معجزه‌ی نقش سعدی در ادبیات فارسی

دانشنامه‌ی فارس: اول اردیبهشت ماه جلالی؛ ۱۳۹۵ در یادروز بزرگداشت سعدی، به سنت هرساله، نشست علمی به همت مرکز سعدی شناسی و با حضور اهالی فرهنگ، سعدی دوستان و سعدی پژوهان، در زادگاه شیخ اجل و در تالار فرهنگ مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد؛ در این مراسم جمعی از سعدی‌شناسان کشور چین نیز حضور داشتند.

این نشست در دو بخش ارائه مقاله و سخنرانی و همچنین میزگرد برگزار شد؛ در بخش نخست یعنی ارائه مقاله و سخنرانی، کامیار عابدی در خصوص «سعدی و شاعران معاصر»، وحید سبزیان‌پور درباره «فرهنگ ایرانی و عربی در آثار سعدی» و سیدجواد طباطبایی با موضوع «ادب فارسی و اندیشیدن ایرانی» سخنرانی کردند. در بخش دوم این رویداد نیز میزگردی با موضوع «چشم‌انداز سعدی شناسی در ایران و جهان» برگزار شد.

 

 فرزانگی سعدی ماندگار است

کامیار عابدی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و سعدی پژوه در این مراسم گفت: در مقایسه میان دو عنصر آگاهی و فرزانگی، فرزانگی عنصری پایدار است و سعدی به خاطر فرزانگی ماندگار خود در طول تاریخ هدف انتقادهای زیادی بوده است.

عابدی که با موضوع «سعدی و شاعران معاصر» سخن می‌گفت، افزود: با وجود آن که بسیاری از شاعران معاصر همچون ملک الشعرای بهار، فریدون مشیری، عارف قزوینی، سیمین بهبهانی، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری ... سعدی و آثار وی را ستوده‌اند، برخی شاعران نوگرا مانند نیما یوشیج و احمد شاملو از پایین بودن سطح عشق و پندآمیز بودن اشعار سعدی انتقاد دارند.

وی اظهار کرد: با این وجود پس از انقلاب اسلامی شاهد تحولی در دیدگاه‌ها به سعدی و آثار وی بودیم و صاحب نظرانی همچون ضیاء موحد، بیژن جلالی و منصور اوجی به انتقاد از دیدگاه‌های نیما و شاملو برآمدند و بر این باور بودند که آرامش و شکوهمندی آثار سعدی در مخیله برخی منتقدان نمی‌گنجد.

این پژوهشگر گفت: بنابراین این فرزانگی پایدار و ماندگار سعدی موجب تغییر نگاه به وی با گذر زمان در عصر حاضر شده است و تحول در مبحث سعدی پژوهی نشان می‌دهد که جامعه ایرانی به فرزانگی و اعتدال علاقه دارد.

آثار سعدی متعلق به بشریت است

عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه در این نشست با موضوع «فرهنگ ایرانی و عربی در آثار سعدی» برخی انتقادها از سعدی مبنی بر اقتباس از ادبیات عرب را رد کرد.

وحید سبزیان‌پور گفت: در حالی برخی در اقدامی ناصواب سعدی را به تقلید از متنبی شاعر عرب نکوهش می‌کنند اما باید گفت که ادبیات عرب در زمان سعدی، متأثر از زبان فارسی و فرهنگ ایرانی است و اگر سعدی از ادبیات عرب هم متأثر شده باشد، آن ادبیات، ادبیاتی است که تازه به وجود آمده و از فرهنگ‌ها و ادبیات‌های دیگر تأثیر پذیرفته است، با این وجود، شیرینی سخن سعدی هرگونه اقتباس را می‌پوشاند.

وی، آثار سعدی را متعلق به بشریت دانست و افزود: در حالی که عزت نفس، اخلاق انسانی، تواضع، دینداری و خاکساری در برابر پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت (ع) از ویژگی‌های سعدی و آثار او است، این ویژگی‌ها را در متنبی شاعر عرب نمی‌بینیم همچنانکه این شاعر را به تعصب نژادی، مداحی حکومت‌ها، سرقت ادبی و ... می‌شناسند و از این رو، این ادعا که سعدی از متنبی اقتباس کرده است، سخن درستی نیست.

 

شعر سپید وامدار سعدی

دکتر سید جواد طباطبایی سخنران دیگر این نشست گفت: در ایران است که مشعل اندیشیدن فلسفی زنده و روشن می‌ماند و ایرانی‌ها آن‌را حفظ می‌کنند.

طباطبایی که با موضوع «ادب فارسی و اندیشیدن ایرانی» در بخش اول نشست‌های علمی یادروز سعدی که در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد، سخنرانی می‌کرد افزود: شعر سپید وامدار شعر سعدی است و بدین خاطر نیز این شعر «نوِکهنه» است.

وی تاکید کرد: زمان آن رسیده ادب فارسی را در افق اندیشه ایرانی جستجو کنیم.

طباطبایی نبود کاوش در افق اندیشه ایرانی را موجب ایجاد گسل در ادب فارسی عنوان کرد.

استاد فلسفه سیاسی دانشگاه با بیان اینکه ایران یک تاریخ اندیشیدن دارد، ادامه داد: «هانری کربن» ایران را کشور فلاسفه و شاعران نام برده و فیلسوفان آلمانی عنوان می‌کنند که تحول آلمان مشحون از گذشته ایران است.

طباطبایی درعین حال تصریح کرد: ادب فارسی از دوره مغول به بعد دستخوش تحول می‌شود، زیرا این ادبیات در یک مختصات زمانی و مکانی ایجاد شده است. این درحالی‌است که محققان اروپایی نیز بر این صحه می‌گذارند.

 

اگر سعدی نبود زبان فارسی آسیب بزرگی می‌دید

در بخش بعدی نشست علمی نوزدهمین یادروز سعدی، میزگرد تخصصی «چشم‌انداز سعدی شناسی در ایران و جهان» برگزار شد.

یک سعدی پژوه و استاد دانشگاه در این میزگرد تخصصی گفت: سعدی پس از فردوسی مهم‌ترین رکن زبان فارسی است و اگر سعدی را نداشتیم، می‌توان گفت که یک پایه زبان فارسی لنگ بود و آسیب بزرگی به این زبان وارد می‌شد.

ضیاء موحد افزود: اگر امروز حافظ را نداشتیم نیز باید گفت که یک شاعر تراز اول دنیا را نداشتیم.

این استاد دانشگاه، نقش سعدی در زبان و ادبیات فارسی را همچون معجزه ای توصیف کرد و افزود: باید رویکرد بخش‌های ادبی دانشگاه‌های ایران به ادبیات قدیم تغییر کند.

وی ادامه داد: هدف از خواندن مکرر ابیات سعدی و حافظ و دیگر شاعران بزرگ، دریافتن معنی این شعرها نیست بلکه وزن، موزیک، زیبایی بیان و قدرت القای آن شعرهاست اما هیچ‌کس از این منظر به شاعران گذشته ما نپرداخته و شعر کلاسیک ما از این نظر هنوز جای کار دارد و باید با یک نگاه جدید به شاعران بزرگ خود نگاه کنیم.

 

ضرورت معرفی سعدی در فضای مجازی

معاون فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب نیز در این میزگرد بر ضرورت معرفی سعدی و دیگر شاعران بزرگ ایران در فضای مجازی تاکید کرد.

علی اصغر محمدخانی افزود: همچنان که دوستداران حافظ در فضای مجازی گروه‌هایی را برای بحث و گفت و گو درباره آثار این شاعر ایجاد کرده‌اند، راه اندازی گروه‌ها و مباحث با محور دیگر شاعران نیز می‌تواند جبران کننده خلاءها در این زمینه باشد.

وی تقویت توجه مدارس، رسانه‌ها و دانشگاه‌ها به بزرگان زبان و ادب فارسی را خواستار شد و اجرای طرح گلستان خوانی در دبستان‌های استان فارس را حرکتی موفق در پاسداشت بزرگان ادب فارسی دانست و بر گسترش این حرکت در کشور تاکید کرد.

محمدخانی گفت: نباید تنها به بزرگان عرصه فرهنگ افتخار کنیم بلکه باید در برابر آن‌ها مسئولیت پذیر باشیم و این مسئولیت پذیری نباید تنها زمانی باشد که بگویند شاعری متعلق به کشور دیگر است بلکه ضرورت دارد که در باره آثار شاعران ایران بیش از پیش تحقیق و واکاوی کنیم.

وی اظهار کرد: پیشرفت هر زبانی در جهان را وابسته به اقتصاد می دانم و اگر امروز شاهد گسترش بخش‌های علمی زبان و ادبیات کشورهایی همچون چین در جهان هستیم، به خاطر اقتصاد این کشورهاست.

ضرورت صیانت از کرسی‌های ایران شناسی در دانشگاه‌های جهان

یک پژوهشگر تاریخ سیاسی و فلسفه نیز در این میزگرد، سعدی را شاعری در تراز اول جهان دانست و گفت: برخلاف برخی از صاحب نظران که حافظ را سلطان غزل می‌دانند، من سعدی را شایسته این عنوان می دانم.

سید جواد طباطبایی افزود: در آثار سعدی تحول اساسی روی می‌دهد و سعدی ذهنیت سیال انسان قدیم است اما در ظاهر انسانی جدید متبلور شده است.

این پژوهشگر در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که امروز ایران شناسی به معنای فاخر گذشته آن در مجامع بین المللی از بین رفته است، بیان داشت: با وجود فعالیت‌های گسترده در سال‌های اخیر شاهد تعطیلی کرسی‌های علمی ایران شناسی در برخی دانشگاه‌های معتبر جهان بوده‌ایم.

وی اظهار کرد: با توجه به تلاش‌های گسترده اعراب، باید مراقب بود که کرسی‌های ایران شناسی در جهان به کرسی‌های عرب شناسی تبدیل نشود.

طباطبایی، توجه به ادبیات قدیم ایران را از ضرورت‌های تحول در علوم انسانی دانشگاه‌ها دانست و گفت: باید در آموزش استادان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی بیش از پیش به ادبیات کهن ایران همچون کلیله و دمنه توجه شود چرا که اگر قرار باشد امروز از آن‌ها امتحان دیکته از کلیله و دمنه بگیریم بیشتر آن‌ها در این آزمون موفق نمی‌شوند.

 

جای خالی بزرگان ادب در سینما و تلویزیون

مدیر مرکز سعدی شناسی نیز در این میزگرد گفت: جای خالی معرفی بزرگان زبان و ادبیات فارسی در سینما و تلویزیون احساس می‌شود و این در حالی است که شخصیت‌های درجه هفتم و هشتم در تاریخ کشور ما صاحب سریال و مجموعه‌های تلویزیونی شده‌اند اما چهره‌های درجه اول بهره ای از این اقدام نداشته‌اند.

کوروش کمالی سروستانی افزود: با این وجود، تلاش‌های صورت گرفته در دو دهه اخیر، رشد سعدی شناسی را به دنبال داشته است و افزایش میزان چاپ مقاله‌های علمی، نامگذاری روزهای سال به نام شاعران بزرگ ایران، تدوین دانشنامه سعدی و تبدیل ساز و کار انتشار مقاله‌ها به فصلنامه علمی پژوهشی گواهی بر این امر است.

رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان فارس اظهار کرد: پرداختن به سعدی در قالب اپرا و اجرای نمایش باغ دلگشا به همت پری صابری از جمله فعالیت‌های صورت گرفته در رابطه با این شاعر نامی ایران است.

کمالی سروستانی با ابراز خرسندی از اجرای طرح گلستان خوانی در دبستان‌های استان فارس گفت: با تفاهم صورت گرفته با آموزش و پرورش، کتاب مکمل درس زبان و ادبیات فارسی برای دانش آموزان استان فارس تدوین می‌شود.

مدیر مرکز سعدی شناسی اظهار کرد: این کتاب مکمل به مدت پنج سال به هر یک از شاعران بزرگ اختصاص می‌یابد و در پنج سال نخست به سعدی شیرازی اختصاص خواهد داشت.

 

شباهت‌های سعدی و کنفوسیوس

یک پژوهشگر چینی نیز در سخنانی قبل از آغاز این میزگرد درباره شباهت‌های سعدی شیرازی و کنفوسیوس فیلسوف کشور متبوعش سخن گفت.

«چینگ من لی» با خواندن بخش‌هایی از گلستان سعدی و آثار کنفوسیوس گفت: فرد گرایی، انسان دوستی و محبت در هر دو این آثار مشاهده می‌شود.