پلی میان ادبیات روسیه و غرب

ایران: «ایوان تورگنیف» را از نویسندگان مشهور قرن نوزدهم روسیه می‌دانند؛ مردی که همچون هم‌عصران خود در حوزه‌های مختلفی از جمله نمایشنامه، رمان، داستان کوتاه و حتی شعر صاحب آثار متعددی است. شاید همچنان اختلاف نظرهایی درباره اینکه تولستوی مهم‌ترین غول ادبیات روسیه است یا داستایوفسکی را میان کارشناسان ادبی جهان دانست؛ اما در مورد سومین غول ادبیات روسیه تردیدی وجود ندارد. او کسی نیست جز تورگنیف؛ نویسنده‌ای که امروز صد و سی و شش سال از درگذشتش می‌گذرد.
اگر بخواهیم مقایسه‌ای گذرا میان تورگنیف، داستایوفسکی و تولستوی، سه غول ادبی روسیه در قرن نوزدهم بکنیم در وهله نخست می‌توان به سبک زندگی‌شان اشاره کرد. تورگنیف هم نظیر تولستوی متولد خانواده‌ای اشرافی بود، منتهی برخلاف تولستوی که تمایل چندانی به تعامل با دیگران نداشت، تورگنیف ارتباط بسیاری با اشراف داشت و به همین دلیل شناخت خوبی هم از آنان داشت. اما داستایوفسکی بی‌نوا اغلب به دنبال پول بود و هر آن چه را هرازگاهی به دست می‌آورد هم در قمار می‌باخت. با وجود آنکه نمی‌توان او را همسطح دو نویسنده یاد شده دانست اما تورگنیف تأثیر بسیاری در ایجاد طبقه‌ای جدید میان طبقه‌هایی که تولستوی و داستایوفسکی می‌زیستند داشت وآشنایی او با غرب و بویژه زبان فرانسه بر پایه نوعی از جامعه شناسی کشور خودش بود. از همین جهت مهم‌ترین ویژگی او را می‌توان در ایجاد طبقه‌ای جدید در ادبیات و جامعه آن زمان روسیه دانست. تا پیش از او جامعه روسیه به دو طبقه اشراف و فقیر تقسیم می‌شد، اما او تحت تأثیر آشنایی‌اش با فرانسه و انقلاب کبیر منجر به تولد طبقه بورژوازی شد، طبقه‌ای که میان آن دو به شمار می‌آمد. البته نباید فراموش کرد که بخشی از شهرت او به رفت و آمدی بازمی گردد که با خانواده‌های اشرافی دوران خود داشته است. جالب اینجاست که حتی تولستوی هم با وجود آن که از زمین‌داران بزرگ آن دوران بوده چنین روابطی نداشته است. حتی سفرهای هرازچندی داستایوفسکی هم به اروپا و آلمان به قصد قمار کردن بوده چراکه در روسیه آن دوران دایر کردن کازینو ممنوع بوده. از همین رو می‌بینید که هر یک از اینها با نگاه خاص خود به ادبیات می‌پردازند، همان طور که اشاره شد او طبقه بورژوازی را در روسیه ایجاد کرد؛ البته بوژوازی هم به نوعی اشرافیت به شمار می‌آید منتهی بدون آن سابقه‌ای که فرانسوی‌ها از اشرافیت مد نظر دارند. این طبقه بعد از انقلاب کبیر فرانسه و تحت نفوذ ادبیات فرانسه در روسیه به وجود آمد. روسیه از وجود این طبقه وسط محروم بود و کار تورگنیف اهمیت بسیاری داشت. او نقش مهمی هم در آشنایی غربیان با ادبیات روسیه داشت و علاوه بر این روس‌ها را هم با داشته‌های آن روزگار ادبیات غرب آشنا کرد. اما اینکه چقدر در ادبیات قرن نوزدهم روسیه اثرگذار بوده چیزی نیست که بتوان به راحتی درباره آن صحبت کرد چراکه بزرگان ادبیات آن زمان هرکدام از جایگاه خاص خود برخوردار بوده و هستند. در ایران هم تورگنیف را از نویسندگان تراز اول روسیه نمی‌دانند از همین رو تنها برخی آثار وی به فارسی ترجمه شده است.