ذات زبان، گفت‌وگوست

اعتماد: گفت‌وگو در عرصه‌های مختلف فکری، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ضرورت زمانه ماست. گفت‌وگو شرایط و آدابی هم دارد و باید زمینه‌های گفت‌وگو فراهم شود.

آیا گفت‌وگو فقط به حوزه گفتار تعلق دارد یا اینکه در حوزه نوشتار هم می‌توان گفت‌وگو را طرح کرد؟ یکی از فیلسوفانی که بیشتر آثارش بر مبنای گفت‌وگوست، افلاطون است که رساله‌های فلسفی او در غرب و شرق مبنای گفت‌وگوست. مفهوم گفت‌وگو، نقشی حیاتی در فهم ما از زبان، از معنا و از ادبیات دارد.

گادامر فیلسوف برجسته آلمانی هم گفت‌وگو را ذات زبان می‌داند و فلسفه و ادبیات آلمان در طرح گفت‌وگو بسیار جایگاه مهمی دارد. رمان، قالب ادبی مهم و فراگیری است که دیالوگ را در درون خود دارد و مشخصه رمان، بازنمایی گفت‌وگوهاست.

پیتر ومک در کتاب «دیالوگ» در بخش دیالوگ در رمان می‌گوید: در آغاز رمان آلیس در سرزمین عجایب قهرمان داستان به کتاب خواهر بزرگ‌تر خود نگاهی می‌اندازد و از آن خوشش نمی‌آید.

نه عکسی دارد و نه گفت‌وگویی و آلیس با خود فکر می‌کند: «فایده کتابی که نه عکس دارد و نه گفت‌وگو، چیست؟»

نظر جالبی است به‌خصوص اینکه آلیس بدون فکر قبلی این دو را کنار هم می‌گذارد: عکس و گفت‌وگو از چه لحاظ در یک دسته جای می‌گیرند؟

شاید یک دلیل این باشد که غیاب هر دو را می‌توانیم با یک نگاه متوجه شویم، زیرا هر دو از لحاظ بصری روی صفحه مشخصند.

وجه شباهت گفت‌وگو با عکس که آلیس مطرح کرد شاید این باشد که دقیقاً همان‌طور که تصاویر اجازه می‌دهند به جای اتکا به توصیف شخصیت‌ها بتوانید واقعاً ببینید آنها چه شکلی‌اند، دیالوگ هم این امکان را فراهم می‌کند که به جای خواندن درباره آنها، واقعاً بشنوید چه می‌گویند، پرداختن به جادوی گفت‌وگو بسیار مهم است، زیرا هم منبع قدرت بلاغی بزرگی است و هم منبع لذت ادبی وافر.

مرکز فرهنگی شهر کتاب بیش از ده سال است که زمینه گفت‌وگوهای فرهنگی را در ایران و جهان فراهم کرده است؛ گفت‌وگوی میان شاعران، نویسندگان و منتقدان و مخاطبان با یکدیگر، گفت‌وگوی میان نویسندگان و اصحاب قلم و اندیشه ایران با همتایان خود در دیگر کشورها، گفت‌وگوی میان اصحاب فرهنگ و اصحاب سیاست.

امروز هم گفت‌وگوی میان نویسندگان و شاعران سه کشور آلمانی زبان از آلمان، اتریش و سوییس با اصحاب فرهنگ و ادب ایران برقرار است و امسال محور اصلی را گفت‌وگوی شرق و غرب قرار داده‌ایم. محیط سخن و ادبیات، همواره دیالوگیک است، اما برخی انواع نوشتار، نسبت به محیط خود مقاوم‌تر از بقیه‌اند.

به گفته باختین، گونه ادبی‌ای که کمترین مقاومت را دارد و با دگرگفتاری، بیشترین سازگاری را دارد، گونه‌ای رمان است. رمان را جدی‌تر بگیریم که بهترین محمل برای گفت‌وگوست.