جمعه، ۳۱ فروردین ۱۴۰۳
استاد بهاءالدین خرمشاهی را اغلب به‌سببِ کتابِ مستطابِ حافظ‌نامه‌ی ایشان می‌شناسند، اما کارنامه‌ی فرهنگیِ ایشان (به‌رغمِ کارنامه‌ی حافظ‌پژوهی معاصر) هم پربرگ است و هم پربار.۱ ایشان تنها در بابِ حافظ چندین اثر منتشرکردند (ازجمله: «ذهن و زبان حافظ» و «حافظ»). قرآن‌پژوهی که با حافظ‌پژوهی سخت درپیوند است، از دیگر اشتغالاتِ ذهنی ایشان است (ازجمله‌ی آثارِ ایشان: «ترجمه‌ی قرآنِ کریم»، سرپرستیِ «دانشنامه‌ی قرآن و قرآن‌پژوهی» و «قرآن و مثنوی»). استاد مترجمِ توانایی نیز هستند و آثارِ متنوّعی را از انگلیسی به فارسیِ روان و دل‌نشین و خوش‌خوان برگردانده‌اند (ازجمله: «عرفان و فلسفه‌ی» استیس، «دردِ جاودانگیِ» اونامونو، «دین‌پژوهیِ» الیاده و...). ایشان دربابِ اصول و نظریه‌ی ترجمه نیز صاحب‌نظر اند و «ترجمه‌کاویِ» ایشان، در این زمینه اثری کلیدی و راه‌گشا است.
واژه‌گزینی از دیگر دغدغه‌های ذهنیِ استاد خرمشاهی است و برخی واژه‌ها و اصطلاحاتی که امروز میان پژوهشگران رواج‌دارد، ساخته‌ی ذوقِ سلیمِ ایشان است (ازجمله: فعال‌کردنِ پسوندِ «پژوه/ پژوهی»). بخشی از این واژه‌ها در ترجمه‌کاوی آمده‌است. استاد قریب‌به سه‌دهه عضوِ فرهنگستانِ زبان و ادب فارسی نیز هستند و در «دانشنامهٔ کارا» (انگلیسی _ فارسی تألیف ایشان؛ پنج‌جلد) معادل‌های مصوّب در گروههای واژه‌گزینیِ فرهنگستان گنجانده‌شده‌است.
استاد‌خرمشاهی جُستارنویس و مقاله‌نویسِ پرکاری نیز هستند و چندین مجموعه‌مقاله در موضوعاتِ متنوّع (دین‌پژوهی، حافظ‌پژوهی، فلسفه و کلام، نقدِ ادبی، ترجمه‌پژوهی و...) منتشرکرده‌اند. فضیلتِ دیگرِ ایشان، باور به کارِ گروهی است. «دایرة‌المعارفِ تشیّع»، «دانشنامهٔ قرآن و قرآن‌پژوهی»، «قرآن و مثنوی» و درنهایت «دانشنامهٔ حافظ و حافظ‌پژوهی» از این، به‌راستی که باید‌گفت، «هنرِ» ایشان حکایت‌دارد. «دانشنامهٔ حافظ» اثری است که به سرویراستاری ایشان و به همت حدودِ صدوپنجاه استاد و پژوهشگر در مدتِ سه‌سال سامان‌یافت. سرویراستاریِ این اثر، به‌گمانم، جز از دستِ همتِ کسی چون ایشان ساخته‌نبود. کسی که خود قریب‌به‌نیم قرن شعرِ حافظ را پژوهید و با حافظ‌پژوهان و مراکزِ حافظ‌پژوهی آشناییِ کامل دارد. در این اثر اطلاعاتِ مغتنمی درزمینهٔ اَعلام، نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی، اصطلاحاتِ شعرِحافظ، انجمن‌های حافظ‌پژوهی، دانش‌های گوناگون در شعرِ حافظ، افسانه‌های زندگیِ حافظ، برگردانِ دیوان حافظ به دیگر زبان‌ها و... آمده‌است. نویسندهٔ این سطور که در نگارشِ بیست مدخل با دانشنامهٔ حافظ و استاد هم‌کاری‌داشت شاهدِ دشواری‌های انتشارِ اثری چنین عظیم بوده‌است.
استاد خرمشاهی در کنار این همه اثرِ رنگارنگ، اثری متفاوت و بسیار خواندنی نیز دارند باعنوانِ «فرار از فلسفه» (به‌قیاسِ «فرار از مدرسه»)۲. کتابی سراسر قند‌و‌نمک. حال‌که این یادداشت به‌مناسبتِ زادروزشان است، استاد در «فرار از فلسفه» نقل‌می‌کنند: به‌گواهیِ نزدیکان متولّد ۱۳ فروردین هستم اما مادرم از بیمِ آن‌که مبادا آیندهٔ نحس و نامیمونی (به‌سببِ شومیِ عددِ ۱۳) در انتظارِ فرزندِ دلبندش باشد، شایعه‌کرده‌بود که من ۱۲ فروردین زاده‌شدم! از خودِ استاد شنیدم که مدت‌هاست ویراست دوم این اثر با افزوده‌های فراوان در دست چاپ است. هم‌چنان چشم‌به‌راهِ تولّدِ مجدّدِ این اثرِ چندباره‌خواندنی هستم!
ساحتِ دیگرِ شخصیتِ استاد خرمشاهی طنز و شوخ‌طبعی است. این هنر علاوه‌بر آن‌که در سراسرِ آثارِ ایشان و نیز مقالاتی که دراین باب نگاشته‌اند، پراکنده‌است، مضمونِ بسیاری از اشعارِ ایشان (اغلب رباعی) را نیز تشکیل‌می‌دهد. کتابِ «کژتابی‌های ذهن و زبانِ» ایشان نیز اثری است دربابِ کژتابی‌ها زبانی و دوپهلوگویی‌هایی که گاه فهم مطلب را دشوارمی‌سازد. در این اثر به برخی از آرایه‌ها و تمهیداتِ طنزآفرینی نیز اشاره‌شده که اغلب با شوخ‌طبعی درآمیخته‌است.
۱. با بهره‌گیری از این نظر استاد در بابِ کارنامهٔ حافظ پژوهیِ معاصر: پربرگ اما کم‌بار!
۲. البته ایشان پیش‌تر، یک‌بار فرار از پزشکی را نیز در کارنامه‌شان دارند!
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
