از درون دموکراسی غربی ترامپ و پوپولیسم خارج شد

ایلنا:  بزرگداشت سی و ششمین سالگرد شهادت آیت‌الله شهید بهشتی و ۷۲ تن از یاران امام خمینی با محوریت بازخوانی میراث فکری و منش رفتاری شهید بهشتی، معرفی و نقد کتاب دکتر شریعتی جستجوگری در مسیر شدن و مناظرات شهید بهشتی با سران مارکسیست‌ها در نشستی با عنوان مروت و مدارا در خانه موزه شهید بهشتی برگزار شد.

علاوه بر علیرضا بهشتی، احسان شریعتی، حجت‌الاسلام زم، عباس منوچهری، احمد مسجدجامعی، جمشید انصاری و حجت‌الاسلام مفتح در این مراسم حضور داشتند.

احسان شریعتی با اشاره به برگزاری مراسم چهلمین سالگرد درگذشت دکتر علی شریعتی و برگزاری سمپوزیومی گفت: متاسفانه امکان برگزاری این مراسم و سمپوزیوم در حسینیه ارشاد میسر نشد.

شریعتی ادامه داد: نمی‌دانم چرا امکان برگزاری این مراسم در حسینیه ارشاد میسر نشد، نمی‌دانم اگر نتوانیم در حسینیه ارشاد مراسمی برای دکتر شریعتی برگزار کنیم قرار است این حسینیه صرفاً محلی برای رأی دادن باشد؟

او موضوع این سمپوزیوم را «نو شریعتی» عنوان کرد و گفت: باید اندیشه‌های دکتر شریعتی بازخوانی شود. چراکه دوره جدید، دوره از سرگیری دیالوگ بین دو نهاد روشنفکران و روحانیون است که به خاطر تلاطم‌های پس از انقلاب دچار تقطیع و وقفه شد.

شریعتی که در موضوع اندیشه‌های شهید بهشتی و علی شریعتی صحبت می‌کرد، گفت: از تفاوت اندیشه‌های بهشتی و شریعتی این بود که دکتر شریعتی معلم نهضت انقلاب و شهید بهشتی معمار نظام بود و بین این دو تفاوت است؛ وقتی نهضت تبدیل به نظام می‌شود مشکلاتی مانند امروز ایجاد می‌شود.

این نویسنده و مدرس یکی از مشکلات اساسی جامعه اسلامی را مفهوم خلافت الهی خواند و گفت: ممکن است خلافت‌های خودخوانده‌ای به وجود بیایند که نشان از درک غلط رابطه انسان و خدا و مفهوم خلافت است.

شریعتی درباره حرکت انسان در جستجوی رسیدن به خدا، تعریف انسانیت در فلسفه، انسان محوری و آزادی‌خواهی انسان و اومانیسمی که دکتر شریعتی از آن می‌گوید صحبت کرد و گفت: افرادی همچون علی شریعتی از خدا تصور پالایش را ارائه دادند.

او همچنین با اشاره به نظریه امت و امامت و بحث رأی و رأس دکتر شریعتی مبنی بر اینکه دموکراسی الزاماً همیشه در منطقه‌ای مانند خاورمیانه جوابگو نیست، گفت: این نظریه از دوره مصدق آغاز شد که نیروهای آزادی‌خواه ملی با فئودال‌ها و مستبدانی روبرو شدند که آرای مردم را می‌خریدند و نظریه رأی و رأس مطرح شد که در آن روشنفکران بنیاد اجازه می‌دادند سرنوشت کشور به دست این آرای لرزان سپرده شود.

شریعتی با بیان اینکه نسبت به این نظریه علی شریعتی نقدی دارد، گفت: دموکراسی بر سه پایه تنوع، تحمل و تساهل و تناوب استوار شده است اما دکتر شریعتی در نظریه خود موضوع تناوب را مدنظر قرار نداده است؛ چراکه در تناوب، قدرت دور می‌زند و تمرین در دموکراسی موجب آگاهی در جامعه می‌شود. برگزاری دوره‌های مختلف انتخابات تمرین دموکراسی و ارتقای آگاهی است.

شریعتی ادامه داد: هرچند سنت‌ها ریشه‌دار است اما راه‌حل، دموکراسی شورایی است. هرچند که دموکراسی در مهد خودش یعنی در غرب هم ایده‌آل نیست؛ برای همین هم از داخل آن ترامپ و پوپولیسم خارج می‌شود. اما در تجربه کشورهای آزاد شده از استثمار مانند کوبا قدرت را به دموکراسی ندادند و تجربه‌اش منفی بود دکتر شریعتی این تجربه را دید و متوجه شد که روشنفکر کارش در دست گرفتن قدرت نیست بلکه نشان دادن راه است که از مسیر تجربه و تمرین می‌گذرد.

عباس منوچهری استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل سیاسی و اجتماعی نیز در این نشست به موضوع انسان‌شناسی و رابطه‌اش با مقوله هویت و شهروندی در اندیشه بهشتی و شریعتی پرداخت.

منوچهری تاکید کرد: هیچ مکتب فکری تاثیرگذاری در تاریخ به خصوص در حوزه سیاسی و اجتماعی نیست که بدون انسان‌شناسی مشخص توانسته باشد دستگاه فکری‌اش را بسازد. از سوی دیگر بین مقوله منش و اخلاقیات یا اخلاق تفاوتی وجود دارد. در اندیشه شریعتی و بهشتی در واقع اخلاقیات به چگونه باهم زندگی کردن انسان‌ها می‌پردازد.

او شاخص‌ترین اشتراک اندیشه دکتر شریعتی و شهید بهشتی را این دانست که بیش از دنیا به اندیشه مثبت قائل هستند و از آن به عنوان فلاح یاد می‌کنند.

منوچهری ادامه داد: رابطه یاد دادن اسما به انسان و خلیفه خدا شدن، اصرار و تاکید بر مساله اختیار مقابل جبر و تقابل حق و مسئولیت در حوزه مسمائل شهروندی و تاکید بر مسئولیت انسان در زندگی اجتماعی ازجمله مهم‌ترین نقاط اشتراک اندیشه آیت‌الله دکتر شهید بهشتی و دکتر علی شریعتی به شمار می‌رود.