پنج شنبه، ۳۰ فروردین ۱۴۰۳
برای بررسی موقعیت و جایگاه ایران و یونان در جهان معاصر، کافی است توجه کنیم که فقط ۱۰ کشور از ۱۹۲ کشور جهان، دارای سابقه‌ی تاریخی بیش از هزار سال هستند و از این ۱۰ کشور، تنها ایران، یونان، مصر و روم، تاریخی چند هزار ساله دارند و باز در بین این چهار تمدن، دو کشور ایران و یونان از دوران باستان، تاکنون دارای روابط فرهنگی گسترده‌ای بوده‌اند.
بدیهی است، سخن گفتن در مورد این روابط دیرینه، باعث رفع ابهام و آشکاری دستاوردهای حاصل از این روابط خواهد شد و با توجه به این‌که در تاریخ ـ برعکس طبیعت‌ـ هر چه از حادثه دورتر میشویم، با زوایای پنهان آن بیشتر آشنا خواهیم شد، قطعا تلاش‌های امروز ما در بازشناسی مناسبات فرهنگی میان این دو تمدن، راهگشاتر از تلاش‌های پیشینیان‌مان خواهد بود.
روابط فرهنگی ایران و یونان نه تنها برای دو کشور که برای سایر کشورها نیز دارای اهمیت است، به گونه‌ای که در حوزه‌ی امریکا و اروپا، سالیانه چند همایش با این موضوع برگزار شده و نتایج آن به صورت کتاب منتشر می‌شود که به عنوان نمونه به دو مورد از آخرین آنها اشاره می‌کنم:
ـ کتاب «تأثیر فرهنگ ایرانیان بر یونانی‌ها» نوشته‌ی دکتر گوردن میتن ، رئیس بخش شرق‌شناسی دانشگاه هارواد.
ـ کتاب «روابط فرهنگی ایران و یونان» مجموعه شانزده مقاله، از دانشگاه آکسفورد.
ـ سومین کتاب هم، سخنرانیهای آقای ژوزف ویسهوفر، ایران‌شناس آلمانی است که حاوی پنج مقاله در پنج کنفرانس در پاریس است که امروز با ترجمه‌ی آن آشنا میشوید. به نظر میرسد این توجه و اقبال عمومی، حکایت از نقش و تاثیر این دو فرهنگ بزرگ، در تمدن جهانی دارد.
همان‌طور که در این کتاب تاکید شده است:
ص ۳۲: ایران به عنوان میانجی بین شرق و غرب عمل کرده است.
ص ۳۶: نقش زبان فارسی که فرا منطقه‌ای بود در حفظ تصویر اسلام و ادبیات ایران بسیار موثر بود.
ص ۱۱۱: دو تمدن، مانند دو منبع نور هستند که یکی ماه غرب و دیگری خورشید شرق است.
ص ۳۶: و روابط این دو کشور در دوره‌ی هخامنشی پایان نیافته و به علت شیرینی آن، ادامه یافته است.
من با مطالعه‌ی این کتاب، مطالبی را که شامل روابط فرهنگی و تاثیرگذاری این دو تمدن کهن، در دوره باستان بر یکدیگر بوده، یادداشت کردم که ضمن بیان فهرست‌وار آنها، در ادامه با توجه به حضور پنج‌ساله خودم به عنوان رایزن فرهنگی ج.ا.ا در آتن، به روابط فرهنگی امروز دوکشور اشاره می‌کنم:
الف. همکاری فرهنگی و تأثیرپذیری یونانی‌ها از ایرانی‌ها در دوران باستان
۱. ص ۴۰: پارسی‌دوستی و پارس‌گرایی اشراف یونان.
۲. ص ۴۰: الگو بودن ایران در زمینه‌های فکری، محصولات تجملی، پارچه و لباس برای آتنی‌ها.
۳. ص ۴۸: تلاش یونانی‌ها برای ترجمه و فهم آیین زرتشتی ـ مزدایی.
۴. ص ۴۹: استفاده از ۳۰۰ واژه‌ی ایرانی در فرهنگ و زبان یونانی در حوزه‌ی کفش و پوشاک ، لوازم آرایش ، طلا ، ابزار و ادوات جنگی و...
۵. ص ۶۶: معرفی کورش به عنوان فرمانروای آرمانی از سوی گزنفون.
۶. ص ۶۶: معرفی داریوش اول به عنوان اولین قانون‌گذار ،از سوی افلاطون.
۷. ص ۶۶: آشنایی یونانیان با «مفهوم رهبری» برای اولین بار از سوی ایرانیان.
۸. ص ۱۰۵: همکاری ایران با یونان، جهت مقابله با دشمن داخلی یونان.
۹. ص ۱۰۵: دیدار هیات‌های ایرانی در محافل فرهنگی آتن به منظور تبیین فرهنگ و مذهب ایران برای یونانی‌ها.
۱۰. ص ۱۱۱: تحت‌تأثیر قرار گرفتن مقامات یونانی، در مقابل ادب شاهان ایرانی، به دلیل خطاب «برادر» در ابتدای نامه‌ها، ارائه‌ی هدایا در ملاقات‌ها و ... ۱۱.
ص ۱۳: تبدیل شدن ایران، به عنوان وطن دوم یونانی‌ها ـ به ویژه فرهیختگان ـ به گونه‌ای که ، به مجرد مشاهده یک نامهربانی از مقامات حکومتی یا دینی، به ایران مهاجرت می‌کردند و پس از بازگشت به آتن، سفیر فرهنگی ایران می‌شدند که از جمله به پناهنده شدن هفت حکیم یونانی به دربار انوشیروان، پس از مواجهه با مزاحمت‌های امپراتوری بیزانس، می‌توان اشاره کرد.
و من به آنها اضافه می‌کنم:
ـ هرودوت کتاب خود را با نام ایران آغاز و با نام ایران خاتمه داد.
ـ فیثاغورث، تحت تاثیرفرهنگ بزرگ ایرانیان، برای کشف زوایای آن، به ایران سفر کرد.
ـ اخیلیوس، اثر معروف «ایرانیان» را خلق کرد.
ـ افلاطون، بخشی از آثار خود را به چگونگی ادب پارسیان اختصاص داد.
ـ صفت «فارسی» برای کسی که شیوا و فصیح سخن می‌گفت، به کار برده می‌شد.
-صفت «ایرانی» برای فردی که خوش پوش خوش برخورد بود، به کار برده می‌شد.
ب. همکاری فرهنگی و تأثیرپذیری ایرانی‌ها از یونانی‌ها در دوران باستان
متقابلا ایرانیان نیز، توجه ویژه‌ای به فرهنگ یونانی نشان دادند، به‌طوری که:
۱. ص ۴۸: شاهان ایرانی جهت یادگیری و آموزش زبان یونانی، تلاش کردند.
۲. ص ۴۸: آثار فلسفی یونان به دستور شاهان ایرانی به زبان فارسی ترجمه شد.
۳. ص ۴۸: از دانشمندان یونانی به جهت طرح نظریه‌های فلسفی تقدیر شد.
۴. ص ۴۸: دعوت اسقف‌های یونانی از سوی شاهان ساسانی، جهت گفت‌وگوی ادیان.
۵. ص ۴۸: استفاده از پزشکان یونانی در دانشگاه جندی شاپور.
۶. ص ۴۸: دستور حاکمان ایرانی مبنی بر ترجمه کتاب‌های یونانی در حوزه کشاورزی.
۷. ص ۴۹: استفاده ایران از الفاظ یونانی در حوزه ستاره‌شناسی، پزشکی،کشاورزی و...
۸. ص ۱۰۵: واردات سرامیک ظریف یونانی از سوی ایرانی‌ها.
و من به آنها اضافه می‌کنم:
ـ اجرای نمایش نامه های یونانی در دربار شاهان ایرانی
ـ علاقمندی پادشاهان ایران به زبان یونانی
- ضرب سکه به زبان یونانی در دوره ی اشکانیان
ـ توجه ویژه به حکمت و فلسفه یونان، به‌طوری که به دستور خسرو پرویز، کتاب‌های افلاطون به فارسی ترجمه شد.
ـ دعوت از استادان طب و فلسفه یونان جهت تدریس در دانشگاه جندی شاپور
ـ اختصاص بخش‌هایی از شاهنامه ، به زندگی اسکندر، از سوی شاعری چون فردوسی
ـ نظامی گنجوی، یکی از کتاب‌های خود را «اسکندر نامه» نام نهاد.
روابط فرهنگی ایران و یونان در روزگار کنونی
در دوره معاصر، برای اولین بار در سال ۱۳۳۵ موافقت نامه‌ی رسمی فرهنگی، بین دو کشور منعقد شد که موجب نظام یافتن روابط فرهنگی بین دو کشور شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، در سال ۱۳۷۰ برنامه ی مبادلات فرهنگی به مدت دو سال تنظیم و امضا شد و سپس هر دو سال یک بار، با تغییراتی جزئی، تمدید شد و آخرین موافقت‌نامه فرهنگی، در اسفند ماه سال ۸۱ و در جریان سفر ریاست جمهوری سابق به آتن، به امضا رسید.
لازم به یادآوری است، به‌رغم این‌که یونان عضو اتحادیه اروپا است و از سیاست‌های اتحادیه تبعیت می‌کند، مسئولان دولتی این کشور در بعضی امور مستقل عمل می‌کنند و این کشور اعلام کرده است، موافق داشتن انرژی هسته‌ای ایران است.
تاکنون ۳۴ سند همکاری بین ایران و یونان امضا شده که در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی است. حجم روابط تجاری ما با این کشور ۱/۵ میلیارد یورو است که البته ۱/۲ آن مربوط به همکاری‌های نفتی‌است.
فعالیت فرهنگی یونانی‌ها
۱ - ترجمه و چاپ کتاب‌های فارسی به زبان یونانی
این کتاب‌ها را ناشرین یونانی و به صورت خود جوش منتشر کرده‌اند:
اشعار یونانی مولانا
گلستان سعدی
سفرنامه‌ی ایران از سوی یک استاد یونانی با رویکرد معرفی ایران امروز
داستان‌‌هایی از بهشت، فریدون فریاد (افسانه‌های ایرانی)
خواب‌هایی پر از کبوتر و بادبادک، فریدون فریاد (تأثیر جنگ تحمیلی بر کودکان ایرانی)
رباعیات عمر خیام
سفری به ایران، از سوی یک محقق یونانی با رویکرد معرفی ایران باستان
فرش ایران
مولانا، داستان زندگی مولوی
شعر حماسی ایران
افسانه‌های ایرانی
گزیده‌ای از شاهنامه و اسکندرنامه نظامی
۲. برگزاری برنامه‌های فرهنگی در ایران
نمایشگاه سازهای مشترک بین دوکشور
کنسرت موسیقی یونانی
هفته فرهنگی یونان در کاشان
یادواره کازانتزاکیس
شرکت در جشنواره فیلم فجر
همکاری در ساخت فیلم سینمایی « کافه ترانزیت» ساخته کامبوزیا پرتوی
برگزاری جلسات گفت‌وگوی ادیان در تهران
فعالیت فرهنگی ایرانی‌ها
ترجمه و چاپ کتاب‌های فارسی به زبان یونانی:
تاریخ اسلام: مرحوم دکتر شهیدی
انسان در قرآن: مرحوم شهید مطهری
معاد در قرآن: مرحوم شهید مطهری
گفتارهای معنوی: مرحوم شهید مطهری
مثنوی معنوی دفتر ۱ تا ۶
کلمات قصار نهج البلاغه علی (ع)
نامه امام (ع) به مالک اشتر
رساله حقوق امام سجاد (ع)
دستور زبان فارسی به یونانی
دیکشنری سه زبانه فارسی، انگلیسی، یونانی، (آغاز جمع آوری لغات)
شیعه در اسلام: مرحوم علامه طباطبایی
گزیده دیوان امام خمینی (ره)
زندگی نامه امام خمینی(ره)
ترجمه و چاپ کتاب‌های یونانی به زبان فارسی
حدود ۲۰۰ کتاب از یونان باستان و معاصر، از زبان غیر یونانی، به فارسی ترجمه شده که آثاری از ارسطو و افلاطون تا ریتسوس و ملینا مرکوری است که اینجانب قبل از اعزام به یونان ، فهرستی از آنها را تهیه کرده و به علت نایاب بودن نیمی از آنها، موفق به تهیه صد عنوان شدم که آنها را دو بار، در نمایشگاه بین‌المللی کتاب یونان ارائه کردم.
پس از مدتی نیز، با معرفی این مجموعه کار ب «انجمن فلسفه و ادبیات یونان» مقدمات تقدیر از چهار مترجم زیر، به عنوان کسانی که موجب گسترش فرهنگ و تمدن یونان شده‌اند، فراهم کردم:
مرحوم دکتر حسن لطفی، به دلیل ترجمه آثار ارسطو و افلاطون
دکتر مهدی قوام صفری، به دلیل ترجمه آثار ارسطو و افلاطون
دکتر محمد دهقانی، به دلیل ترجمه آثار کازانتازاکیس
دکتر میر جلال الدین کزازی، به دلیل ترجمه ایلیاد و ادیسه هومر
برگزاری برنامه‌های فرهنگی در یونان
الف ـ برگزاری نمایشگاه:
ـ عکس‌هایی از زندگی اقلیت مسیحی در ایران
ـ ۳۰ تابلو ـ فرش از تصاویر حضرت مسیح و حضرت مریم کار هنرمندان ایرانی
ـ ۵۰ نقاشی آبرنگ اثر استاد خرمی نژاد
ـ سال نوی ایرانیان ( هفت سین و ... )
ـ صنایع دستی ایران
ـ نقاشی‌های کودکان ایرانی با موضوع المپیک ۲۰۰۴ آتن
ـ نقاشی قهوه‌خانه‌ای ایران
ـ نقاشی مینیاتور ایران
ـ نمایشگاه کتاب
ب ـ برگزاری همایش:
ـ همایش بین‌المللی دو روزه افلاطون ـ سهروردی با پیام دکتر حداد عادل
ـ همایش بین‌المللی دو روزه ارسطو، پلی بین شرق و غرب با پیام آیت‌الله جوادی آملی
ـ همایش سقراط و آموزه‌های اسلام
ـ همایش حافظ، گوته و سکلیانوس با پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
ـ همایش ادبیات معاصر ایران
ـ همایش زبان فارسی، دریچه‌ای به سوی فرهنگ شرق
ـ همایش دینداری در جهان معاصر
ـ همایش بین‌المللی چهار روزه ایران و یونان باستان، تعاملات فرهنگی که کتاب تولیدی آن به زبان انگلیسی، در سال جاری، کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
ج ـ برگزاری هفته‌های فرهنگی
ـ هفته فیلم ایران در آتن
ـ هفته فیلم کودک ایرانی
ـ هفته فرهنگی ایران
ـ هفته دوستی کودک ایرانی و یونانی
ـ برگزاری جلسات گفت‌وگوی ادیان
دـ فعالیت‌های عمومی فرهنگی
ـ برقراری ارتباط بین ۱۱ مؤسسه‌ی فرهنگی ایرانی از جمله کتابخانه ملی، سازمان میراث فرهنگی، انجمن فلسفه، موزه ایران،کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و... با همتایان یونانی آنها
ـ شرکت در جشنواره فیلم تسالونیک
نکته‌ی پایانی:
اینجانب قبل از عزیمت به یونان، ملاقاتی با آیت‌الله جوادی‌آملی داشتم که ایشان به من فرمودند:
توجه داشته باش! در سرزمینی قدم می‌گذاری که بزرگانی چون ارسطو و افلاطون در آن سرزمین زندگی کرده‌اند، ارسطویی که بعضی از دانشمندان اسلامی برای وی نماز می‌خوانده و افلاطونی که به وی امام افلاطون می‌گفتند.
و با این ذهنیت، تصور می‌کردم هنگام ورود به این شهر، شاهد بناهای باشکوهی به عنوان مزار و خانه ابدی بزرگان ادبیات و فلسفه و دیگر فرهیختگان یونان باستان باشم و فکر می‌کردم، آکادمی افلاطون به عنوان یک مرکز تحقیقاتی، پذیرای دانشمندان جهان است، تصور می‌کردم مدرسه ارسطو حفظ شده و آماده بازدید علاقه‌مندان است و همچنین انتظار داشتم در محل شهر قدیمی آتن، تابلوهایی را مشاهده کنم که هر یک مرا به یکی از این نمونه‌ها رهنمون کند: این‌جا محل بحث ارسطو بوده است، این‌جا محل قدم زدن افلاطون بوده است، این‌جا سقراط تکیه می‌زده و سخنانش را عرضه می‌کرده است، این‌جا چه، این‌جا چه و ...
اما پس از ورود به آتن، متوجه شدم، یونان امروز، بیشتر به آینده فکر می‌کند و خیلی علاقه‌مند به بزرگداشت این بزرگان نیست به همین دلیل با برگزاری همایش سه‌گانه ارسطو، افلاطون و سقراط، آنها گفتند: در واقع شما وارث واقعی فلسفه یونان هستید.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
