بررسی نخستین گزارش فروش سالانه بخش کودک و نوجوان فروشگاه‌های شهرکتاب
نخستین گزارش سالانه فروش کتاب‌های کودک و نوجوان در فروشگاه‌های شهرکتاب منتشر شد. این گزارش که بر پایه تحلیل داده‌های ۲۸ فروشگاه شهرکتاب در سراسر کشور تهیه شده است، نشان می‌دهد که گرایش مخاطبان کودک و نوجوان به آثار ترجمه‌ای بسیار بالاست و آثار تألیفی سهمی محدود در سبد خرید خانواده‌ها دارند.
نخستین گزارش سالانه فروش بخش کودک و نوجوان فروشگاه‌های شهرکتاب، تصویری تازه و دقیق از رفتار خرید کتاب در میان خانواده‌ها و نوجوانان در سال ۱۴۰۲ ارائه می‌دهد. این گزارش حاصل گردآوری و تحلیل داده‌های فروش ۲۸ فروشگاه شهرکتاب در تهران و سایر استان‌ها است که فهرستی شامل ۱۷۵۲ عنوان کتاب کودک و نوجوان را دربر گرفته است.
سالانه فهرست‌های گوناگونی برای معرفی کتاب به کودکان و نوجوانان و والدین آن‌ها منتشر می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد آنچه در بازار می‌گذرد با این فهرست‌ها تفاوت آشکاری دارد. ایـن تفاوت میتواند به دلایل مختلفی از جمله تبلیغات، دسترسی به کتاب‌ها، و ترجیحات شخصی باشد. برای نمونه گزارش شهرکتاب نشان می‌دهد که ۴۵ درصد کتاب‌های پرفروش کودک در فهرست لاک‌پشت پرنده وجود ندارد و ۴۹ درصد از کتاب‌های پرفروش هم خارج از فهرست شورای کتاب کودک قرار دارند.
با این حال تصویر درستی از این بازار وجود ندارد. یکی از مهمترین دلایل آن عدم انتشار آمار و اطلاعات دقیق در این زمینه است. در حال حاضر آمار منسجمی از فروش کتاب‌های کودک و نوجوان به شکل عمومی منتشر نمی‌شوند. داده‌های فروش این بخش در انحصار مراکز پخش عمده و ناشران بزرگی است که با این مراکز همکاری می‌کنند. از این رو انتشار چنین گزارشی میتواند به شروع تصویر کردن وضعیت موجود در بازار کتاب و کودک و نوجوان کمک کند.
مدیرعامل شهرکتاب، در پیامی که در ابتدای این گزارش منتشر شده با اشاره به اهمیت انتشار این داده‌ها می‌نویسد: «کتاب‌های کودک و نوجوان سرمایه فرهنگی آینده ما هستند. اگر امروز کودکی تجربه خوشایندی از حضور در شهرکتاب داشته باشد، فردا هم این همراهی ادامه خواهد داشت. به همین دلیل، شفافیت در داده‌های فروش و تحلیل دقیق بازار میتواند به همه فعالان حوزه نشر کمک کند تا محصولات بهتری ارائه دهند و نسل آینده را به کتابخوانی ترغیب کنند.»
پیشتازی آثار ترجمه
شاید نقطه‌ی عطف این گزارش تصویری باشد که از سلیقه مخاطبان، کیفیت آثار تالیفی و همچنین ترجمه‌های موجود در بازار ارائه می‌دهد. بر اساس این گزارش، در حوزه کودک، ۸۳ درصد از آثار پرفروش ترجمه و تنها ۱۷ درصد تألیف داخلی بوده‌اند. این رقم در بخش نوجوان به شکل چشمگیرتری دیده می‌شود، به‌طوری‌که ۹۷ درصد آثار پرفروش نوجوان ترجمه‌ای و فقط ۳ درصد تألیفی هستند.
این آمار نشان‌دهنده‌ی غلبه آثار ترجمه‌ای، به‌ویژه در ژانرهای ماجراجویانه، فانتزی و طنز، بر بازار کتاب کودک و نوجوان ایران است. در بخش کودک، داستان‌های ساده، سرگرمی‌های آموزشی و مجموعه‌های تصویری همچنان بیشترین فروش را دارند. در بخش نوجوان، گرایش به مجموعه‌های چندجلدی، داستان‌های دنباله‌دار و حتی مانگاهای ژاپنی (که بخشی از آن‌ها به‌دلیل مجوز چاپ رسمی در آمار نیامده‌اند) رو به افزایش است.
آمارهای منتشر شده در این گزارش نشان می‌دهد که ۴۶ درصد مخاطبان کودک در میان کتاب‌های پرفروش به سراغ کتاب‌های داستانی می‌روند و ۳۰ درصد هم شعر را انتخاب کرده‌اند و در نهایت ۲۴ درصد مخاطبان به سراغ ژانر ناداستان رفته‌اند. این دسته‌بندی در بخش نوجوان با پیشتازی بیش از ۹۰ درصدی کتاب‌های داستان همراه است و در مقابل عدم علاقه آن‌ها به شعر کمتر از ۱۰ درصد مخاطبان هم کتاب‌های ناداستان را انتخاب کرده‌اند.
مشارکت فروشگاه‌ها
نکته‌ی قابل توجه دیگر در اهمیت این داده‌ها گستره‌ی جمع‌آوری اطلاعات است. مجموعه‌ی شهرکتاب برای تهیه این گزارش از تعداد زیادی از فروشگاه‌های خود در سطح کشور اطلاعات مفیدی جمع‌آوری کرده و همین گستردگی میتواند ضریب اطمینان به یافته‌های این گزارش را بالاتر ببرد. این شعب شامل فروشگاه‌های بزرگ تهران همچون مرکزی، تجریش، پاسداران، ابن‌سینا، نیایش، گلدیس و… و همچنین شعب برگزیده شهرستان‌ها نظیر اصفهان، قزوین، قم، ایلام و ساری بوده است. گستردگی جغرافیای این فروشگاه‌ها چه در سطح پایتخت و چه کشور موجب شده که سلیقه‌های گوناگون و لایه‌های مختلف جامعه درگیر آن شوند و داده‌ها فقط به یک بخش خاص از اجتماع منحصر نشود و بتوان آن را بازنمایی از واقعیت موجود بازار کتاب کودک و نوجوان دانست.
طیبه اژه‌ای مدیر پروژه این گزارش می‌گوید: «این نخستین بار است که داده‌های فروش کتاب کودک و نوجوان به شکل عمومی و منسجم منتشر می‌شود. هدف ما از این کار ایجاد شفافیت و کمک به ناشران، نویسندگان و کتابفروشان است تا شناخت دقیق‌تری از سلیقه مخاطبان داشته باشند. انتشار منظم این گزارش‌ها میتواند نقش نقشه راه برای بهبود خدمات و ارتقای فروش در این بخش ایفا کند.»
این گزارش همچنین تأکید می‌کند که مخاطب اصلی خرید کتاب کودک، خود کودک نیست بلکه والدین، معلمان و سرپرستان تصمیم‌گیرنده هستند. در حالی‌که نوجوانان از حدود ۱۱ سالگی به بعد در انتخاب کتاب استقلال بیشتری پیدا می‌کنند، در گروه سنی پایین‌تر، سلیقه والدین بر خرید غالب است. این موضوع تا حدی توضیح می‌دهد که چرا کتاب‌های منتخب شوراهای تخصصی، مانند شورای کتاب کودک، الزاماً با فهرست پرفروش‌ها منطبق نیستند. زیرا والدین ممکن است تحت تأثیر تبلیغات، دسترسی آسان و یا توصیه‌های دوستان و معلمان تصمیم به خرید کتابی بگیرند که با معیارهای تخصصی تفاوت دارد.
نقش ناشران و تنوع بازار
تحلیل داده‌های فروش نشان می‌دهد که اگرچه طیف گسترده‌ای از ناشران در بازار کودک و نوجوان فعال‌اند، اما بخش عمده فروش در اختیار تعداد محدودی ناشر است که مجموعه‌های محبوب و پرفروش عرضه می‌کنند. همچنین غلبه قالب داستانی در بخش کودک و نوجوان مشهود است و شعر نوجوان جایگاه قابل‌توجهی در فهرست پرفروش‌ها ندارد.
بر اساس داده‌های فروش، در بخش کودک افق با سهم ۳۰ درصدی از بازار پرمخاطب‌ترین ناشر کودک است. پس از آن «پرتقال» با ۲۰ و «شهر قلم» با ۱۴ درصد سهم بازار قرار داند و سهم انتشاراتی چون «با فرزندان»، «امیرکبیر»، «قدیانی»، «فاطمی»، «مهرسا» و … هر کدام کمتر از ۱۰ درصد است.
در بخش نوجوان اما «هوپا» و «کومینو-مات» هرکدام با ۲۵ درصد رهبران بازار هستند و «افق» و «پرتقال» با ۲۲ و ۱۶ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. سهم ۲۵ درصدی «کومینو-مات» و حضور انتشاراتی چون «کمیکا» در میان پرفروش‌های نوجوان نشان از علاقه‌ی نوجوانان به داستان‌های مصور و مانگاهای ژاپنی دارد.
در مجموع این آمارها نشان می‌دهد که توزیع سهم بازار بسیار نامتوازن است و تعداد معدودی ناشر خصوصی با استراتژی‌های بازاریابی و طراحی حرفه‌ای توانسته‌اند بخش عمده بازار را در دست بگیرند، در حالی که بسیاری از ناشران کوچک و تخصصی هنوز سهم محدودی در ویترین فروشگاه‌ها دارند.
چشم‌انداز آینده
در سال‌های اخیر، آمار منسجم و شفافی از فروش کتاب کودک و نوجوان در دسترس عموم قرار نمی‌گرفت. بخش عمده این اطلاعات تنها در اختیار مراکز پخش عمده و ناشران بزرگ بود. اکنون با انتشار این گزارش، شهرکتاب گامی مهم در جهت شفافیت بازار و کمک به تصمیم‌گیری بهتر ناشران، نویسندگان و حتی والدین برداشته است.
مدیرعامل شهرکتاب در این باره تأکید می‌کند: «ما تلاش داریم این گزارش‌ها را در بازه‌های منظم منتشر کنیم تا ابزاری برای تحلیل بازار و شناخت بهتر مخاطبان باشد. امیدواریم با همکاری گسترده‌تر شعب و ارائه داده‌های دقیق‌تر، در آینده بتوانیم نقشه جامع‌تری از سلیقه نسل جدید در اختیار همه فعالان حوزه نشر قرار دهیم.»
این گزارش قرار است به صورت سالانه منتشر شود و در نسخه‌های بعدی، داده‌های بیشتری از فروشگاه‌ها گردآوری خواهد شد. همچنین تحلیل‌های تکمیلی درباره کتاب‌های برگزیده، گرایش‌های نوظهور مانند مانگا و رمان‌های گرافیکی، و تأثیر تبلیغات و فضای مجازی بر فروش کتاب نوجوان در برنامه آینده شهرکتاب قرار دارد.
به گفته طیبه اژه‌ای، مدیر پروژه: «گزارش امسال تنها نقطه شروع است. هرچه داده‌های بیشتری جمع‌آوری شود، می‌توان تحلیل دقیق‌تری ارائه داد. این اطلاعات میتواند به ناشران کمک کند تا آثار متناسب‌تر با نیاز مخاطبان تولید کنند و والدین و مربیان هم با آگاهی بیشتری انتخاب کنند.»
نخستین گزارش سالانه فروش کتاب کودک و نوجوان شهرکتاب، علاوه بر ارائه تصویری از وضعیت واقعی بازار در سال ۱۴۰۲، روندهای مهمی را آشکار می‌کند: غلبه آثار ترجمه‌ای، تأثیر جدی والدین بر خرید کتاب کودک، و گرایش نوجوانان به مجموعه‌های چندجلدی و ژانرهای ماجراجویانه.
برچسب‌ها:پرفروش‌ها, شهرکتاب, کتاب کودک, کتاب نوجوان
