بختیار علی و روایتی عاشقانه از تاریخی سرشار از رنج

محمدامین منصوری:  انتشارات افراز اخیرا رمان قصر پرندگان غمگین اثر نویسنده‌ی تحسین شده‌ی کرد، بختیار علی، را منتشر کرده است. رضا کریم مجاور این کتاب را ترجمه کرده است. رمان قصر پرندگان غمیگن ۳۷۶ صفحه است و بهایش ۱۵۵۰۰ تومان است.
ادبیات مهاجرت در سال‌های اخیر در سراسر جهان طرفداران بسیاری یافته است. دلایل زیادی برای علاقه به این ادبیات وچود دارد. شاید بتوان گفت با گسترش نقد ادبی پسااستعماری که بر محو غرب محوری در ادبیات تاکید داشت کم کم شاهد بروز صداهای غیر غربی در ادبیات بودیم و لذا مخاطبان برای شنیدن روایت‌های متفاوت‌تری آماده شدند. جومپا لاهیری، هاروکی موراکامی و بسیاری از نویسندگان دیگر را می‌توان در این دسته بر شمرد. ادبیات مهاجرت به داستان‌هایی اطلاق می‌شود که شخصیت‌های آن به صورتی مستقیم و یا غیر مستقیم با مساله‌ی مهاجرت دست و پنجه نرم می‌کنند و یا به گونه‌ای متفاوت، خود نویسنده‌ی این آثار سال‌ها زندگی در مهارت را تجربه کرده و همین تجربه باعث شده که مسائل خاصی برایش دغدغه شوند.
گسترش ادبیات مهاجرت را می‌توان معلول گسترش روزافزون مهاجرت در سر تا سر جهان نیز دانست. امروزه مهاجرت در مقیاسی وسیع به یکی از مسائل انسان معاصر بدل شده است و به همین دلیل برخی از متفکران بر این باور هسند که مهاجر در قرن بیست و یکم‌‌ همان سیمای کارگر در قرن نوزدهم را دارد.
بختیار علی نیز به دلیل سال‌ها زندگی در آلمان به نوعی از نویسندگان ادبیات مهاجرت محسوب می‌شود و نامی شناخته شده در بین مخاطبان فارسی زبان است و تعداد قابل توجهی از آثارش به فارسی ترجمه شده‌اند. بختیار علی تاکنون آثاری چون «مرگ تک‌ فرزند دوم»، «غروب پروانه» و «آخرین انار دنیا» را منتشر کرده و بسیاری او را حرفه‌ای‌ترین نویسنده‌ی کرد زبان می‌دانند. رمان ‌های علی در اقلیم کردستان عراق طرفداران بسیاری دارد و بیشترین میزان شمارگان کتاب را در این خطه به خود اختصاص داده‌است.
سبک بختیار علی رئالیسم جاویی است. رئالیسم جادویی بیشتر با ادبیات امریکای لاتین در جهان شناخته شده است. پس از یایان دوره‌ی رمان نو که مصادف با مرگ رمان نیز بود به یک باره ادبیات امریکای لاتین توانست با این سبک ادبی جان تازه‌ای در کالبد بی‌رمق ادبیات نیمه‌ی دوم قرن بیستم بدمد. بختیار علی در کار‌هایش توانسته است که به خوبی مولفه‌های رئالیسم جادویی را با نمادهای بومی و کردی خود در هم آمیزد و ترکیبی منحصربه فرد از خیال و واقعیت ارایه کند. البته گفتنی است که رمان قصر پرندگان غمگین با وجود شباهت‌های ژرفی که با آثار برجسته‌ی ریالیسم جادویی دارد (بازگشت به اسطوره‌ها و افسانه‌های خاورمیانه) با این وجود توانسته که استقلال خودش را حفظ کند و صرفا به مثابه یک اثر در حوزه‌ی رئالیسم جاودیی مطرح نباشد.
انتشارات کارو در سلیماینه‌ی عراق در سال ۲۰۰۹ این رمان را با تیراژ ۱۰۰۰۰ نسخه منتشرکرده است و همین میزان تیراژ برای کسانی که با وضعیت نشر در کشور عراق آشنا هستند بیان گر استقبال گسترده از این رمان است. در این رمان سه پسر جوان (یک داش مشتی چاقوکش آس و پاس، یک دانشجو و یک پوشاک فروش مایه دار) در آن واحد عاشق یک دختر می‌شوند. دختر که دنیایش به طرزی غریب با دنیای سایر دختر‌ها تفاوت دارد هر سه خواستگار را به طور جداگانه در سه نوبت از یک روز می‌پذیرد و از هر یک می‌خواهد که بروند و هشت سال در جهان بگردند و در ‌‌نهایت یک صد پرنده‌ی نایاب را از سرتاسر جهان جمع کنند و برای وی به عنوان مهریه بیاورند تا وی درباره‌ی ازدواج با آن‌ها تصمیم گیرد. تم اصلی این رمان ملهم از یکی از افسانه‌های فولکلور کردی است که با نام «لاس و غزال» شناخته می‌شود و در آن معشوق به عاشق می‌گوید که در صورتی به ازدواج با او رضایت می‌دهد که از کشور عمان برایش گل شوران بیاورد و عاشق برای یافتن این گل که شب‌ها چون چراغی می‌درخشد راهی سفری دراز می‌شود و در این سفر نه تنها معشوق را از دست می‌دهد که خودش نیز کشته می‌شود. البته در داستان بختیار علی این اتفاق نمی‌افتد ولی دشوار نیست تا ریشه‌های این افسانه‌ی فولکلور کردی را در آن یافت. گریزی دیگر نیز در این رمان به ادبیات فولکلور زده می‌شود. همگان با داستان‌های هزار و یک شب آشنا هستند. شهرزاد هر شب قصه‌ای را برای شاه تعریف می‌کرد. در رمان قصر پرندگان غمگین نیز معشوق از هر کدام از عاشقانش می‌خواهد که هر شب داستانی از داستان‌های سفرشان را تعریف کنند. به زبان منتقدان ادبی ما با گونه‌ای «بینا متنیت» مواجه هستیم.  بسیاری از نویسندگان تلاش می‌کنند تا به صورتی غیر مستقیم به پارادایم‌های ادبی مسلط کلاسیک در آثارشان ارجاع دهند. نویسندگان سبک رئالیسم جادویی نیز در این میان تا حد زیادی از این تکنیک استفاده می‌کنند و بختیار علی نیز با توجه به تعلقی که به این سنت ادبی دارد به خوبی ارجاعات متعدد بینا متنی‌ای را بر می‌سازد که به نوعی به اثرش هویت می‌دهند. بختیار علی با ارجاع به این داستان‌های فولکلور هویت خاص اثر خودش را بر می‌سازد.
زمان رمان خطی نیست. یکی از ویژگی‌های رمان‌های کلاسیک زمان خطی است. داستان در این رمان‌ها بر اساس الگوی مشخصی رخ می‌داند. اما توالی اتفاقات در این رمان بر اساس این الگوی کلاسیک نیست. برای مثال زمان فصل سوم در امتداد زمان فصل اول است و زمان فصل دوم اندکی جلو‌تر از دو فصل دیگر است. حوادث فصل پنجم نیز در ادامه‌ی حوادث فصل سوم است. زمان این رمان بر اساس یک منحنی شکسته رخ می‌دهد و از این نظر به ریالیسم جادویی نزدیک می‌شود. هدف اصلی بختیار علی این است تا از طریق روایت یک داستان عاشقانه در گشت و گذار به جهان بپردازد. دختر جوان با شرطی که برای خواستگاران قرار می‌دهد به واقع می‌خواهد چشم‌های مخاطب را بگستراند و داستانی بیش از یک داستان عاشقانه‌ی معمولی را روایت کند. کتاب قصر پرندگان غمگین روایتی عاشقانه از تاریخی پر از درد و رنج است. داستان عاشقانه در این رمان محمل چنین روایتی می‌شود.