به دنبال حقیقت و اصالت آثار سیمین

 هنرآنلاین: امروز زادروز بانوی داستان نویس ایرانی سیمین دانشور است. سیمین دانشور به زعم بعضی از کارشناسان مهم‌ترین نویسنده زن ایرانی است که البته آن طور که باید و شاید آثارش مورد مداقه قرار نگرفته است. یکی از آثار مهم درباره کتاب‌های داستانی این نویسنده کتاب «جزیره نشین سرگردان» اثر زهرا طهماسبی است.

کتاب «جزیره نشین سرگردان»، جستارهایی درباره آثار سیمین دانشور به قلم زهرا طهماسبی است که سال گذشته در انتشارات روزگار منتشر شد.

زهرا طهماسبی مؤلف این کتاب به هنرآنلاین گفت: در این مجموعه ابتدا سالشماری از زندگی سیمین دانشور ارائه شده است و بعد از آن به زندگی و مسائل حرفه‌ای یک نویسنده زیر یک سقف با جلال آل احمد نویسنده‌ای دیگر به عنوان همسر او پرداخته شده است.

طهماسبی ادامه داد: در این کتاب نگاهی کوتاه به حضور دانشور در جامعه ادبی ایران به عنوان مترجم داشته‌ام. در فصل‌های بعدی به بررسی آثار او از رمان گرفته تا داستان کوتاه پرداخته‌ام و در پایان نیز بعضی از داستان کوتاه‌های که مورد نقد قرار گرفته است را به طور کامل آورده‌ام.

این شاعر و منتقد معاصر گفت: این کتاب دریچه‌ای برای مخاطب کتاب خوان خواهد بود. البته سعی کرده‌ام زمینه‌ای رهگشا برای کسانی باشد که آثار سیمین دانشور را می‌خواهند به درستی درک کنند و پرده از رازهای مگوی آثار او بگشایند.

زهرا طهماسبی درباب منابع اصلی این کتاب توضیح داد: منبع اصلی نقد در آثار دانشور ابتدا کتاب‌هایی در زمینه نقد بود و بعد آثار خود سیمین دانشور. با توجه به جایگاه دانشور در داستان نویسی کمتر به داستان‌های کوتاه او توجه شده بود و از جایی که سیمین دانشور را با رمان سووشون می‌شناسند، از نظر من داستان‌های کوتاه دانشور نیاز به بازخوانی دقیقی داشت.

طهماسبی ادامه داد: به همین خاطر از هر مجموعه داستان کوتاه‌های او یک یا چند داستان کوتاه را مورد نقد و بررسی قرار دادم و سعی کردم مخاطب را با نظرگاه‌های دانشور و لایه‌های فکری‌اش در داستان کوتاه آشنا کنم تا با درک آن به معنای تازه‌ای از اندیشه‌های او در داستان کوتاه‌های دانشور برسد.

او گفت: اگر به نکته‌ای اصرار ورزیده‌ام و از دیگر نکات چشم پوشی کرده‌ام، جویای حقیقت و اصالت آثار نویسنده هستم. در واقع این کتاب پاسخ به کسانی است که می‌خواهند آثار سیمین دانشور را بشناسند و با خوانش آثار این نویسنده ارزیابی مختصری نیز از آن داشته باشند.

طهماسبی نمینی گفت: مبحث نقد از جمله مباحثی است که ما در آن فقیر هستیم، با توجه به این که در زمینه نقد در سال‌های تازه اتفاقاتی به وقوع پیوسته است و در مورد آثار سیمین دانشور نیز این موضوع مطابقت داشته و کمتر می‌توان کتابی را صرفاً در زمینه نقد آثار او یافت. در مجله و کتاب‌ها نقدهای پراکنده‌ای از آثار دانشور وجود دارد که نقدهای موضوعی است؛ اما کتابی که فقط نقد آثار سیمین دانشور باشد، نبود و همین امر نیز مرا به نقد آثار او ترغیب کرد.

زهرا طهماسبی نمینی (مهتاب) در پایان گفت: دانشور نخستین بانوی داستان‌نویس ادبیات ایران زمین است که مجموعه داستانی به چاپ رسانده است و از طرفی دیگر دانشور در دوره‌ی زندگی هنری‌اش پیوند ژرف با اندیشه‌های گوناگون داشته‌است. فلسفه، عرفان و سیاست را در آثارش مطرح می‌کند و می‌کوشد گرایش‌های گوناگون را در قالب شخصیت‌های رمانش بیان کند. گرایش عرفانی یکی از شخصیت‌ها در رمان «جزیره‌ی سرگردانی» گواهی بر این ادعا است. اگر نخواهیم ادبیات را به زنانه و مردانه تقسیم کنیم، سیمین دانشور در داستان نویسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

***

دانشور در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در شیراز زاده شد. او فرزند محمدعلی دانشور (پزشک) و قمرالسلطنه حکمت (مدیر هنرستان دخترانه و نقاش) بود. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه انگلیسی مهرآیین انجام داد و در امتحان نهایی دیپلم شاگرد اول کل کشور شد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات فارسی به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت.

دانشور، پس از مرگ پدرش در ۱۳۲۰ خورشیدی، آغاز به مقاله‌نویسی برای رادیو تهران و روزنامه ایران کرد. او از نام مستعار شیرازی بی‌نام استفاده می‌کرد.

در ۱۳۲۷ مجموعه داستان کوتاه آتش خاموش را منتشر کرد که نخستین مجموعه داستانی است که به قلم زنی ایرانی چاپ شده‌است. تشویق کننده دانشور در داستان‌نویسی فاطمه سیاح، استاد راهنمای وی و صادق هدایت بودند. او در همین سال، در حالی که در اتوبوس از تهران راهی شیراز بود با جلال آل‌احمد نویسنده و روشنفکر ایرانی آشنا شد و دو سال بعد با او ازدواج کرد.

آشنایی سیمین دانشور و جلال آل احمد

آشنایی سیمین دانشور و جلال آل احمد از زبان خواهر سیمین دانشور (ویکتوریا دانشور):

«ما عید رفته بودیم اصفهان و در اتوبوسی که می‌خواستیم به تهران برگردیم، آقایی صندلی کنارش را به خانم سیمین تعارف کرد. آن دو کنار هم نشستند. بعد آمدیم خانه. صبح دیدم خانم سیمین دارند آماده می‌شوند که بروند بیرون. من هم می‌خواستم بروم خرید. وقتی در را باز کردم، دیدم آقای آل احمد مقابل در ایستاده است. نگو این‌ها روز قبل قرار مدارشان را گذاشته‌اند. روز نهم آشنایی‌شان هم قرار عقد گذاشتند. بعد همه را دعوت کردیم و در مراسمشان فامیل و همه نویسندگان بودند. صادق هدایت هم بود. بعد آن‌ها خانه‌ای اجاره کردند و رفتند سر زندگی‌شان.»

در ۱۳۲۸ با مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. عنوان رساله او «علم‌الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم» بود (با راهنمایی سیاح و بدیع‌الزمان فروزانفر).

دانشور در شهریور ۱۳۳۱ با دریافت بورس تحصیلی از مؤسسه فولبرایت به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در آنجا یک سال در رشته زیبایی‌شناسی تحصیل کرد. وی در این دانشگاه نزد والاس استنگر داستان‌نویسی و نزد فیل پریک نمایش‌نامه‌نویسی آموخت. در این مدت دو داستان کوتاه که دانشور به زبان انگلیسی نوشته بود در ایالات متحده چاپ شد.

پس از برگشتن به ایران، دکتر دانشور در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت؛ تا این که در سال ۱۳۳۸ استاد دانشگاه تهران در رشته‌ی باستان‌شناسی و تاریخ هنر شد. اندکی پیش از مرگ آل‌احمد در ۱۳۴۸، رمان سَووشون را منتشر کرد که از جمله‌ی پرفروش‌ترین رمان‌های معاصر است. در ۱۳۵۸ از دانشگاه تهران بازنشسته شد. او نخستین زن ایرانی است که به صورتی حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت.