همزمان با آغاز درسگفتارهایی دربارهی خواجوی کرمانی در مرکز فرهنگی و بینالملل شهر کتاب، ترجمهی ایتالیایی «همای و همایون» خواجوی کرمانی در ایتالیا منتشر شد. قرار است که آثار خواجوی کرمانی با تلاش و همکاری شهر کتاب در یکسال آینده در کشورهای مختلف معرفی شود.
خواجوی کرمانی، شاعر قرن هشتم هجری که فنون ادبی و سبک غناییاش تاثیر قابلتوجهی بر حافظ شیراز داشته است، علاوه بر دیوان غزلیات به منظومهی روایی هم پرداخته و به تقلید از خمسهی نظامی، مثنویهای پنجگانه آفریده است که اصولا جنبهی عرفانی و نمادین دارند. همای و همایون یکی از پنج منظومهای است که در آن شاعر، خسرو و شیرین نظامی را مد نظر داشته، با این تفاوت اساسی که خواجو برای قهرمانان داستانش سرانجامی خوش در نظر گرفته است. این کتاب، داستان شاهزاده همای را حکایت میکند که با دیدن تصویری از همایون، دختر فغفور چین، عاشق او شده و تصمیم میگیرد همهی سختیهای راهی خطیر و طولانی را به جان بخرد تا به جانانش در چین دست یابد. ولی از همان نگاه نخست بر تصویر همایون، صدای سروش را میشنود که به او هشدار میدهد که این تصویر را نباید با «نگاه سَر» یا نگاه ظاهری بلکه با «نگاه سِرّ» یعنی نگاه باطنی و معنوی بنگرد:
نه هر صورتی را توان داشت دوست درین نقش بین تا چه معنی دروست
به معنی دهد صورت دوست دست نه چون خویشبینانِ صورتپرست
ز صورت ببر تا به معنی رسی چو مجنون شوی خود به لیلی رسی
ولی نقش خود گر نبینی نکوست چو از خود گذشتی رسیدی به دوست
بنابراین خواجو پیش از پرداختن به فراز و فرود داستانش، ذهن خواننده را به خوانشی روحانی آماده میکند و در جایجای اثرش نشان میدهد که این راه پر پیچ و خمی که شاهزاده همای در پیش گرفته است، در واقع نمادیست از منازل و مقامات یک سلوک درونی که در آن خود خویشتن را نخست باید فنا کند تا به خودی والاتر که همان همایون باشد، ره یابد و باید افزود که همریشه بودن اسمهای همای و همایون امری تصادفی نیست و میل وصول به اصلی یگانه را تداعی میکند، به همان رو که سفر از غرب به شرق (به گفتهی پروفسور بیورگل) تمثیلی از اشراق و بازگشت به منشاء نور الهی و سلوکی از غرب ماده به شرق روح است. شایان توجه است که همای، گاه به تنهایی و گاه به کمک دوستان و از همه مهمتر گاه به همت بخت ازلی و دخالت نیروهای ماورایی، از پس همهی آزمونها برمیآید و تنها پس از پشت سر گذاشتن موانع گوناگون اعم از مادی، عاطفی و روحانی به وصل با یارش نایل میآید و شاهنشاه سرزمینی وسیع میشود.
برگردان کتاب همای و همایون به زبان ایتالیایی نخستین ترجمهی کامل این منظومهی ۴۴۳۵ بیتی به زبان خارجی است که با کوشش دکتر ناهید نوروزی همراه با مقدمه و حواشی و با معرفی و پیشدرآمدی از پروفسور یوهان کریستف بیورگل (دانشگاه برن)، در انتشارات میزمیس میلان (۲۰۱۶) و در مجموعهی «سیمرغ» (به مدیریت پروفسور انتونیو پانائینو، دانشگاه بلونیا) در ۴۰۰ صفحه منتشر شده است.
در مقدمهی این کتاب مترجم علاوه بر ارائهی شرح حال شاعر و چکیده و تحلیل متن همای و همایون، جایگاه خواجو را در ادبیات فارسی کلاسیک نشان داده، به پژوهشی تطبیقی با برخی منظومههای پیشین و دیگر مطالب جانبی پرداخته و نیز جنبههای معنوی اثر را برشمرده است. در پایان، افزوده بر فهرست نامها و جاها، بخش دیگری برای تعریفات و توضیحات واژهها و تصاویر معمول این منظومه به کتاب پیوست شده است.
پروفسور یوهان کریستف بیورگل در پیشدرآمد این کتاب، افزون بر معرفی کتاب و مترجم، از تاثیر نظامی بر خواجو و موتیفهای این منظومه و نیز در باب ژانر همای و همایون مطالب عالمانهای نوشتهاند.
ناهید نوروزی دکتر پژوهشی و مدرس زبان فارسی در دانشگاه بلونیای ایتالیاست و در همان دانشگاه در انجمن مطالعات و تحقیقات اروپا ـ آسیایی همکاری دارد. وی عضو هیات تحریریه در سالنامهی Rivista di Studi Indo-Mediterranei (مجلهی مطالعات هندی ـ مدیترانهای) و عضو کمیسیون علمی سالنامهی دو زبانهی Quaderni di Meykhane (دفترهای میخانه) مربوط به دانشگاه بلونیا و نیز همراه با اسلامشناس و ایرانشناس پروفسور کارلو ساکونه، سرپرست بخش شعر فارسی در مجلهی Iris News. Rivista internazionale di Poesia (ایریس نیوز. مجلهی بینالمللی شعر) است.
تالیف وامواژههای عربی ـ فارسی در زبان اسپانیایی انتشارات اسد بی، پادوا ۲۰۱۴ از فعالیتهای زبانشناسی وی محسوب میشود. ناهید نوروزی علاوه بر برگردان کتاب همای و همایون به زبان ایتالیایی به دو ترجمهی دیگر هم همت گماشته است: ترجمه از عربی به ایتالیایی همراه با مقدمه و حواشی از کتاب نجمالدین کبری، فوائح الجمال و فواتح الجلال، با معرفی پروفسور کارلو ساکونه (دانشگاه بلونیا)، انتشارات میمزیس، مجموعهی «سیمرغ» (به مدیریت پروفسور انتونیو پانائینو) میلان ۲۰۱۱ و نیز ترجمه ایتالیایی شعر سهراب سپهری همراه با مقدمه و حواشی با عنوان تا گل هیچ، انتشارات آراکنه، مجموعهی گندی شاپور با مدیریت پروفسور کارلو ساکونه، رم ۲۰۱۴.
وی دهها مقاله، نقد کتاب، ترجمه و گفتوگو با فرهیختگان ادب ایتالیایی و نیز با ایرانشناسان ارائه داده است.