کارنامه‌ی خیام پژوهی در سال ۱۳۹۸

هرساله، روزهای بزرگداشت شاعران و بزرگان فرهنگ ایران‌زمین، فرصت مناسبی فراهم می‌کند تا کارنامه آن شاعر دریک سال گذشته در حوزه نشر و علاقه مخاطبان ارزیابی و چشم‌انداز آینده مشخص شود. روز ۲۸ اردیبهشت روز بزرگداشت  خیام نیشابوری است و خوب است که کارنامه خیام پژوهی در سال گذشته بررسی شود. گرچه خیام بیشتر حکیم و عالم بود تا ادیب و شاعر و رباعیات وی با همه قلت، به سبب جسارت و تازگی مضامین از شهرتی زائدالوصف برخورداراست و البته برخی از محققان، بسیاری از این رباعیات را از خیام نمی‌دانند و رباعیات او را حداکثر تا بیست رباعی بیشتر نمی‌دانند و امروز می‌بینیم که صدها رباعی به نام خیام منتشر می‌شود. ولی رباعیاتی که به اتفاق‌نظر پژوهشگران متعلق به خیام است بسیار ساده و بی‌آرایش و دور از تکلف و تصنع و با این حال مقرون به کمال فصاحت و بلاغت است و معمولا در عالم نشر و توجه مخاطبان بیشتر معطوف به رباعیات خیام است و کمتر توجهی به رساله‌های علمی و نکات فلسفی اوست.

خیام از مشهورترین و محبوب‌ترین حکما و شاعران ایرانی در نزد جهانیان و غربیان است و بیش از هر شاعر دیگری موردتحقیق و تدقیق قرارگرفته است به طوری که فقط در جهان عرب نزدیک به ۹۰ بار رباعیات او به همت مترجمان مختلف به عربی ترجمه و منتشرشده است یا در کشور لتونی که تاکنون فقط سه اثر از ادبیات فارسی به زبان لتونیایی ترجمه و انتشاریافته است رباعیات خیام و گلستان سعدی و بوف کور هدایت است. در روسیه و دیگر کشورهای اروپایی هم خیام از شهرت بالایی برخورداراست.

متأسفانه در ایران کارنامه خیام پژوهی چندان پربرگ و بار نیست و در سال گذشته فقط ۳۹ عنوان کتاب از رباعیات خیام و درباره زندگی و اندیشه‌های او در چاپ اول یا تجدید چاپ شده است که ۲۶ عنوان تجدید چاپ رباعیات توسط ناشران مختلف است که گاه چندزبانه انتشاریافته است. نمایشان آثاری که درباره‌ی خیام نوشته‌شده است به بررسی تطبیقی اندیشه‌های خیام با دیگر شاعران، نگاهی به جهان‌بینی خیام، هنر معماری و تحلیلی بر ارتباط اندیشه‌های خیام نیشابوری با معماری مراکز فرهنگی و هنری رامی توان نام برد ورمان سمرقند نوشته امین معلوف که در باب خیام است به چاپ پنجم رسیده است. همچنین چاپ هشتم کتاب" هستی و مستی؛ حکیم عمر خیام نیشابوری به روایت حکیم دکتر دینانی" توسط انتشارات اطلاعات در این سال منتشر شد. مجموعه شمارگان منتشرشده از رباعیات خیام و آثاری که درباره زندگی و اندیشه‌های او منتشرشده است ۳۵۵۰۰ نسخه است.

در عالم تحقیق و نشر و در فضای مجازی بدون تردید سید علی میرافضلی یکی از رباعی‌شناسان و خیام‌پژوهان هم‌روزگار ماست که با یادداشت‌های دقیق و محققانه در کانال چهار خطی به‌طور پیوسته پرتوافکنی بر نقاط تاریک رباعی فارسی و خیام‌شناسی را توشه همت خودساخته است.

میرافضلی که با انتشار کتاب رباعیات خیام در منابع کهن در سال ۱۳۸۲ راهی تازه در خیام‌شناسی گشود نزدیک به ربع قرن است که این راه را ادامه داده است بسیاری از گره‌های ناگشوده را در عرصه رباعی فارسی و خیام‌شناسی گشوده است.