اخلاقِ آنلاین

آرمان: فرهنگ، نقش بسیار مهمی در تمامی جنبه‌های زندگی انسان داشته و دارد. این تأثیر تا بدان‌جاست که حتی فرهنگ مسیر تطور انسان را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. «اخلاق» یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین دستاوردهای بشر در مقوله فرهنگ است. اخلاق چنان برای انسان و متفکران اندیشه مهم بوده است که تقریباً تمامی ادیان و اعتقادات جوامع مختلف در طول تاریخ آن‌را از پایه‌های اصلی خود به حساب آورده‌اند. حتی در فلسفه که نمونه‌ای عالی از فعلیت تفکر انسانی است، مباحثی مستقل به نام «فلسفه اخلاق» همچنان توجه فیلسوفان را به خود جلب کرده است.چهارچوب تعریفی اخلاق و میزان پایبندی مردم به اخلاق در هر ملتی، از اصلی‌ترین معیارهای سنجش یک فرهنگ است. هر اندازه اعضای یک جامعه نسبت به اخلاقیات تعریف‌شده در فرهنگ خود پایبندتر باشند، میزان موفقیت فرهنگ و تأثیر آن بر روابط اجتماعی بیشتر است. در واقع اخلاق یکی از مستحکم‌ترین ابزارهای پیوند اعضای یک اجتماع است و میزان پایبندی هر فرد به اخلاقیات فرهنگ متبوعش، نسبتی مستقیم با میزان تعلق و وابستگی آن فرد به اجتماع دارد. همچنین می‌زات قدمت هر فرهنگ به میزان تولیدات هنجارهای اخلاقی در جنبه‌های مختلف حیات اجتماعی نیز نسبتی مستقیم دارد؛ بدان معنا که هرچه از هنگام ورود پدیده‌ای به یک اجتماع، زمان بیشتری گذشته باشد، فراگیری و گسترش تعاریف اخلاقی بیشتر و مستحکم‌تری درباب نحوه مواجهه با آن پدیده، به وجود آمده است. بنابراین گذشت زمان، انباشت تعاریف اخلاقی بیشتری را در هر فرهنگی موجب شده است. و به همین دلیل است که فرهنگ‌های کهن، رفتار محافظه‌کارانه‌تر و محتاطانه‌تری نسبت به رخدادهای اجتماعی از خود بروز می‌دهند، چرا که گذر زمان تعاریف و هنجارهای اخلاقی متفاوتی را در باب هر موضوع خاصی در خود انباشته کرده است.یکی از جنبه‌های زندگی اجتماعی که در چند دهه اخیر وارد جوامع انسانی شده است، زندگی مجازی و یا زندگی آنلاین است. این پدیده تقریباً یک دهه است که وارد کشور ایران شده است و هنوز فرهنگ ایرانی فرصت آن را نیافته است تا در زمینه تدوین اخلاقیات این پدیده اجتماعی اقدامی را انجام دهد. امروزه زندگی مجازی یا جامعه آنلاین به یکی وجوه اصلی زندگی اجتماعی انسان‌ها بدل شده است و بسیاری از مردم قسمتی از زمان روزانه خود را صرف ارتباطات آنلاین در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند. هر کس در کنار هویت واقعی که در جامعه به صورت مستند از خود ایجاد کرده است، دارای یک یا چند هویت مجازی نیز در شبکه‌های اجتماعی است؛ یعنی در شبکه‌های اجتماعی دارای نام، تصویر، مشخصات فردی و سابقه فردی در مواضع‌اش نسبت به امور جاری است. همچین چنین افرادی در گروه‌ها و اجتماعات آنلاین شرکت داشته و همواره رفتار و مواضع خاصی از خود بروز می‌دهند، در بحث‌ها شرکت می‌کند و در باب موضوعات پیش‌آمده مواضع خاصی اتخاذ می‌کنتد. این شبکه‌های اجتماعی با از میان برداشتن مشکل مسافت، این امکان را فراهم کرده است که انسان در لحظه و هر مکانی، امکان ایجاد تماس با هر فردی را داشته باشند. این حُسن باعث شده است که تماس افراد در سطوح مختلف اجتماع زیاد شده و میزان مروادات اجتماعی از سطح به‌خصوصی از اجتماع به سطوح دیگر گسترش یابد. این گسترش روابط و این آزادی از قید و بند روابط فیزیکی، نیازمند اخلاقی مخصوص به خود است که متاسفانه هنوز در میان مردم جامعه ما شکل نگرفته است. بنابراین به وفور شاهد رفتارهای خارج از ضوابط از سوی کاربران دنیای مجازی هستیم که روزبه‌روز به سمت حادتر شدن پیش می‌رود. این نابهنجاری از ابتدای ورود به دنیای مجازی آغاز می‌شود. افراد با سوءاستفاده از فرصتی که شبکه‌های اجتماعی برای تعریف هویت مجازی در اختیار آن‌ها قرار داده است، هویت‌های ساختگی و غیرواقعی ایجاد کرده و چون این هویت‌ها ارتباطی با خود حقیقی آن‌ها ندارد و تبعات واکنش‌های اجتماعی، وجهه شخصیت واقعی‌شان را در جامعه تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، با هویت کاذبشان از هرگونه رفتاری و عملی در این جهان مجازی دریغ نکرده و نگرانی‌ای بابت خدشه وارد شدن به آبروی‌شان را ندارند.عده‌ای به نوعی دیگر جوانب اخلاقی را کنار می‌گذارند؛ این افراد با سوءاستفاده از نداشتن هویت جهانی و عدم‌شناخته‌شدشان در خارج از مرزهای ایران، در مواجهه با افرادی خارج از جامعه مطلوبشان، دست به رفتارهایی می‌زنند که به هیچ وجه در دایره اخلاق نمی‌گنجد. این افراد با هجوم به صفحات شخصیت‌های معروف جهان و کامنت‌های نامربوطی که زیر پست‌های آنان قرار می‌هند وجهه جامعه ایرانی را خدشه‌دار می‌کنند و با اطمینان از این موضوع که آن شخص به‌خصوص آنها را نمی‌شناسد و یا اینکه هویت‌شان جعلی است، هر آنچه را که اخلاقیات در مواجهه با افراد منع کرده است در برخورد با آنها به‌کار می‌برند و از این موضع غافل‌اند که با این کارشان هویت جامعه ایرانی را به چالش می‌کشند.