شعر حافظ را چگونه بخوانیم؟

ایسنا: مهدی نوریان دوشنبه دوازدهم مهرماه در تالار رجایی بخارایی دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، با تاکید بر اهمیت درست‌خوانی شعر اظهار کرد: خواندن شعر با خواندن روزنامه باید تفاوت داشته باشد و حق شعر باید ادا شود.

او افزود: قبل از هر چیز باید بتوانیم شعر حافظ را درست بخوانیم بعد به نظریه‌های درک و فهم آن بپردازیم. محمدجعفر محجوب و مرحوم دکتر رجایی بخارایی الگوهای خوبی برای خواندن شعر هستند.

این استاد دانشگاه اصفهان ضمن تاکید بر دقت در خواندن کلمات عربی اظهار کرد: درست خواندن شعر ربطی به لهجه ندارد. فقط در کلمات عربی به‌دلیل صیغه‌ای بودن باید دقت کرد که معنی عوض نشود.

نوریان تکیه درست روی کلمات را بسیار مهم دانست و گفت: بیشتر معنی شعر از تکیه روی کلمات دریافت می‌شود.

او با تاکید بر اهمیت لحن در شعر بیان کرد: ملک‌الشعرا بهار در کتاب «بهار و ادب فارسی» عنوان می‌کند که بعد از حمله مغول حتی حنجره ایرانی‌ها نیز تغییر کرد و شعر خواندنشان با بغض و ناله شد و آن حالت حماسی شعرها از بین رفت.

مصحح دیوان مسعود سعد، عامل دیگر را وزن شعر برشمرد و گفت: آشنایی با وزن روز به روز کمتر می‌شود، و گاهی دانشجویان ادبیات وزن شعر را به کل تشخیص نمی‌دهند.

او اضافه کرد: وزن شعر از میراث ارزشمند نیاکان ما و ویژگی شعر فارسی است. توصیه من به دانشجویان این است که به هر نحوی این نقص را جبران کنند و وزن شعر را فرابگیرند.

دکتر نوریان درست خواندن را نیز بسیار مهم و تحت تأثیر تصحیح متن عنوان کرد و گفت: باید از متن قابل اعتمادی شعر را خواند. چاپ علامه قزوینی و چاپ دکتر خانلری نمونه‌های موفقی هستند که باید به هر دو آنها مراجعه کنیم. 

وی با اشاره به مواردی از این اشتباهات گفت: در چاپ قزوینی آمده «به تلبیس و حیل دیو مسلمان نشود»؛ در حالی که در نسخه ۸۲۷ به جای «مسلمان»، «سلیمان» به کار رفته است.

او اضافه کرد: در نسخه‌ای از چاپ دکتر خانلری «چشم جادوانه» به اشتباه «چشم جاودانه» نوشته شده است. در نمونه دیگر در نسخه دکتر خانلری آمده: «گر بود عمر و به می‌خانه رسم بار دگر»  اما در نسخه قزوینی «و» حذف شده که اشتباه است. 

نوریان متذکر شد: این موضوع از محبوبیت بالای دیوان حافظ خبر می‌دهد. حافظ محبوب‌ترین شاعر ایران است و این محبوبیت باعث نوشتن نسخ فراوانی از حافظ حتی قبل از وجود چاپ شده است.

او در ادامه گفت: تفاوت بین نسخی که فقط در قرن نهم بودند، باعث تألیف دو جلد کتاب توسط سلیم نیساری شده است. این همه تفاوت به خاطر محبوبیت حافظ بین مردم است.

این استاد ادبیات دست‌یابی به حرف دقیق حافظ را غیرممکن دانست و گفت: تنها کار ممکن، روی آوردن به قضاوت علمی است.

نوریان عامل آخر را توجه به کلماتی که تفاوت معنی پیدا کرده‌اند دانست و تصریح کرد: زبان حافظ، زبان سعدی است. سعدی زبان فارسی را استاندارد کرد.

او افزود: قبل از سعدی کسانی که در گستره وسیع فرهنگ ایران شعر و نثر می‌گفتند تحت تأثیر لهجه‌های محلی خود بودند اما همه اینها توسط سعدی به طور معیار درآمدند و زبانی که ما امروز صحبت می‌کنیم به قول محمدعلی فروغی زبان سعدی است اما در همین فاصله چند قرنی بین ما و سعدی و حافظ تغییراتی رخ داده‌است. 

این حافظ‌پژوه سختی اصلی در خواندن شعرها را کلمات تغییریافته دانست و مطرح کرد: کلماتی را که بلد نیستیم می‌توانیم از کتاب لغت پیدا کنیم اما معانی متفاوت کار را مشکل می‌کند. 

وی در ادامه مثال زد: در بیتی حافظ می‌گوید «مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما» که در اینجا «گفتن» به معنی «آواز خواندن» است.

این حافظ‌پژوه به اهمیت ارتباط با تاجیک‌ها و افغان‌ها در زمینه رفع مشکلات معانی تغییریافته اشاره کرد و گفت: دکتر باستانی پاریزی در کتاب «حافظ و چندین هنر» اشاره می‌کند که حافظ علاوه بر حافظ قرآن بودن به آوازخوانی و موسیقی هم اشاره دارد. تاجیک‌ها به آوازخوان، حافظ می‌گویند. بعضی از تعابیر آن‌ها به دلیل نزدیکی زبانشان بسیار در حل مشکلات راهگشا است. 

وی همچنین عنوان کرد: در اختیار قرار گرفتن سی‌دی‌های دکتر رجایی بخارایی می‌تواند فرصت مغتنمی برای صحیح‌خوانی باشد. 

نوریان با اشاره به تفاوت دکتر رجایی با دیگران گفت: حسن و تفاوت کار دکتر رجایی، ذهن فلسفی ایشان بود.

این استاد ادبیات دانشگاه اصفهان در خصوص اهمیت خواندن حافظ، عنوان کرد: فرق حافظ با باقی مردم  مثل فرق هنرمندان با دیگران است. ممکن است همه آن تجربیات را داشته باشند اما او به شیوه خاصی آن‌ها را بیان می‌کند. حافظ شاعری هنرمند است و از عرفان برای زیباتر کردن شعرش استفاده کرده است.