پنج شنبه، ۳۰ فروردین ۱۴۰۳
فرهیختگان: با داغ شدن بحث موسیقی و فقه و بیانات علی جنتی، وزیر ارشاد درباره
آوردن موسیقی به حوزه‌ها ما نیز سراغ وجوه فلسفی و عرفانی آن رفته‌ایم و در گفت‌وگو
با محمدرضا آزاده‌فر، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران، به بررسی جایگاه موسیقی نزد
عرفا و فلاسفه پرداخته‌ایم. آزاده‌فر به تازگی کتابی با عنوان «موسیقی در فلسفه و
عرفان» را منتشر کرده است.
شما در کتاب خود از نگاه فلاسفی چون ملاصدرا و... به
موسیقی پرداخته‌اید. اگر بخواهیم در ارزیابی‌ای کلی دیدگاه این فیلسوفان را بررسی
کنیم نگاه آنها به موسیقی مثبت است یا منفی؟
هیچ‌یک از فلاسفه و عرفا نگاه منفی به موسیقی ندارند؛
حتی فلاسفه‌ای که از حوزه تفکر شیعی به موسیقی نگاه کرده‌اند هیچ‌کدام منکر ماهیت
موسیقی به‌عنوان یکی از شاخه‌های علم ریاضی نشده‌اند. فلاسفه تلاش در توصیف چیستی موسیقی
دارند و عرفا تلاش در زمینه بهره‌مندی روح انسان از موسیقی داشته‌اند. خلق و ادراک
موسیقی یکی از شگفتی‌های بشر است. موسیقی یکی از مواردی است که آدمی را از سایر
جانداران متفاوت می‌کند.
اندیشمندان، عرفا و فلاسفه ما برخوردشان با موسیقی بیشتر
از دریچه عقل است یا حس؟
اندیشمندان اسلامی به‌ویژه فلاسفه تقریباً به‌اتفاق،
دیدگاه ارسطو در طبقه‌بندی موسیقی به‌عنوان یک قسم از اقسام چهارگانه علوم «ریاضی»
را پذیرفته‌اند؛ ولی از جهت دخیل بودن احساس آدمی و ادراک متفاوت او از این هنر،
موسیقی را «هنر» نیز محسوب کرده‌اند.
تفاوت دیدگاه‌های اندیشمندان نیز مربوط به همین بخش دوم؛
یعنی کارکرد حسی موسیقی به‌عنوان هنر است و در بخش نخست - که دیدگاه‌های ریاضی
موسیقی طرح می‌شود- اختلاف چندانی در آرا وجود ندارد. متکلمان و فلاسفه از ورود
عمیق به مبحث کارکردهای موسیقی با روح و جان تا حد زیادی پرهیزکرده‌اند؛ همان‌گونه
که عرفا نیز بیشتر به کارکرد موسیقی بر نفس و جان پرداخته و مناسبات فلسفی و ریاضی
موسیقی را به شکلی محدود مورد توصیف قرار داده‌اند.
با توجه به کلیت آنچه توضیح داده شده است، دیدگاه امروز
ما نسبت به موسیقی در فرهنگ رایج، بیشتر برآمده از کدامین دیدگاه است که شما
درباره آنها نوشته‌اید؟
یکی از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش آن است که جوانان
امروز ایران دربست اقدام به پذیرش یا رد آرای یک اندیشمند یا مکتب فکری نمی‌کنند؛
بلکه در پذیرش نظرات آنان بیشتر به منطق و باورهای خود رجوع می‌کنند. جوان امروز ایرانی
برخلاف پیش‌داوری‌هایی که او را فاقد نظر و بی‌تفاوت می‌انگارد در زمینه آرای
مختلف واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهد و پس از تفکر لازم در مورد هر نظریه
فلسفی یا عرفانی - صرف‌نظر از اینکه صاحب‌نظریه چه کسی باشد - اعلام پذیرش یا عدم
پذیرش در مورد آن می‌کند. نتایج مطالعات انجام‌شده در این پروژه همچنین حکایت از
رنگارنگ بودن و تنوع دیدگاه‌های جوانان در زمینه موضوعات فلسفی و عرفانی دارد. این
تنوع دیدگاه می‌تواند در نوع خود امید به آینده‌ای روشن‌تر را برای جامعه ایرانی
نوید دهد. با همه این اوصاف به نظر می‌رسد ساختار ذهنی و درونی جوان ایرانی به هر
نوع هنوز تحت‌تاثیر اندیشه‌های سترگ عرفانی و فلسفی نیاکان خود است، هرچند در
دنیای پیرامون در مورد بروز، پرورش و بهره‌گیری از آن با کاستی مواجه باشد. به‌عنوان مثال
مطالعات انجام‌شده در این پروژه این واقعیت را به تصویر کشید که علی‌رغم آنکه برخی
دیدگاه‌های عرفانی جایگاهی در میان جوانان ندارد، اما دیدگاهی که براساس آن موسیقی
واسطه ارتباط آفریدگار و آدمی است از اقبال زیادی بین جوانان برخوردار است. این به
معنای تفاوت بسیار جدی در دیدگاه جوان ایرانی و جوان غربی، علی‌رغم وجود وسایل
ارتباطی بسیار متنوع در دوره حاضر است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
