سه شنبه، ۲۸ فروردین ۱۴۰۳
«ما - به عنوان جامعه‌ی انسانی - خودمان را با چه شیوه‌هایی متمایز می‌کنیم و بازمی‌شناسیم؟ نشانه‌شناسی می‌گوید: به واسطه‌ی اینکه از طریق نشانه‌ها با هم ارتباط برقرار می‌کنیم و چیزی را به جای چیز دیگر به کار می‌‌بریم، موفق به انباشت دانش و انتقال اطلاعات شده‌ایم.»
بند بالا به نوعی سرآغاز درسی بود با عنوان «مبانی نشانه‌شناسی» که از هجدهم خرداد در مرکز فرهنگی شهر کتاب آغاز شد و به مدت هفت جلسه ادامه خواهد داشت. مدرس این دوره دکتر فرزان سجودی است.
سجودی در ابتدا یادآور شد: «نشانه‌شناسی رشته‌ای است که در دانشگاه‌ها به صورت شایسته به آن پرداخته نمی‌شود و فقط در برخی رشته‌‌ها، مثل ارتباطات و ادبیات نمایشی، این درس ارائه می‌شود؛ در حالی که علاوه بر ضرورت تعریف این درس برای چندین رشته‌ی دیگر، از جمله سینما و عکاسی، بایستی رشته‌ی مستقلی به نام نشانه‌شناسی تأسیس شود.»
سجودی کتاب «نشانه‌شناسی کاربردی» را به عنوان منبع درسی این دوره معرفی کرد و از دانشجویان خواست به کتاب دانیل چندلر نیز در حوزه‌ی مبانی نشانه‌شناسیِ پایه مراجعه کنند. وی برنامه‌ی کلی کلاس را بر اساس سرفصل‌های کتاب نشانه‌شناسی کاربردی اعلام کرد و گفت: «فصل اول به بررسی نشانه اختصاص دارد؛ فصل بعدی گذر از نشانه به متن را مورد توجه قرار می‌دهد؛ در فصل سوم به متن پرداخته شده است؛ در فصل چهارم رمزگان در کانون توجه قرار دارد و در فصل پنجم، گفتمان. تز یا بحثی با عنوان نشانه‌شناسی لایه‌ای هم پایانی خواهد بود بر مباحث این دوره.»
مدرس دوره‌ی نشانه‌شناسی مرکز فرهنگی شهر کتاب، سیر حرکت درس را از نشانه به سمت گفتمان دانست و افزود: «در بحث مربوط به مفهوم نشانه، طبعاً کمی رویکرد تاریخی خواهیم داشت و در نتیجه در روز نخست تاحدی با مفاهیمی که نشانه‌شناسی ساختگرا، با نمایندگی فردینان دو سوسور و نشانه‌شناسی آمریکایی با نمایندگی چارلز ساندرز پیرس مطرح کرده‌اند آشنا خواهیم شد. هرچند بدین ترتیب شیوه‌ی حرکت ما شکل تاریخی و پیشینه‌ای خواهد گرفت و با مواردی سر و کار خواهیم داشت که نشانه‌شناسی در مورد آنها تجدیدنظرهای اساسی کرده است، بدون آشنایی با حالت تاریخی، نمی‌توانیم با موارد نو آشنا شویم. بنابراین در این دوره بر روی مفاهیم و مواردی که نشانه‌شناسی از آنها عبور کرده، ضربدرِ نفی نخواهیم زد.»
سجودی عنوان دوره‌ی آتی حوزه‌ی نشانه‌شناسی را چنین اعلام کرد: «رمان فارسی در پرتو نظریه‌ی گفتمان». دوره‌ی مذکور پس دوره‌ی مقدماتی، در پنج جلسه برگزار خواهد شد و در هر نشست، یک رمان فارسی از منظر تحلیل گفتمان، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
مدرس دوره‌ی نشانه‌شناسی در سرآغاز مباحث خود گفت: «نظام‌ها یا دستگاه‌های نشانه‌ای در نزد جوامع انسانی شکل گرفته‌اند و این جوامع از طریق قواعد درونی‌شان، یعنی با ساختارمندی و سازمندی درونی‌شان و اشتراک‌شان بین اعضای جامعه امکان انباشت انتزاعی دانش را فراهم کرده‌اند. تصور کنید اگر زبان و نظام‌های نشانه‌ای نبود، و فرض محال، می‌خواستیم به طریقی درباره‌‌ی جهان‌مان با هم ارتباط برقرار کنیم، باید چه می‌کردیم؟ اگر زبان نداشتیم، برای اشاره کردن به هستی‌های جهان خارج، گزاره‌ها را با چه می‌خواستیم تولید کنیم؟ ما از طریق زبان، به شیوه‌ی اوُلی و با دیگر ابزارهای نشانه‌ای، دائماً امکان بیان را برای خود فراهم کرده‌ایم. در صورت فقدان هر نوع نظام نشانه‌ای یا زبان، با فقدان هر نوع امکانِ بیان روبه‌رو می‌شدیم؛ یعنی حتی نمی‌توانستیم زنجیره‌های آوایی بدون معنا تولید کنیم؛ چون بدون معنا بودن آن زنجیره‌های آوایی، ناشی از معنادار بودن سایر زنجیره‌های آوایی است. حیوانات دارای تشخیص تمایزی هستند، اما تشخیص تمایزی آنها وارد سپهر نشانه‌ای نشده است؛ یعنی قابل بیان، انباشت و انتقال فرهنگی نیست؛ بلکه صرفاً از طریق دانش ژنتیک انتقال پیدا می‌کند. علاوه بر این ما به عنوان انسان، دائماً در حال تولید متن و تفسیر کردن متن‌هایی هستیم که دیگران تولید می‌کنند. رویکرد نشانه‌شناسی، تفسیری است؛ می‌گوید این ممکن است به فلان معنا باشد یا می‌گوید معنای غالب فلان نشانه این است یا می‌گوید معنای غالب فلان نشانه این است، اما ممکن است معنای دیگری هم داشته باشد. پس ما دائماً وارد یک شبکه‌ی بازتفسیری شده‌ایم. همچنین نشانه‌شناسی، علم به معنای ساینس نیست؛ زیرا تکرارپذیر نیست. نشانه‌شناسی حوزه‌ای از دانش است که ماهیت تفسیری دارد نه ماهیت یقینی. از دیگر سو، نشانه‌شناسی دارای روش و ساز و کار است، روش‌هایش مدون‌اند و گاهی در تعارض با یکدیگر قرار می‌گیرند، چون رویکردهای متفاوتی دارند.»
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
