شرق: آکادمی نوبل یکبار دیگر جهان را شوکه کرد. برنده نوبل ادبیاتِ ۲۰۱۶ روز پنجشنبه، سیزدهم اکتبر با چند روزی تأخیر اعلام شد: باب دیلن. یک ترانهسرا! این نخستینبار است که نوبل ادبیات به یک ترانهسرا یا آنطور که آکادمی نوبل در بیانیه خود آورده است «یک شاعر» تعلق میگیرد. تمام رسانهها با اعلام نامِ این ترانهسرا و خواننده سرشناس آمریکایی بهعنوان برنده نوبل ادبیات، شگفتی خود را از این انتخاب بهنوعی ابراز کردند. باب دیلن این جایزه را برای ترانههایش و بهتعبیر آکادمی نوبل بهخاطر «خلق تعابیر جدید شاعرانه در سنت شعر آمریکایی» دریافت کرده است. سارا دنیوس، دبیر دائمی آکادمی سوئدی نوبل، دیلنِ هفتادوپنج ساله را «شاعری بزرگ» خواند و اینگونه تعریف کرد: «نمونهای بزرگ که طی پنجاهوچهار سال در حرفه خود فعالیت کرده و خود را بازآفرینی کرده و هویتهایی جدید ساخته است». او در جمع خبرنگاران، باب دیلن را «هنرمند» خطاب کرد و به حوزههای مختلفِ کاری او، از نقاشی تا ترانهسرایی اشاره کرد و آلبوم «بلوند بر بلوند» را نمونه اعلای سبک او در قافیهسازی، ترجیعبندها و تفکر درخشان دانست. دنیوس البته اظهار امیدواری کرد که آکادمی برای این انتخاب مورد انتقاد قرار نگیرد و همین تکجمله نشان میدهد تا چه حد آکادمی نوبل نیز انتخاب خود را بحثبرانگیز میداند. گرچه آکادمی نوبل و داوران، باب دیلن را شایسته این جایزه خواندند و شاعری بزرگ لقب دادند. او در پاسخ به انتقادات و شبهاتِ احتمالی درباره «شاعر»بودنِ باب دیلن، ترانههای او را با آثار هومر و سافو قیاس کرد. هیچکس درست نمیداند چرا رابرت آلن زیمرمن، متولد ۲۴ ماه مه ۱۹۴۱ یک روز تصمیم گرفت نامِ خود را به باب دیلن تغییر دهد، نام مستعاری که شهرتی جهانی برای او به ارمغان آورد. بسیاری بر این باورند که شیفتگی او به دیلن تامس، شاعر بریتانیایی موجبِ این تغییر نام بوده است. بههر تقدیر بیتردید باب دیلن، صدای یک نسل است، نسلی آرمانگرا که خاصه در دهه شصت میلادی با موسیقی میخواست با مصرفگرایی، جنگ و بمب اتم مبارزه کند. او از «اربابان جنگ» سرود و از «ناقوسهای آزادی». در دهه شصت به سبک راک روی آورد و اشعار عاشقانه روز را با اشعار روشنفکرانه کلاسیک در هم آمیخت. دیلن در پدیدارشدن سبک «راک بومی» بسیار تأثیرگذار بود و حتا برخی او را «شکسپیر دوران» خود خواندند. برخی از اشعار دیلن که به ترانههای اعتراضی مشهورند، سرود جنبشهای اجتماعیِ دهه شصت بودهاند. او بیش از پانصد ترانه نوشته و دستکم در پنج دهه اخیر بهعنوان پدیده موسیقی آمریکا مطرح بوده است. دیلن در طول دهههای پنجاه و شصت صدای اعتراض و خشم یک نسل و چهره محبوب نسل انقلابی بهشمار میرفت. او در غالب آثارش در این دو دهه به انتقاد و اعتراض به سیاستهای ضدانسانی آمریکا در ویتنام و کشورهای جهان سوم پرداخت، ازاینرو به صدای خشمِ مردمان یک دوران بدل شد. باب دیلن، تاکنون جز نوبل ادبیات، برنده جوایزی چون گِرمی، اسکار و گلدنگلوب و پولیتزر نیز بوده است.
مخالفان و موافقان
انتخابِ باب دیلن برای نوبل ادبیات، آنطور که انتظار میرفت
واکنشهای متفاوتی را برانگیخت. بسیاری از چهرههای مطرح، از اهالی سیاست تا
ادبیات درباره این انتخاب موضع گرفتند. برخی او را مهمترین شاعر زنده خطاب کردند
و برخی ملکالشعرا. باراک اوباما با تبریک به دیلن، او را از شاعران موردعلاقه خود
خواند و او را شایسته نوبل دانست. میک جِگر، خواننده و ترانهسرای مشهور گروه
«رولینگ استونز» نیز در توییتر خود نوشت: «تبریک به باب دیلن برای کسب جایزه نوبل.
چه دستاوردی!». اما این انتخاب در میان نویسندگان حرفوحدیثهای فراوانی را
برانگیخت. در این میان جویس کرول اوتس، یکی از نامزدهای نوبل امسال، از این انتخاب
دفاع کرد و آن را انتخابی «هوشمندانه» و ترانههای باب دیلن را عمیقاً ادبی خواند.اما
مخالفان: جودی پیکو، رماننویس آمریکایی ضمن تبریک به دیلن با طعن نوشت: «آیا این
انتخاب به این معناست که من هم میتوانم جایزه گرمی را ببرم». ایروین ولش، داستاننویس
اسکاتلندی نیز با کنایه نوشت: «اگر شما از هواداران موسیقی هستید، این کلمه را در
فرهنگ لغت پیدا کنید. بعد به دنبال کلمه ادبیات بگردید، حالا این دو را با هم
مقایسه کنید!». برخی دیگر هم چون هاری کونزرو، داستاننویس هندی- انگلیسی نیز
واکنشهای تندوتیزی نشان دادند: «از زمانی که به اوباما بهخاطر «بوش»نبودن جایزه
دادند، این ضعیفترین جایزه نوبل بود». صلاحالدین احمد، نویسنده عرب نیز از
زاویه دیگری به این اتفاق نگاه کرده است: «خدا میداند چندین ترانهسرای دیگر در
زبانهای دیگر پیش از او میتوانستند این جایزه را بگیرند». در میان رقبای باب
دیلن، دیگر نامزدهای نوبل امسال، نامهای بزرگی هست و همین یکی از دلایلی است که انتخاب
این ترانهسرا را به موردی عجیب بدل کرده است. فلیپ راث، دان دلیلو، میلان کوندرا،
آدونیس، موراکامی، جویس کرول اوتس برخی از این نامها هستند که یک سال دیگر نیز از
جایزه نوبل بازماندند.