تفاوت اختلال روانی و ویژگی‌های ناکارآمد چیست؟

آقای روان‌شناس: خصلت یا ویژگی رفتاری چیزی است که در همه‌ی انسان‌ها دیده می‌شود. همه‌ی ما ویژگی‌های مثبت با منفی داریم. این ویژگی‌ها گاهی پایدار یا ناپایدار هستند. ویژگی (Trait) نشان‌گر نوع واکنش ما به شرایط محیطی گوناگون است. خشم، بدبینی، ترس، اندوه و ... نمونه‌هایی از ویژگی‌های منفی هستند. گاهی افراد نمی‌توانند تفاوت اختلال و خصلت را درک کنند. برای نمونه اختلالی برای هر کدام از ما پیش آمده که به خاطر رفتن به سفر چند بار درب خانه را بررسی کنیم که قفل کرده‌ایم یا نه. این فکر مزاحم یک خصلت لحظه‌ای و زودگذر است و به این معنی نیست که ما دچار اختلال وسواسی اجباری شده باشیم. یا پیش آمده است که نسبت به کسی بدبین شویم یا هنگامی که سوار تاکسی شدیم نسبت به راننده احساس خوبی نداشته باشیم؛ این به این معنی نیست که ما دچار اختلال شخصیت پارانوئید هستیم. هنگامی می‌توانیم بگوییم فرد دچار اختلال روانی است که خصلت‌ها محدود به  چند مورد نشوند و برای مدت طولانی همراه فرد باشند. از سوی دیگر باید زندگی فرد را در زمینه‌های گوناگون فردی، خانوادگی، شغلی و ... دچار نابسامانی کند؛ به گونه‌ای که فرد توانایی حل مشکلات را نداشته باشد.

اختلال روانی چیست؟

هنگامی که مجموعه‌ای از افکار و الگوهای رفتاری ناکارآمد در یک فرد وجود داشته باشد زمینه برای پدید آمدن اختلال روانی فراهم می‌شود. پس خصلت‌ها و ویژگی‌های منفی می‌توانند زمینه‌ساز بروز اختلال روانی شوند. اختلال روانی، سندرمی است که ویژگی بنیادین آن عبارتند از: مختل شدن شناخت، کنترل هیجان و یا رفتار به گونه‌ای که از دید بالینی معنادار باشد و نابسامانی یا نقص کارکردی در فرآیندهای جسمانی و روانی یا رشدی را نمایان کند. اختلال روانی باعث مختل شدن زندگی انسان در زمینه‌های شخصی خانوادگی و اجتماعی می‌شود. اما صرفاً با داشتن یک یا چند ویژگی نمی‌توانیم به یک فرد برچسب اختلال روانی بزنیم. بلکه باید بتوانیم بر اساس معیارهای روان‌شناختی وجود اختلال را در یک فرد تأیید کنیم. به یاد بسپاریم که هر انسانی ممکن است چند ویژگی رفتاری (Trait) از اختلالات روانی را در خود داشته باشد (برای نمونه بدبینی، پرخاشگری در برخی از شرایط و ...) اما این به معنی اختلال روانی نیست و ممکن است نیاز به مهارت‌آموزی داشته باشد.

چگونه اختلال روانی را تشخیص بدهیم؟

مهم‌ترین ابزار ما برای شناسایی یک اختلال روانی معیارهای کتاب DSM 5 است. در این کتاب راهنمای تشخیص و درمان اختلالات روانی یاد شده است. شناسایی اختلال روان‌شناختی کاری نیست که هر فردی توانایی انجام آن را داشته باشد. در نوشته‌هایی که من در آقای روان‌شناس پیرامون اختلالات روانی می‌نویسم؛ همیشه تأکید کرده‌ام که: نشانه‌ها و معیارهای یاد شده تنها برای آگاهی مردم نوشته شده است. و تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید یک اختلال روانی را تشخیص دهید. چون برخی از اختلالات روانی نشانه‌های همسان یا نزدیک به هم دارند. برای نمونه مردم در تشخیص اختلالات خلقی دچار اشتباه می‌شوند و ممکن است افسردگی را با دوقطبی اشتباه بگیرند. حتی ممکن است نشانه‌های اختلال مرزی را با اختلالی مانند دوقطبی اشتباه کنند. شناسایی و درمان اختلال روانی کاری پیچیده است که نیاز به مهارت دارد. روان‌شناسان با سال‌ها آموزش و گذراندن دوره‌های تشخیص و درمان می‌توانند اختلالات روانی را تشخیص دهند.

درمان اختلال روانی چگونه انجام می‌شود؟

درمان اختلالات روانی با دو فرآیند دارو درمانی و روان‌درمانی انجام می‌شود. دارو درمانی را روان‌پزشک و روان‌درمانی را روان‌شناس انجام می‌دهند. شوربختانه در کشور ما برخی از روان‌شناسان و روان‌پزشکان در زمینه‌ی کاری هم‌دیگر نیز فعالیت می‌کنند. اما صادقانه بگویم. روان‌شناس با گذراندن دوره‌ی داروشناسی نمی‌تواند کار یک روان‌پزشک را به درستی انجام دهد. روان‌پزشک نیز با گذراندن دوره‌ی درمان شناختی رفتاری یا طرحواره درمانی نمی‌تواند ادعای مهارت در زمینه‌ی روان‌درمانی داشته باشد. پس منطقی است که روان‌درمانی توسط روان‌شناس و روان‌درمانی توسط روان‌پزشک انجام شود

چه زمانی پیش روان‌شناس برویم؟

برای رفتن پیش روان‌شناس حتماً نباید دچار اختلال روانی باشیم. روان‌شناس در کنار روان‌درمانی به مشاوره هم می‌پردازد. هدف از مشاوره این است که فرد بتواند با راهکارها و تمریناتی که روان‌شناس به او می‌دهد افکار و رفتارهای ناکارآمد خود را اصلاح کند. با اصلاح رفتارهای ناکارآمد و ویژگی‌های نامناسب می‌توانیم از بروز اختلال روانی پیشگیری کنیم. پس هر زمان احساس کردید مشکلی در زندگی خود دارید که به تنهایی توانایی حل آن را ندارید می‌توانید از روان‌شناس کمک بگیرید.