کتاب فلسفۀ اولی یا مابعدالطبیعه منتشر شد

مهر:  رسالۀ فلسفۀ اولی یا مابعدالطبیعه (چاپ تهران: ۱۳۱۶ شمسی) از آثار کمتر دیده‌شدۀ میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی است. شعرانی در این اثر که می‌توان آن را از نخستین دستاوردهای آشنایی ایرانیان با دانش و اندیشۀ غربی دانست، با بهره‌گیری از منابع اروپایی و با رجوع مستقیم به آثار فیلسوفان، تاریخ مختصری از فلسفۀ غرب (از یونان تا روزگار معاصر) فراهم آورده است. افزون بر این، آرا فیلسوفان غربی و مسلمان در برخی از مهم‌ترین موضوعات فلسفی را به شیوۀ موضوعی مطرح و در خلال آن، اصطلاحات و مفاهیم فلسفۀ غرب و فلسفۀ اسلامی را با یکدیگر مقایسه و تطبیق می‌کند. شعرانی در آغاز این رساله چنین می‌گوید:

«غرض از تدوین این رساله آن است که مقدار مهمی از اصطلاحات حکمای جدید اروپا در فلسفۀ اولی با اصطلاحات فلسفۀ اسلامی منطبق گردد تا اگر کسی به یک طریقه آشنا باشد، استفادۀ مطلب از طریقۀ دیگر به آسانی تواند کرد. [...] برای تکثیر فائده، مهمات اقوال فلاسفۀ جدید را نیز ضمناً از کتب معتبرۀ آنان نقل نمودم [...] و جز یکی دو مورد، از فلاسفۀ قرون وسطی نقل نکردم، چون رغبت به اقوال فلاسفۀ جدید بیشتر است.»

در این رساله برای نخستین بار برخی از اندیشه‌های فیلسوفان غربی در فضای فکری ایرانی معرفی و مطرح می‌شود و از این رو برای شناخت تاریخچۀ ورود فلسفۀ غرب به ایران یکی از منابع ارزشمند و دست‌اول به شمار می‌آید. همچنین این رساله را می‌توان از پیشگامان سنت ترجمه و معادل‌سازی اصطلاحات فلسفۀ غرب در روزگار معاصر دانست. کتابی حاضر متن تصحیح‌شده و پژوهیدۀ رسالۀ شعرانی است.

شادروان علامه میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی (۱۲۸۱-۱۳۵۲ شمسی) در تهران به دنیا آمد. پس از فراگیری مقدمات نزد پدر، تحصیلات کلاسیک حوزوی (ادبیات ‏عرب، منطق، ‏فقه، اصول، فلسفه، ‌ریاضیات و دیگر علوم متداول) را در حوزۀ تهران (مدرسۀ مروی) آغاز کرد و پس از آن از استادان حوزۀ قم و نجف نیز بهره برد. در کنار تحصیلات رسمی، طب و نجوم و زبان فرانسه را نیز آموخت و بی‌میانجی راهی به فرهنگ و اندیشۀ اروپایی گشود. پس از فراغت از تحصیل به تهران بازگشت و تدریس را آغاز کرد؛ به عضویت شورای عالی فرهنگ درآمد و در نگارش برخی از مدخل‌های لغت‌نامۀ دهخدا همکاری کرد. آثار او حوزه‌های گوناگونی همچون ‏فقه و اصول و تفسیر و قرآن‌پژوهی و ‏حدیث‏ و رجال و هیئت و نجوم و فلسفه را در بر می‌‏گیرد. شعرانی از نخستین حوزویانی است که به واسطۀ آشنایی با زبان‌های خارجی (فرانسه، انگلیسی، ترکی و عبری) نخستین گام‌ها را در شناخت و معرفی فلسفۀ مغرب‌زمین برداشت. تتبعات وی در فلسفه و علم مغرب‌زمین را می‌توان در برخی از آثارش از جمله کتاب حاضر دید.

کتاب فلسفۀ اولی یا مابعدالطبیعه در ۱۷۰ صفحه و ۷۰۰ نسخه با پژوهش و تحقیق سید حسن صالحی توسط انتشارات کتاب طه چاپ و روانۀ بازار شده است.