روبرتو توسکانو سفیر سابق ایتالیا از چهرههای سیاسی و فرهنگی ایتالیاست و در دورانی که سفارت ایتالیا در ایران بود منشاء خدمات سیاسی و فرهنگی شد و در گسترش روابط سیاسی و فرهنگی دو کشور تلاش فراوانی کرد. توسکانو دربارهی این دوران سخن گفته است.
*****
شما در سالهای ۸۷-۱۳۸۲ شمسی بهعنوان سفیر ایتالیا در ایران خدمت کردهاید. قبل از رفتن به ایران چه دیدی نسبت به آن داشتید و در طی اقامتتان چه تغییری در آن به وجود آمد؟
اگرچه مطالعات بینالمللی من و علائقم به واقعیات ایران از آن شناختی نسبی داشتم، ولی همانند تمام کسانی که امکان دیدار از ایران را پیدا میکنند، با اقامت در آنجا و مشاهدات و روابط با مردم و مقامات در این کشور متوجه شدم که کاملاً با دید قبل از سفر تفاوت فاحش دارد. منظورم خارج از سیستم سیاسی ( اگرچه اغلب بغرنجی کشور و تضادهای موجود در آن از مدنظرمان به دور میماند) اجتماع ایران است. بدون یک رابطه مستقیم و از نزدیک مشکل میتوان غنای فرهنگی و مردمی، تحرّک، خواست برقراری ارتباط، یا ایجاد ارتباط مجدد ایرانیها را با دنیای خارج درک کرد.
میتوانید به برخی از وقایعی که در دوران اقامت شما در ایران در روابط سیاسی و دیپلماتیک دو کشور تأثیر گذاشت اشاره کنید؟
باید اقرار کنم که دوران نمایندگی ایتالیا در ایران بسیار جالب بود، اگرچه مشکلاتی را نیز در برداشت، که حل آنها نسبتاً آسان بود، چراکه برخورد محافل رسمی و غیررسمی نسبت به ایتالیا بسیار محترمانه و با ارج فراوان همراه بود. برخی تشنجات در زمینه سیاسی وجود داشتند که عمدتاً با احترام و کوشش متقابل رفع شدند. دیپلماسی ایتالیا بر اساس حفظ منافع ملی عمل میکند ، و در عین حال همواره مطیع رهنمودها و معاهدات اروپایی و پیمان آتلانتیک است. البته دیپلماسی ایتالیا در انجام این وظایف هرگز از احترام به طرف مقابل و روش مذاکره دور نمیشود - احترام و گفتگویی که همواره مخاطبان ایرانی من، حتی در لحظاتی که میتوانست بر سر اختلاف نظرهای اساسی و مسائل بنیادی بوده باشد، بر آن ارج گذاشتند. باید بگویم که به نظر من در برخورد التفات آمیز ایرانیها «ویژگی اصیلی» وجود دارد که برخورد و حل پیچیدهترین مسائل را هم آسان میکند.
به نظر میرسد که در طی مأموریت شما در ایران، روابط فرهنگی رونق بسیار یافته و شما به عنوان سفیر فرهنگی بین دوکشور شهرت یافتهاید. میتوانید بگویید اساس این ایده از کجا نشئت گرفت؟
البته، در بین وظایف گوناگونم به عنوان سفیر ایتالیا، گسترش روابط فرهنگی جالبترین و ارزشمندترین بخش پنج سال مأموریت من در ایران را تشکیل داد. با اتکاء به همکاری خانم دکتر فلیچتا فرارو - کاردار فرهنگیای که برخلاف من ایران شناس بود و فارسی حرف میزد (اقرار میکنم که من متأسفانه وقت یاد گرفتن این زبان زیبا و مهم را پیدا نکردم) - توانستم یک رشته برنامههای فرهنگی را به مرحله اجرا در آورم که با استقبال شدید از سوی ایرانیان مواجه شد و نشان داد که تا چه اندازه به فرهنگ ایتالیا علاقه دارند و غالباً عاشق کشور ما میباشند. این برنامهها لحظات بسیار زیبا و عمیقی را برایمان به هدیه آوردند. بطور مثال شبی که در باغ اقامتگاه ایتالیا اشعار فروغ فرخزاد به دو زبان فارسی و ایتالیایی با همراهی آهنگ دلنواز کمانچه دکلمه شدند. یکی از خاطرات بسیار زیبای دیگر که هرگز آنرا فراموش نخواهم کرد - برای من که علاقه شدیدی به سینما دارم - نمایش فیلمهای ایتالیایی و ایرانی با حضور کارگردانان و هنرمندان در محل اقامتگاه بود. علاوه بر اینها برنامههایی در زمینه موسیقی، نقاشی، ادبیات و سمینارهایی تدارک دیدیم که همگی بدون استثناء با استقبال خوب از سوی ایرانیها مواجه شدند.
تقریباً هشت سال از پایان خدمت شما در ایران میگذرد، ولی تا آنجا که ما میدانیم شما یکی از صاحبنظران برجسته در زمینه مسائل ایران محسوب میشوید. شاهد این مدعا حضورتان در بسیاری از میز گردهای مهم و نظر خواهی از شما در رسانههای مختلف است. در باره تغییرات امروز در ایران چه میپندارید و برای آن چه دورنمایی را در صحنه جهانی تصور میکنید؟
آنچه مربوط به دورنمای ایران در جهان میشود، باید بگویم که بعد از توافق هستهای به امکان حضور ملت ایران در صحنه جهانی که از صمیم قلب خواهان بیرون آمدن از انزوایی است که از سال ۱۹۷۹ در آن میزیسته، خوشبین ترم، زیرا ایران میتواند اکنون این نقش را هم از نظر وزنه واقعی و هم ازنظرغنای ملی و فرهنگیاش بازی کند. به هر حال توافق هستهای باید نقطه ابتدا باشد و نه پایان و روش مذاکرات و گفتگو باید به مسائل دیگر هم (با شروع از سوریه) گسترش یابد تا نشان بدهد که ایران میتواند بجای «یک مسأله» بودن، یک «راه حل» باشد. همهی اینها بدون اینکه از دفاع از منافع خود دست بردارد و یا کرامت خویش را به زیر پا بگذارد. این کار نیاز به مهارت سیاسی دارد و ایران در این زمینه کمبودی ندارد، با وجود افراد فوق العاده ای چون وزیر امور خارجه (اجازه میخواهم که این نظر را از جنبه حرفهای بدهم و نه سیاسی) که نامش محمدجواد ظریف است..
ترجیح میدهید از آثار، «سیاستهای حقوق بشری شوروی و پرسترویکا۱۹۸۹»،۱ «چهره دشمن . مبارزه اخلاقی در روابط بین المللی- ۲۰۰۰»،۲ «خشونت، قوانین- ۲۰۰۶»،۳ «ماوراء خشونت. اصولها برای قرن پیش رو- ۲۰۰۹»،۴ «میان تروریسم و حکومت جهانی: تم و اخلاق، خشونت و حقوق بین المللی- ۲۰۰۹ کدامیک به فارسی » ۵ برگردانده شود؟
باید بگویم که کتاب «اخلاق و دیپلماسی» قبلاً به فارسی ترجمه شده و در آگوست ۲۰۰۸ توسط سیاست پژوه سر شناس ایرانی، محمود سریع القلم، در شهر کتاب نقد و بررسی شد. خیلی خوشحال خواهم شد اگر کتابهای دیگرم، بخصوص مجموعه مقالاتم در زمینه نظریه سیاسی، «میان تروریسم و حکومت جهانی» که در هند به چاپ رسید، ترجمه شوند. من بعد از ایران در این کشور به کارم ادامه دادم و با پایان مأموریتم در آنجا از خدمت دیپلماتیک مرخص شدم.
شما در سال ۲۰۱۱ ششماه را در مرکز مطالعاتی واشنگتن برای تحقیق در زمینه ایران و دموکراسی گذراندید. مختصراً۶ میتوانید نتایج این تحقیق را توضیح دهید؟
درست هنگام وقوع «بهار عربی» در مرکز ویلسون بهسر میبردم. نمیخواهم بگویم که مشکلات و بحران عمیق بعدیِ آن کوششهای دموکراتیزه کردن را پیش بینی کرده بودم، ولی بیاد دارم که به این نتیجه رسیده بودم که آن «جهش اولیه» خطر سوختن را با خود به همراه داشت، چراکه شتاب در روندها حاکی از ضعف سیاسی بنیادیست و موجب یک ضد فشار خطرناک میشود. در همان زمان تجربه اعراب را با ایران مقایسه کرده و نوشتم که در این کشور به جای یک «دوی صدمتری» یک «ماراتن» در جریان است. روندی طولانی و خسته کننده که علیرغم تصمیم به رسیدن اهدافی چون بهبود زندگی و بدست آوردن آزادیهای فردی، لازمست از هرگونه زیاده روی و صرف نیروی بیهوده حذر کرد؛ که مردم ایران بنا برتجربه تاریخی خود و آنچه در کشورهای دیگر از عراق تا لیبی، از سوری تا مصر میگذرد، آنرا قابل قبول نمیداند (ومن از قول خودم میگویم: هوشمندانه). ایران آینده بزرگی در پیش دارد، ولی بنظرم لازمست بر روی طرح سیاسیای که امروز در کشور غالب است، یعنی «تغییرات بدون تنش و بخصوص مورد قبول جمع» به توافق رسید، اگر چه در تقابل با آن هم مقاومتهایی در جریان است. تغییراتی که در آن هم توسعه اقتصادی وهم بعد حقوق و آزادی اساسیاند.
[1] Soviet Human Rights Policy and Perestroika
[2] Il volto nemico. La sfida dell'etica nelle relazioni internazionali
[3] La violenza, le regole
[4] Beyond Violence. Principles for on Open Century
[5] Between terrorism and global governance: essays on ethics, violence and international low
[6] Woodrow Wilson International Center for Scholars di Washington D.C.