همایش شعر نو فارسی و اسپانیایی در مادرید

این همایش به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا، مرکز فرهنگی و بین الملل شهر کتاب، دانشگاه کمپلوتنسه مادرید و انجمن ایران شناسان اسپانیا در روزهای دوشنبه و سه شنبه هفتم و هشتم اردیبهشت ماه  با استقبال خوب اساتید، دانشجویان و سایر علاقمندان برگزار شد.

در برنامه آغازین و افتتاحیه این همایش آقای پروفسور سانتیاگو لوپز معاون دانشکده زبانشناسی طی سخنانی با اشاره به برگزاری همایش سعدی و سروانتس در سال گذشته بیان داشت. پس از برگزاری همایش سعدی و سروانتس و ارتباط خوبی که رایزن فرهنگی ایجاد نمود این همایش برگزار می‌شود. او برگزاری این همایش را نشان از علاقه و جدیت طرفین ایرانی و اسپانیایی به گسترش روابط فرهنگی و علمی دانسته و از زحمات مرکز فرهنگی شهر کتاب و رایزنی فرهنگی که زمینه معرفی و حضور سخنرانان را فراهم نمودند، تشکر نمود.

در ادامه آقای پروفسور مارکوس سیررا رییس دانشگاه بزرگسالان کمپلوتنسه و دبیر همایش به ایراد سخن پرداخت. وی با تشکر از رایزنی فرهنگی و مرکز فرهنگی شهر کتاب بیان داشت:

ایران و اسپانیا دو ابر قدرت فرهنگی بوده و در این همایش به بررسی گوشه ای از زندگی و آثار دوتن از مفاخر این دو کشور که نشاندهنده فرهنگ بالای آن‌هاست خواهیم پرداخت. وی عشق و علاقه جدی به فرهنگ را دلیل ارتباط خوب دو کشور ایران و اسپانیا دانست.

وی افزود خوان رامون خیمنس بزرگ‌ترین شاعر قرن بیستم اسپانیا و همچنین بزرگ‌ترین شاعر این کشور پس از سروانتس است.

سپس خانم کارمن هرناندث پینسون نوه خوان رامون خیمنس طی سخنانی با تشکر از برگزار کنندگان به بیان گوشه‌هایی از زندگی وی پرداخت.وی بیان داشت با برگزاری این همایش یک ارتباط برادرخواندگی شاعرانه بین ایران و اسپانیا بوجود آمده است. وی افزود که متاسفانه شخصیت خوان رامون خیمنس در اسپانیا خوب شناخته نشده و بیش از ۷۰ درصد آثارش تا زمان فوتش منتشر نشده بود. وی با اشاره به توجه خوان رامون خیمنس به شعر ناب، بیان داشت: کتاب "پلاترو و من" این شاعر پس از دون کیشوت و کتاب مقدس بیشترین فروش را در اسپانیا داشته است.

علیرضا اسماعیلی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا آخرین سخنران مراسم افتتاحیه این همایش بود که ضمن  تشکر از همکاری دانشکده زبانشناسی دانشگاه کمپلوتنسه، مرکز فرهنگی شهر کتاب، سخنرانان و همچنین شرکت کنندگان، بیان داشت: ایران و اسپانیا دو کشور بزرگ با تمدن تاریخی و ادبیات غنی هستند. برگزاری این گونه فعالیت‌ها موجب شناخت بیشتر این دو کشور نسبت به مفاخر یکدیگر شده و ارتباطات دوستی و همکاری‌های علمی و فرهنگی را عمیق تر می‌نماید. 

وی ادامه داد: ادبیات و شعر در ایران تاریخی به دیرینگی تمدن کهن آن دارد. سابقه وجود شعر در ایران به دوران باستان می‌رسد و پس از اسلام نیز شعر در ایران به نقطه اوج خود درقرن های ۴ تا ۸ هجری رسید .

اسماعیلی تصریح کرد: شعر نو فارسی با وانهادن قالب‌های شعر کلاسیک در قرن ۱۴ هجری به وجود آمد. اینگونه از شعر فارسی آزادی بسیاری را در فرم و محتوا برای شاعر فراهم می‌نماید. نیما یوشیج را پدید آورنده این نوع شعر در ادبیات فارسی می‌نامند .

رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا افزود: علی اسفندیاری معروف به نیما یوشیج را بزرگ‌ترین نظریه پرداز شعر فارسی می دانیم. او در سایه مطالعات و کند و کاوهای عمیق و هوشیارانه بر روی ادبیات گذشته ایران و ممالک اروپایی از جمله مکاتب شعری نو در فرانسه، درک عمیق از اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ادبی جهان و ایران، قدرت خلاقیت و ذوق سرشار، عصیان ذاتی، نگرش انتقادی، تکاپوی مدام و ایمان و اعتقاد راسخ به درستی راهی که درپیش گرفته بود، توانست دگرگونی‌های بنیادین و همه جانبه ای را در زوایای مختلف شعر فارسی از فرم درونی و بیرونی گرفته تا قالب، وزن، قافیه، موسیقی و محتوا ایجاد کند و اسکلت بیش از هزار ساله شعر فارسی را بشکند .

اسماعیلی ابراز امیدواری کرد که این سمینار علمی بتواند نور بیشتری بر چهره شعر مدرن فارسی و اسپانیایی و ویژگی‌های شعری نیما یوشیج و خوآن رامون خیمنس تابانده و زوایای جدیدی را برای اهل علم گشوده و درهای دیگری را در شناخت آثار این دو فرد برجسته این حوزه علمی ادبی در دو کشور فراهم نماید .

«آلفرد کاواناگ» رئیس انجمن ایران شناسان اسپانیا اولین سخنران روز اول همایش بود که  با موضوع «نیما یوشیج: انسان و شاعر»، به تشریح زندگی نامه نیما یوشیج، تولد وی در دهکده یوش از توابع شهرستان نور در استان مازندران، اضمحلال و انحطاط سلسه قاجار که دقیقاً در سال متولد شدن وی اتفاق افتاد و قتل ناصر الدین شاه در همان سال پرداخت.

وی همچنین اشاره نمود که نیما یوشیج، انقلابی در فضای راکد شعر ایرانی ایجاد کرد و تمام بنیادها و ساختارهای شعر کهن فارسی را به چالش کشید و در دوران نوجوانی و جوانی وی، افزون بر انقلاب ادبی، انقلاب‌های سیاسی و اجتماعی نظیر انقلاب مشروطه ، نهضت تنباکو صورت گرفتند .

علی اصغر محمدخانی معاون فرهنگی و بین الملل موسسه شهر کتاب نیز با موضوع «نیلوفرهای آبی در ایران و اسپانیا» در این همایش به ایراد سخن پرداخت. وی پس از تشکر از دانشگاه کمپلوتنسه و رایزنی فرهنگی، به توصیف خصوصیات شاعرانه و هنری چهره‌های برجسته ای چون فدریکو گارسیا لورکا، خوآن رامون خیمنس، رافائل آلبرتی و ویسنته الکساندره پرداخت.

محمد خانی در مورد خیمنس تصریح کرد: خیمنس راهی متفاوت از گارسیا لورکا را برگزید و بیشتر به خواص توجه کرد. به صفای ذهن و قدرت درون و جز سرودن «شعر ناب» مشغله ذهنی نداشت. در آثار متأخر خود به کلی از سمبولیسم فاصله گرفته و از موسیقی کلام چشم پوشید تا به والاترین مقام شعر در بیان اندیشه دست یابد. در نظر او قبل از از هر چیز شعر وسیله معرفت است، بدین طریق شعر غریزی و طبیعی که منقح  شده باشد، شعر نیست. خیمنس همچنین از سادگی هنر عامیانه روی بر می‌تابد .

وی ادامه داد: اگر چه روی برتافتن خیمنس از زندگی سیاسی و محافل ادبی، موجب شد که اشعارش مانند گارسیا لورکا ، خواننده فراوان به دست نیاورد، توجه مداوم او به شعر ناب، لطف و ظرافت و نفوذ و پر عمق اشعارش او را پیشوای شاعران نسل جوان اسپانیا و در واقع بنیان گذار شعر نو ساخت و پیروانش پس از وی دنباله هنر او را با فنون شعری فاضلانه‌اش گرفتند .

خاویر الگتا مانسو، استاد زبان شناسی اسپانیایی و نظریه پرداز ادبی مقاله خود را با عنوان « بین برج عاج و برج بابل: خوان رامون خیمنس به عنوان گیرنده چندین سنت ادبی» ارائه نموده و بیان داشت :برای شاعرانی که به خلوص زبان شعر اهمیت زیادی می‌دهند، مانند پل والری، خوان رامون خیمنس و برخی هنرمندان معاصر دیگر، بسیار پیش آمده که به برج عاج نشینی متهم شده‌اند.

وی افزود: اما شاعر آندولسی مورد بحث ما میان برج عاج و برج بابل در رفت و آمد است. هولدرلین معتقد است شاعران در فواصل بین انسان و خدا، اشیا و ماهیتشان و یا حتی فاصله بین اجزای یک کلیت یگانه قرار دارند و با این تعریف، خوان رامون خیمنس، سعی در احیای معانی پنهان در پس پرده وقایع و پدیده‌ها از طریق زبان روزمره داشته و حتی در تبعید، از زبان زنده اسپانیولی غافل نشده است. خوآن رامون، در کنار اشعار جاری میان مردم آندالس، به سمت ادبیات آنگلوساکسون گرایش داشته و همواره نسبت به شعر، تفکر و عرفان شرق نیز کنجکاو بوده است.

 دکترحسین معصومی همدانی عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و استاد دانشگاه دیگر سخنران روز اول این همایش بود که مقاله خود را با عنوان« ویژگی‌های کلی شعر نو فارسی بر اساس تحلیل شعر لوح گور احمد شاملو» ارائه نمود. وی با برشمردن ویژگیهای شعر نو بیان داشت:

در واقع شعر نو فارسی، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی ایران در قرن اخیر است که هم تمامی تحولات فکری و اجتماعی و سیاسی این قرن را همراهی کرده و هم زبانی برای بیان این تحولات بوده است. 

وی اشاره کرد که به تفاوت‌های شعر نو و قدیم می‌توان از زوایای مختلفی نگاه نمود و در این راستا با طرح  شعر لوح گور شاملو به عنوان نمونه تصریح کرد که اولین ویژگی این شعر این است که عنوان دارد، زیرا در شعر کلاسیک فارسی، معمولاً تنها مثنوی‌ها هستند که عنوان دارند و ویژگی دوم این شعر، منثور بودن آن است.

خورخه سانچز کاسکو استاد و پژوهشگر زبان اسپانیایی با موضوع «دلتنگی از حال حاضر در احساسات شاعرانه خیمنس»  به ایراد سخن پرداخت. وی تصریح کرد: در شعر خوآن رامون می‌بینیم که ادراک وی از جهان و یا تصویری از آنچه می‌بیند، درک می‌کند و به ما ارائه می‌دهد، همواره گرفتار نوعی نوستالژی است؛ نوستالژی حال، زمان، لحظه. گویی شاعر به ناپایداری جهان در تک تک لحظات آن واقف است. 

به گفته وی، برای فهم بهتر این مساله باید به دو عنصر مهم "تأمل و تشخیص" که در شعر خوآن رامون حضور فعال دارند توجه کرد.

استاد موسی اسوار عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مترجم ادبی با موضوع « سیما و سرشت شعر نو فارسی» در دومین روز  این همایش سخنرانی نمود. وی خاطرنشان کرد: به تقریب همه شعر شناسان و پژوهشگران ادب معاصر فارسی، منظومه "افسانه" را که سروده نیما یوشیج در سال ۱۹۲۲ بود را سرچشمه شعر امروز ایران می‌دانند، به طوری که برای شناخت ارزش این منظومه و جایگاه سراینده آن، ناچار بایست از زمینه تاریخی ظهور آن سخن گفت.

وی با توضیح تحولات و وقایعی که منجر به ظهور شعر نو شد، به شرح جریان‌های عمده شعر نو فارسی پرداخت و در مجموع، وزن و موسیقی، زبان و بیان، ساختار و شکل، آزادی تخیل، شعریت یا جوهر شعری، ابهام، اندیشه و محتوا را از خصلت‌ها و خصایص شعر نو فارسی خواند.

لوسیا کوتارلو دانشجوی مقطع دکترا و پژوهشگر زبان اسپانیایی دیگر سخنران روز دوم با عنوان «سرای خوان رامون، مهد طبیعی و نماد» به ایراد سخن پرداخت. وی اشاره نمود: خوان رامون خیمنس دستخوش یک سیر تکامل سه گانه گردیده است: نخست، زیباشناختی - به سمت نمادگرایی اصیل که بصورت رسمی تنزیه شده است - :دوم، کیهان شناختی- به سمت طبیعتی که همیشه به انس به زادگاه خود، یعنی موگر، وابسته است، زادگاهی که تا جهانی شدن تعالی یافته است: و سوم، در شعرسرایی، از خویشتنی که تا ادغام با آن کیهان اونیورسال صعود می‌کند و در آخرین اثرش موفق به دست یابی به بالاترین مرحله متعالی خود می‌شود: تبدیل به کیهان کهین شدن تا خود جایگاه کیهان مهین شود - طبیعت، سرای، کیهان.

دکتر امیرعلی نجومیان استاد دانشگاه شهید بهشتی با موضوع «تبارشناسی گفتمانی شعر فارسی: آمیختگی گفتمانی مدرنیته و مدرنیسم در شعر نیما»، آخرین سخنران ایرانی همایش بود که، اشاره کرد: شعر مدرن فارسی در بزنگاه تاریخی ویژه‌ای اتفاق افتاد. از سویی، اعلام فرمان مشروطیت و شکل‌گیری نخستین مجلس مشروطه به سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۹۰۶ میلادی) سبب شکل‌گیری گفتمان اجتماعی و فرهنگی نوینی در ایران شد. از سوی دیگر، ترجمه آثار ادبی مدرنیستی و سمبولیستی از زبان فرانسه به فارسی سبب تأثیرپذیری شگرفی بر ادبای این دوره شد. 

وی افزود: ما در پی نشان دادن این موضوع هستیم که چگونه شعر نیمایی در پی چنین گفتمانی شکل گرفت و به نوبه خود، ادبیات ایران را در مسیر گفتمان نوینی قرار داد. شعر نیما با طرح آرمان‌های روشنگری و مدرنیته و همچنین تجربه کردن بدعت‌های مدرنیستی دو گفتمان متفاوت و گاه متضاد مدرنیته و مدرنیستی را با هم در  آمیخت و شعر نو را به پدیده‌ای منحصر به فرد تبدیل کرد.

انریکه اورتیز استاد و پژوهشگر زبان اسپانیایی دانشگاه کمپلوتنسه مادرید به عنوان آخرین سخنران همایش با موضوع«درآمدی بر هنر شعری خوآن رامون خیمنس» سخنرانی نمود. وی بیان داشت: دو دوره ای که با آن‌ها می‌توان آثار خوآن رامون را درک کرد با بینش وی از عشق زمینی ارتباط دارد: دوره اول، که در آن هنر شعر سرایی وی بر مفهوم متعالی شده ای از عشق مبتنی است، و دوره دومی که مشخصه برجسته آن عشق متعالی شده ای است که، طی روند تنزیه شاعرانه، از بُعُد نفسانی خود چشم می‌پوشد.