جستجویی به فرمان دل

اطلاعات: ‌ یکی از کارهای معناداری که پاره‌ای از مستشرقان می‌کنند وصیت درباره سنگ مزارشان است که روایتی یا بیتی را بر سنگ مزارشان حک کنند. یکی از این جالب‌ترین وصیت‌ها وصیت فریتس مایر اسلام‌شناس سوئیسی (Fritz Meier) است که در ۱۰ ژوئن ۱۹۹۸در شهر «دورناخ» سوئیس در ۸۶ سالگی درگذشت. او به خاطر آثار مهم و گسترده‌اش درباره تصوف مشهور است. یکی از مهم‌ترین آثارش «ابوسعید ابوالخیر، افسانه و حقیقت» نام دارد که حاصل ده سال پژوهش وی است. این کتاب علاوه بر آن‌که حاوی زندگی و احوال ابوسعید است، مفاهیم عرفان و تاریخ تصوف را نیز در بر دارد. مترجم کتاب مذکور مرحوم مهر آفاق بابیوردی بارها به دیدار مایر نائل می‌شود. ایشان در مصاحبه‌ای (مجله بخارا در شماره ۲۷ سال ۱۳۸۱) می‌گوید: بر سنگ مزار مایر بیت زیر نوشته شده است:

عاریـت کس نپـذیرفتــه‌ام آنچه دلم گفت بگو گفته‌ام

مرحوم بایبوردی در آن مصاحبه این بیت را از صدرالدین محمد بن حسینی دهلوی مشهور به گیسو دراز از عرفای طریقت چشتیه می‌داند در حالی که این بیت از کتاب مخزن الاسرار نظامی است.‌

شرح بیت:

در این بیت شاعر در پی آن است تا بگوید سخنان من، محصول فعالیت‌های عقل و ذهنم نیست و حاصل از بر کردن گفته‌های دیگران و سرهم کردن و بافتن آنها، بلکه آنچه را که گفته‌ام سخن‌های تازه‌ای است که از راه «علم حضوری» در کارگاه درون یافته‌ام و به فرمان دلم آنها را گفته‌ام. به قول مولانا:

‌ آن صفای آینه وصف دلست صورت بی منتها را قابلست

تا ابــد هر نقش نو کاید بـرو مآی‌نماید بی حجابی انــدرو

‌ انتخاب این بیت از میان میلیون‌ها بیت گوهربار در دیوان‌های پارسی از سوی مایر این پرسش را پیش می‌آورد که: چرا این بیت توجه او را جلب کرده است و آن را چونان خبری از «روح زندگی» اش بر مزارش اعلام کرده است؟ او می‌خواست به چه کسی بگوید که فقط یک مستشرق کنجکاو دانشگاهی نبود که فرهنگ ایرانی برایش یک سوژه تحقیقاتی باشد بلکه سیر و سلوک او در پهنه فرهنگ و ادب فارسی به فرمان دلش بوده است؟

رحمت الهی بر روان او باد