تمام اندیشه‌های داروین خواندند و از سوی دیگر عده‌ای ترجیح دادند خود را مسحور بلندپروازی فکری او در ثبت تاریخ زندگی و اندیشه بشر و پیشگویی‌های او برای آینده او شوند.

هرچند که برخی خبرهای غیررسمی از جلوگیری از تجدید چاپ این کتاب در روزهای اخیر دارد اما بدون شک انتشار این ترجمه یکی از «ترین‌های» بازار کتاب را در سال جاری به نام خود رقم زد.

ترین‌های جوایز ادبی

درباره جوایز ادبی در ایران و طی سال‌های پس از انقلاب حرف‌های زیادی می‌توان گفت و حتی می‌توان داستانی بلند درباره برخی از آنها نوشت. از جوایزی که به تعبیر احمددهقان آئین‌نامه خود را تغییر دادند تا به یک نویسنده جایزه بدهند و به اصطلاح نویسنده سازی کنند تا جوایزی که به تعبیر برگزارکنندگانشان تنها و تنها برای ادای دین به رفقای برگزارکنندگان جایزه نفرات برتر خود را شناختند و معرفی کردند.

با این همه سال گذشته جایزه ادبی جلال آل احمد برای دومین نوبت و خارج از آئین نامه مکتوب خود با برپایی بخشی ویژه به کار خود پایان داد و جایزه مهرگان ادب نیز در مراسمی قابل توجه در فرهنگسرای نیاوران برگزیدگانش را معرفی کرد. در این میان اما جایزه ادبی «احمد محمود» که از جوایز نوپا اما پرآیته ادبیات داستانی ایران در سال‌های پیش رو به نظر می‌رسد بتواند در سال‌های آتی نیز اتفاقات خوبی را در فضای ادبیات داستانی ایران رقم بزند.

اما چرا جایزه احمد محمود را می‌توان در زمره «ترین‌های» ادبیات داستانی در سال گذشته دانست. شاید اگر از سیستم انتخاب مبتنی بر جمع آوری آرا اهالی ادبیات برای دستیابی به نفراتی که در زمره داوری پایانی قرار می‌گیرند و استفاده از داورانی که بدون مشهور بودن به خط و ربط، چهره‌های مقبول و شهره به تخصص هستند، بگذریم. انتخاب‌های نهایی این جایزه و کاندیداهای آن و مقبولیتی که در میان بسیاری از اهالی کتاب برخوردار بوده اند و نیز نیم نگاهی به اقبال عمومی به آن کتاب خود گواهی باشد بر آنچه این جایزه به عنوان فرهنگ سازی از خود بر جای گذاشته است.

ترین‌های ناشران

بر اساس آمار منتشر شده از سوی مؤسسه خانه کتاب در یازده ماه ابتدایی سال ۱۳۹۷ نشر جنگل با انتشار ۷۷۷ عنوان کتاب بوده است اما برای انتخاب برترین ناشران و مجموعه‌های انتشاراتی در سال گذشته می‌توان به اسامی متفاوت دیگری نیز رسید.

نشر چشمه در سال ۹۷ شبکه فروشگاهی خود را به ۹ کتابفروشی در چهار استان ایران گسترش داد تا تنها ناشر ایرانی با چنین حجمی از فروشگاه در ایران به شمار برود. نشر هوپا نیز شبکه فروشگاهی خود را مبتنی بر فروشگاه‌های محلی کتاب در سال جاری توسعه و سه فروشگاه کتاب در شهر تهران به نام خود ثبت و تأسیس کرد. در این میان ناشران دیگری نیز بودند که در سال جاری توانستند نام خود را در زمره کتابفروشی‌های تهران ثبت کنند که تازه‌ترین آنها نشر چهل‌کلاغ به مدیریت فرشته احمدی است و موفق‌ترین آنها کتابفروشی‌آموت به مدیریت یوسف علیخانی که مدیر نشر آموت نیز به شمار می‌رود.

ترین‌های ادبیات ایران در آن سوی مرزها

بدون شک برای این انتخاب باید از شهریار مندنی‌پور و قرار گرفتن ترجمه داستانی از وی در با عنوان «شرق دور» که توسط سارا خلیلی به انگلیسی ترجمه شده است در زمره نامزدهای جایزه معتبر پن در ایالات متحده آمریکا معرفی شد.

مندنی‌پور که سال‌هاست در ایالات متحده زندگی می‌کند در زمره مهمترین نویسندگان نسل سوم داستان‌نویسی ایرانی محسوب می‌شود که داستان‌هایش به لحاظ فرم و زبان از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. وی در هاروارد و بوستون کالج سابقه تدریس دارد و سال‌هاست که در مجامع ادبی مهم در ایالات متحده فعالیت و سخنرانی دارد.

ترین‌های رویداد ادبی

سفر سال جاری اورهان پاموک نویسنده سرشناس ترک و برنده جایزه ادبی نوبل به ایران مهمترین اتفاق ادبی ایران در سال ۹۷ بود. سفری که خالی از حاشیه نبود. پاموک با دعوت نشر ققنوس برای سفر به ایران به تهران و در ایام نمایشگاه کتاب سفر کرده بود اما به دلایلی که اعلام نشد از حضور او در این رویداد ممانعت به عمل آمد و حتی مجالسی که برای بزرگداشت وی در تهران تدارک دیده شده بود نیز لغو شد. این نویسنده در نهایت به برگزاری یک نشست خبری در تهران و نیز دیدار با جمعی از اهالی مطبوعات در این سفر بسنده کرد.

عایشه گولین دیگر نویسنده سرشناس ترکیه بود که در سال جاری به ایران سفر کرد. سفر او گرچه با حواشی سفر پاموک همراه نبود اما با دعوت با دعوت مجموعه فرهنگی «کوله‌بار سفر» که هماهنگی سفر او را بر عهده داشت منجر به دیداری با اهالی کتاب و مطبوعات در تهران شد که در آن این نویسنده درباره ایران اینگونه اظهار نظر کرد: در کودکی حس دیدن ایران را داشتم. خصوصیتی که در من وجود دارد این است که توانستم نسل پدر مادربزرگم را ببینم. پدر مادربزرگم احمد رشادت و دوستش احمد رشید در حکومت عثمانی حضور داشتند که ایرانی‌الاصل بودند. جمال ری از اجدادم خوش‌ذوق و شاعر بود و حتی یک سالن موسیقی در ترکیه به نامش است. من کودکی خود را با آن‌ها گذراندم. آن‌ها شعر می‌خواندند، وزن و عروض و ادبیات دیوانی، بنابراین از کودکی حس خوبی نسبت به ایران پیدا کردم.

واسینی الاعرج رمان نویس مشهور الجزایری و استاد دانشگاه سوربن فرانسه و برنده جایزه بوکر عربی نیز دیگر نویسنده ایرانی بود که در زمستان سال جاری به دعوت پژوهشگاه فرهنگ علوم انسانی به ایران سفر کرد و در همایشی با عنوان سینما و ادبیات به سخنرانی پرداخت.

 

0/700
send to friend
مرکز فرهنگی شهر کتاب

نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸

تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲

 

 

 

تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.

 

عضویت در خبرنامه الکترونیکی شهرکتاب

Designed & Developed by DORHOST