مواجهه با فقدان، داغداری و تجربه‌های اندوه

گسترش: کتاب «روان‌شناسی اندوه»، نوشته‌ی ریچارد گروس، به همت انتشارات نگاه به چاپ رسیده است. وقتی برای عزیزی غصه می‌خوریم، از نظر عاطفی چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا شیوه‌ی درستی برای غصه خوردن وجود دارد؟ اندوه بر نحوه‌ی نگرش ما نسبت به خودمان چه تأثیری می‌گذارد؟

«روان‌شناسی اندوه»، برداشتی انسانی و هوشمندانه است که بر طیف وسیعی از واکنش‌های ما در برابر از دست ‌دادن عزیزانمان تأکید می‌کند و توضیح می‌دهد که روان‌شناسان برای تشریح این تجربه چه تلاش‌هایی کرده‌اند؛ کتاب از روانکاوی پیشرو فروید و عقایدی بی‌اعتبار که می‌گویند ما باید از مراحل اندوه عبور کنیم گرفته تا آن هنجارهای اجتماعی و فرهنگی که درک ما را از روند داغداری شکل داده یا محدودش کرده‌اند، همه را به‌دقت بررسی می‌کند. همچنین نگاهی می‌اندازد به زبانی که ما برای توصیف اندوه به کار می‌بریم.

همه در مقطعی از زندگی، داغدیدگی را تجربه می‌کنند. روان‌شناسی اندوه به خوانندگان کمک خواهد کرد تا هم احساسات خود را درک کنند و هم احساس اندوهِ حاصل از داغدیدگی دیگران را.

ریچارد گروس کارمند مرکز مراقبت‌های داغدیدگی کروز است. این مرکز بزرگ‌ترین سازمان ارائه‌کننده‌ی خدمات حمایتی به سوگواران بریتانیاست و گروس نیز بیش از سی سال است که در حوزه‌ی روان‌شناسی قلم می‌زند.

زیگموند فروید، روانکاو مشهور اتریشی، اولین شخصی بود که ذات و عملکرد اندوه را در سوگواری و مالیخولیا به‌طور رسمی بیان کرد. سوگواری نشان‌دهنده‌ی تلاش فرد داغدیده است تا رابطه‌اش با فرد درگذشته، حسی را که درباره‌ی خویشتن و جهان بیرونی دارد، بازتعریف کند. براساس گفته‌ی فروید، سوگواری موفق عبارت است از به‌خدمت‌گرفتن پیوندهای احساسی با فرد درگذشته و سرمایه‌گذاری همان انرژی احساسی بر روابط جدید. این جدایی احساسی از عزیز ازدست‌رفته بیشتر از طریق کار اندوه حاصل می‌شود تا کار سوگواری و در بسیاری از مدل‌ها یا نظریه‌های مربوط به اندوه نقش محوری را بازی می‌کند.

قسمتی از کتاب روان‌شناسی اندوه:

زمان وقوع یک داغدیدگی در چرخه‌ی زندگی خانوادگی می‌تواند عامل مهمی در نحوه‌ی سازگاری خانواده با ضایعه باشد. مخصوصاً مرگ‌های نابهنگام مشکل‌اند، از جمله مرگ بچه‌ها، نوجوانان یا بزرگسالانی که مُسن نیستند. فقدان همچنین می‌تواند با دیگر وقایع مهم زندگی که چالش‌های خاصی تولید می‌کند، مصادف شود. برای مثال از دست‌ رفتن یکی از زوجین می‌تواند در زمان تولد اولین فرزند اتفاق بیفتد. (برای مثال وقتی یک افسر پلیس سرِ انجام وظیفه کشته می‌شود) یا زمانی که خانواده با مشکلات مالی به دلیل مازاد بر احتیاج ‌بودن یا بیکاری روبه‌رو می‌شود. عوامل تنش‌زای چندجانبه، نیازمندی‌های زمان رشد افراد و ضایعات مربوط به آن می‌تواند توانایی خانواده در کنار آمدن با داغدیدگی را به مخاطره اندازد.

واکنش‌های کلیدی خانواده به داغدیدگی شامل در میان ‌گذاشتن ضایعه با دیگران، به‌دست‌آوردن ارتباط باز، سازماندهی مجدد و به‌دست‌آوردن مجدد تعادل و استفاده‌ی مؤثر از سیستم‌های حمایتی موجود و منابع خارجی می‌شود.

تشییع جنازه‌ها، مراسم یادبود و دیگر مراسم پس از مرگ می‌تواند موقعیت‌های ارزشمندی برای اعضای خانواده باشد تا جمع شوند، از فقدان عزیزشان سخن بگویند و آن را به اشتراک بگذارند. چه قبل و چه پس از مرگ، اعضای خانواده نیازمندند که احساسات عمیق خود را به اشتراک بگذارند و پیوندهای قوی‌تری ایجاد کنند؛ ولی آن‌ها همچنین باید حامی و پذیرای طیف احساساتی باشند که ممکن است اظهار شود. این می‌تواند روندی نمادین از خلق و به اشتراک‌گذاشتن مفهومی دانسته شود که در آن اعضای خانواده بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. انواع خاصی از ضایعات مثل خودکشی، شاید خشم و شرمی را برانگیزد که سهیم‌شدن آن‌ها با دیگران دشوار باشد. این فقدان ارتباط آزاد می‌تواند احتمال سرزنش، احساسِ گناه و تعارض را افزایش دهد.

مرگ -مخصوصاً اگر ناگهانی و نامتظره باشد- به‌طور غیرقابل اجتنابی چندین فقدان ثانویه تولید می‌کند (مثل نقل مکان، تغییر شغل یا جست‌وجو برای کار). این مثال‌ها نشان‌دهنده‌ی توزیع دوباره‌ی نقش‌ها و مسئولیت‌های متناسب با سن‌وسال است.  

در پایان می‌توان با پذیرش و حمایت خانواده‌ی گسترده و دوستان، بنگاه‌های مذهبی، خدمات سلامت روانی و جمعی و سازمان‌های حمایتی رسمی مانند دوستان شفیق (در بریتانیا و امریکا) و مرکز مراقبت از داغدیدگی کروز (در بریتانیا) به بستگان درجه‌یک کمک کرد. کلیساها، مساجد، کنیسه‌ها و دیگر مراکز مذهبی مراسم ریشه‌داری پیرامون مرگ تدارک می‌بینند که می‌تواند برای خانواده‌ها آسایش فراهم کرده و آن‌ها را به کسانی که نظام اعتقادی مشابهی دارند، متصل کند.

روان‌شناسی اندوه را رضا ستوده ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۱۷۴ صفحه‌ی رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۶۰ هزار تومان روانه‌ی کتابفروشی‌ها شده است.