پنج شنبه، ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
انتشارات نیلوفر اخیرا کتاب نقدی مدرن بر مدرنیته، هانا آرنت و بستر فلسفی سیاست را چاپ و منتشر کرده است. نویسنده‌ی کتاب مجتبی صدریا و مترجم آن خورشید نجفی است. کتاب ۲۰۸ صفحه و بهای آن ۷۵۰۰ تومان است.
مجتبی صدریا در خارج از ایران چهره‌ی شناخته شده‌ای است. وی دکترای فلسفه‌اش را از دانشگاه پاریس و دکترای فرهنگ‌شناسی را از دانشگاه کبک مونترال اخذ کرده است. بیش از صد و پنجاه کتاب و مقاله به زبان‌های مختلف از وی چاپ و منتشر شده است و همین مساله نشان‌گر اهمیت وی است. وی هم اینک استاد افتخاری دانشگاه موناش استرالیا است. از وی پیش از این کتاب‌هایی چون دعا برای اشیاء گمشده و ژاپن و نیز نگاهی دیگر به جهان امروز و آینده چاپ شده است.
کتاب نقدی مدرن بر مدرنیته، هانا آرنت و بستر فلسفی سیاست تلاشی است تا از خلال اندیشه‌های هانا آرنت به نقدی بر مبانی مدرنیته پرداخته شود. نویسنده در مقدمه و فصل اول به خوبی برای بحث پیرامون اندیشه‌های آرنت زمینه‌سازی می‌کند. سوال نویسنده این است که آزادی در اندیشه‌ی آلمانی اساسا به صورتی تاریخی چگونه فهمیده شده است؟ پاسخ به این سوال می‌تواند زمینه‌ی بسیار مناسبی برای فهم اندیشه‌ی فلسفی آرنت باشد. در واقع، در اندیشه‌ی آلمانی همواره تقابل بین آزادی‌های فردی و دولت و قانون و تعیین حدود برای آن برای اندیشمندان آلمانی مهم بوده است. با برآمدن مکتب فرانکفورت و مشخصا کتاب دیالکتیک روشنگری اثر آدرنو و هورکهایمر برای نخستین بار کلیت به مثابه امری همگون‌ساز در محور انتقاد قرار گرفت و مسئول بسیاری از فجایع معاصر بر شمرده شد. این طرز تلقی را می‌توان در اندیشه‌ی آرنت نیز ردیابی کرد ولی هانا آرنت بر خلاف نویسندگان دیالکتیک روشنگری تلاش نکرد تا کل پروژه‌ی مدرنیته را شکست خورده اعلام کند. وی همواره به حدود اندیشه‌ی مدرن وفادار ماند.
در فصل بعدی مسئله‌ی آیشمن مورد بررسی قرار می‌گیرد. قضیه‌ی آیشمن و اعدام وی برای آرنت اساسی و تعیین کننده بود. وی به عنوان خبرنگار به فلسطین اشغالی رفت تا بتواند گزارش‌هایی را درباره‌ی آیشمن بنویسد. وی به دنبال پاسخی برای این پرسش بود که آیشمن چگونه توانست این جنایت‌ها را مرتکب شود و به باور وی یافتن پاسخ برای این سوال می‌توانست مفهوم اخلاق را مشخص کند. وی در پایان سفرش به این نتیجه رسید که آیشمن یک هیولا و یا موجودی اهریمنی، آن گونه که تمام رسانه‌ها تلاش می‌کردند تا نشان دهند، نبوده بلکه موجودی است که توانایی تصمیم گرفتن و اندیشیدن را از دست داده است. وی در پرتوی این اتفاق تلاش کرد تا به دو مفهوم بنیادین یعنی اندیشه و یا نظر و کار و یا کنش بپردازد و کتاب وضع بشر وی در واقع گزارش فیلسوفانه‌ی این تلاش آرنت است.
آرنت همواره با اتهام نوستالژی دولت- شهر یونانی مواجه بوده است. بسیاری از مخالفان تلاش کرده‌اند تا با استناد به ستایش‌های شورانگیز آرنت از پولیس یونانی نشان دهند وی در سودای آن دوره‌ی از دست رفته است. نویسنده در فصل دوم تلاش می‌کند تا نشان دهد که این گزاره چقدر صحت دارد و در این گرایش دیگری را بررسی می‌کند که بر فهم اندیشه‌ی آرنت در بستر کلیت آثارش و نه صرفا وضع بشر تاکید دارند. سپس نویسنده گزارش مختصری از دو کتاب آرنت یعنی میان گذشته و آینده و درباره‌ی انقلاب می‌دهد.
شاید یکی از مهیج‌ترین فصل‌های کتاب را بتوان فصل آخر آن دانست که هم دیدگاه‌های آرنت درباره‌ی صهیونیسم تبیین می‌شوند و هم مبانی اندیشه‌گون وی درباره‌ی ماهیت توتالیتاریسم. آرنت یکی از نخستین منتقدان سرسخت صهیونیسم بوده است و بر این باور است که آراء هرتز که بنیان‌گذار صهیونیسم بود به شدت خشونت‌طلبانه است. وی قهرمان فراموش شده‌ای به نام لازار را احیا می‌کند و از وی در برابر زیاده خواهی‌هایی که به تبع هرتزل در صهیونیسم به وجود آمده است یاد می‌کند. آرنت به شدنت با تفکر صهیونیسمی مخالفت می‌کند و آن را به ضرر یهودیت ارزیابی می‌کند.
اما تبیین آرنت درباره‌ی مطرود در نوع خود بسیار جذاب است. از دیدگاه آرنت مطرود کسی است که از بطن جامعه کنار گذاشته شده است و اما مطرود تنها در همین حد باقی نمی‌ماند. مطرود سیاست گریز است و در تصمیمات سیاسی نمی‌تواند تاثیری بگذارد و در نگاه خودش این مساله حتی خوب تلقی می‌شود. ولی آنچه اساسی و مهم است این مساله است که مطرود با طرد شدنش تکیه گاهی برای توتالیتاریانیسم می‌شود و به واقع حذف شدنش نوعی ادغام شدنش است. این طرز تلقی آرنت از مطرود که مشخصا در مقاله‌ی ما پناهندگان ترسیم شده است می‌تواند مبنای تلقی آگامبن در ایده‌ی حذف ادغامی که در هوموساکرش بیان می‌کند باشد.
کتاب نقدی مدرن بر مدرنیته بر خلاف بسیاری از کتاب‌هایی که مدرنیته را کورکورانه نقد می‌کنند تلاش می‌کند تا درون خود حدود مدرنیته به بیان ضعف‌ها و مشکلات بنیادین آن بپردازد. این را می‌توان وجه تمایز آرنت با بسیاری از متفکران چپ دانست. ترجمه‌ی کتاب بسیار خواندنی است چون زیر نظر خود نویسنده انجام شده است و همین مسیله دقت کار را بسیار بالا برده است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
