درنگی بر کسب و کار کتابفروشان در ایران

ایران: طی دهه گذشته با بروز تحولات تکنولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی، تعریف کتاب و کتابفروشی متحول شده و کسب و کار نشر و از آن میان فروش کتاب نیز دچار دگرگونی‌های بسیاری شده است. صنعت نشر ایران نیز از این تحولات بی‌نصیب نمانده است. از سویی تجارت الکترونیک با حذف خرده‌فروش و عمده‌فروش از زنجیره تأمین کالا سبب تغییر رفتار مصرف‌کننده کتاب در خرید کتاب شده است و وب‌سایت‌های فروش کتاب سهم قابل‌توجهی از فروش کتاب را از آن خود کرده‌اند و از سویی دیگر با دگرگونی در سبک زندگی ایرانیان کتابفروشی‌های کوچک، محلی، سنتی و ساده جای خود را به کتابفروشی‌های بزرگ‌تر، مدرن و لوکس داده‌اند. برای آسیب‌شناسی درست وضع موجود آنچه مهم است تحلیل برهم‌کنش میان عوامل مؤثر بر خرید و فروش کتاب است. این عوامل در چهار شاخه کلی جای می‌گیرند که عبارتند از:
۱. تقاضای کتاب، مصرف فرهنگی، فرهنگ کتابخوانی
نگاهی به آمارهای مربوط به سرانه مطالعه در کشور، حاکی از پایین بودن چشمگیر این سرانه در میان ایرانیان نسبت به دیگر گونه‌های مصرف فرهنگی است. نظام تربیتی کنکورمحور، تسلط شبکه‌های اجتماعی نوپدید بر زندگی افراد، سبک تازه زندگی همچنین نبود سیاست مشخص برای مصرف فرهنگی در حوزه کتاب از علل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور است. ما سالیان سال در سیاست‌های حمایتی‌مان از صنعت نشر حلقه اول (تولید) را درنظر گرفتیم و به دیگر حلقه‌ها از جمله حلقه آخر که همان مصرف‌کننده است، کاری نداشتیم. این حمایت‌ها نتوانسته‌اند انگیزه و نیاز به مصرف کتاب در جامعه را بالا برند.
۲. صنف نشر
 این روزها مناسبات نشر درگیر چرخه‌ای معیوب و ناکارآمد شده و روابط میان ناشران، توزیع‌کنندگان و کتابفروشان به‌دلیل فقدان قواعد و فرمول‌های قابل اتکا دستخوش تنش شده است. ساماندهی و تنظیم آیین‌نامه و مقررات تخفیف در فروش کتاب کاری است که باید هرچه زودتر نسبت به آن مبادرت ورزید. شرایط و قوانین نظام صنفی این امکان را می‌دهد تا با تصویب نرخ‌نامه توزیع و الزام اعضای صنف به رعایت آن شرایطی را به وجود آوریم که همه حلقه‌های نشر برنده باشند.
۳. تحولات تکنولوژیک
امروزه ما هم با قالب‌های نوین نشر محتوا رویاروییم و هم با روش‌های روزآمد فروش کتاب در بستر دیجیتال. تحولات تکنولوژیک یک دهه گذشته هم فرصت‌های تازه‌ای پیش روی کتابفروشان نهاده و هم تهدیدهایی را سبب شده که باید آنها را به درستی شناسایی کرد و برای مواجهه با آنها برنامه‌ریزی داشت.
۴. روش‌های فروش
 افزایش سهم بازار در اثر بهبود شاخص‌های آمیزه بازاریابی از جمله افزایش پروموشن فروش به دست می‌آید که خود نتیجه کاربست درست برنامه‌های بازاریابی است. هر قدر که کتابفروشی‌ها در جذب مشتری موفق‌تر باشند (جریان ورودی) و فرسایش مشتری کمتری داشته باشند (جریان خروجی) آنگاه چرخه طول عمر ارتباط با مشتریان‌شان را طولانی‌تر می‌کنند و موفق‌تر خواهند بود.