چند سالی ست خوانش آنلاین آثار کلاسیک در روسیه تبدیل به یک سنت نیک و پسندیده شده است. امسال نیز به مناسبت صد و بیست و پنج سالگی میخاییل بولگاکف نویسندهی برجستهی روس و پنجاه سالگی انتشار رمان معروف او مرشد و مارگاریتا که یکی از شاهکارهای ادبی جهان به شمار میرود، شرکت گوگل با حمایت کمپانی فیلم مسکو در پروژهای با نام «مرشد و مارگاریتا، من آنجا بودم» این رمان بزرگ را طی سی و شش ساعت در روزهای ۱۱ و ۱۲ نوامبر در قالب برنامهای آنلاین ضبط و در وب سایت جهانی یوتیوب و برخی شبکههای تلویزیونی روسیه بطور مسقیم پخش کرد و توجه هزاران مخاطب را در روسیه و سراسر دنیا، به یکی از رمز آمیز ترین آثار قرن بیستم جلب نمود. این پروژه در واقع از چند ماه قبل آغاز به کار کرده بود؛ طی این مدت با گشودن صفحهی اینترنتدر متروی مسکو صفحهای باز میشد که تصویر «بهیموت» گربهی معروف رمان مرشد و مارگاریتا در مقابل کاربر قرار میگرفت و این امکان را میداد تا با شخصیتهای داستان از جمله بهیموت و کروویف وارد گفتگو شود. در این گفتگو که به صورت پرسش و پاسخ بود، ایدههای اصلی و جملههای کلیدی کتاب ارائه میشد. سپس کاربر به دعوت این شخصیتها به یکی از صحنههای اصلی رمان از جمله صحنهی تئاتر واریته، آپارتمان جن زده، مراسم رقص شیطان، پرواز مارگاریتا و یا صحنههای دیگرمنتقل میشد. هنگام تماشای این صحنهها با تغییر زاویهی دید و لمس صفحه تلفن، صحنه و تصاویر بصورت زنده و متحرک در میآمد تا بدین وسیله کاربر، نه تنها سفری کوتاه در مترو بلکه سفری نیز به جهان بولگاف و فضای این رمان پر رمز و راز داشته باشد و علاوه بر آن آمادهی دیدن این برنامهی آنلاین در آیندهای نزدیک و حتی شرکت در آن شود. در روزهای قبل از شروع ضبط برنامه هم کاربران اینترنت در مترو با باز کردن صفحه با این جمله مواجه میشدند «حالا دیگر آنوشکا روغن آفتابگردان را ریخته است» و این یعنی پخش خوانش آنلاین مرشد و مارگاریتا بزودی آغاز میشود.
از دیگر ویژگیهای این پروژهی بزرگ این است که با فناوری فیلمبرداری ۳۶۰ درجه ضبط شده است؛ و همچنین هنگامی که خواننده داستان را میخواند با توجه به وقایع و فضای داستان، تصاویر و زمینهها تغییر میکند در حالیکه خواننده هم دیده میشود و بدین ترتیب علاوه بر اینکه میتوان با جهان خیالی بولگاکف در داستانش آشنا شد، یک جهان خیالی موازی هم در مقابل بیننده گشوده میشود. در این پروژه بیش از پانصد نفر از سراسرروسیه شرکت نموده و هر نفر بخشی از این اثر ارزشمند را میخواند؛ صفحهای در مسکو خوانده میشود و بلافاصله صفحهی بعد در سن پتربورگ و صفحهی دیگر در یک شهر شمالی یا جنوبی روسیه که فرسنگها بینشان فاصلهاست و به همین ترتیب دو روز خوانش و ضبط داستانی با آن حجم بالا طولمی کشد. چهرههای مختلفی از بازیگران حرفهای، کارگردانان و تولید کنندگان فیلم تا مدیران و حتی سیاست مداران و قشر فرهنگی و هنری جامعهی روس از شهرهای مختلف روسیه با الهام گیری از فضای رمزآمیز، خیالی وطنز گونهی داستان، نهایت تلاش خود را به کار میگیرند تا این فضا و حس را به بینندگان منتقل نمایند. پس از پایان ضبط این برنامه، جملهی پایانی که بر روی صفحه دیده میشود این است: حالا دیگرخوانش آنلاین مرشد و مارگاریتا به پایان رسیده است اما «دست نوشتهها هرگز نمیسوزند». استفاده از جملهها و مفاهیم کلیدی این رمان که مردم روسیه و خوانندگان آثار بولگاکف در سراسر دنیا به خوبی با آنها آشنا هستند، در آغاز و خلال و در پایان کار این برنامه، یکی دیگر از شگردهای این پروژهی بزرگ بود که به برخی از آنها اشاره شد.
از بخت یاری، من نیز به این خوانش آنلاین دعوت شده بودم تا در کنار صدها روس برگی از این شاهکار ادبی را بخوانم و از نزدیک روند این پروژهی عظیم را ببینم و تجربهای تکرار ناشدنی و بس ارزشمند کسب کنم. امادر این میان آنچه بیش از هرچیز مرا شگفت زده کرد؛ نظم و هماهنگی عوامل و دست اندر کاران این پروژهی بزرگ برای ضبط در چند نقطه از مسکو و نقاط مختلفی در سراسر روسیه و همچنین عشق و علاقه و احترام روسها به نویسندگان و به متون ادبیشان است.
لازم به ذکر است که امسال سومین سال است که شرکت گوگل با بهره گیری از فناوری مدرن آثار مورد علاقهی مردم را احیا و باز خوانی جمعی میکند. پیش از این در سال ۲۰۱۴ خوانش آنلاین آناکارنینا اثر تالستوی متفکر و نویسندهی بزرگ روس با عنوان «آناکارنینا، نسخهی زنده» طی سی و شش ساعت توسط گوگل انجام شده بود، بیشترین مخاطب ماراتن خوانش اینترنتی را بدست آورد و در رکورد گینس قرار گرفت. پس از آن گوگل با الهام از موفقیت پروژهی اول در سال ۲۰۱۵ نیز برنامهی «چخوف زنده است» را آغاز کرد و طی بیست و چهار ساعت بیش از هفتصد نفر در سراسر روسیه و جهان به خوانش نمایشنامهها، داستانها، نامهها و گزیدهای از خاطرات چخوف پرداختند.
اساساً ادبیات، مردم جهان را به هم پیوند میدهد؛ حال زمانی که خوانش یک اثر بصورت آنلاین و چند رسانهای این امکان را فراهم میکند تا یک شاهکار بطور همزمان در سراسر دنیا دیده و شنیده شود بی شک این پیوند عمیقتر و صد چندان خواهد بود. این گونه پروژهها نشان میدهد ترکیب ادبیات کلاسیک و فناوری مدرن نتیجهی بسیار قابل توجهی خواهد داشت و علاوه بر اینکه گرد از غبار کلاسیکها میروبد و جانی دوباره به آنها میبخشد، به نسل جدید هم این امکان را میدهد تا به متونی که در فرهنگ و ادبیات روسیه از اهمیت زیادی برخوردارند با نگاهی نو بنگرند.