حافظ «نجیب» فرهنگ

شهرآرا:  نجیب مایل‌هروی متولد ۱۳۲۹ شمسی در هرات افغانستان است و از سال ۱۳۵۰ در ایران ساکن شده است. از این محقق عرفان و ادبیات فارسی تاکنون ده‌ها کتاب و صدها مقاله در حوزه عرفان و ادبیات فارسی منتشر شده است. او افزون‌بر تسلطش بر ادبیات کلاسیک، با تألیف و تصحیح بیش‌از ۳۰ کتاب ارزشمند در حوزه تصحیح متون و نسخه‌شناسی، به زبان و ادبیات فارسی خدمت بزرگی کرده است؛ بااین‌حال همانند همه مهاجران افغانستانی مقیم ایران، با مشکلات ریزودرشت فراوانی روبه‌روست.
حدود ۳ ماه پیش، خبر بیماری استاد «نجیبِ مایل هروی» بین ادیبان و ادب‌دوستان پیچید و نگرانی‌ها درباره سلامت جسمی او بالا گرفت و افراد بسیاری از حوزه‌های علم و ادب سعی کردند به طرق مختلف، توجه جامعه به‌خصوص فعالان عرصه ادبیات فارسی را به این محقق و مصحح متون کهن ادبی جلب کنند. تااینکه حدود یک‌ماه‌ونیم‌پیش، دکتر محسن رنانی، عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، پس‌از دیدار با مایل‌هروی در مشهد، یادداشتی نوشت که موجی از توجه را به‌سمت این استاد ادبیات فارسی گسیل داشت.
در ادامه واکنش‌ها به یادداشت رنانی، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، در مراسمی که دیروز یکشنبه، ششم آبان در تالار فردوسی دانشکده ادبیات برگزار کرد، زحمات پنجاه‌ساله این استاد نجیب ادبیات را پاس داشت. در این مراسم، جعفر مروارید مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد خراسان‌رضوی، نیکنام حسین‌پور مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب، سعیدرضا احمدی‌زاده رئیس بنیاد ملی نخبگان خراسان‌رضوی، محسن رنانی عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، درکنار جمعی از استادان برجسته دانشگاه فردوسی و دانشجویان و علاقه‌مندان به استاد مایل‌هروی حضور داشتند.
  قلمرو فرهنگی در نگاه مایل‌هروی
در ابتدای این نشست، دکتر مروارید، پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور به این مراسم را قرائت کرد. سیدعباس صالحی ضمن ابراز سپاس و قدردانی به‌خاطر فعالیت‌های علمی و پژوهشی استاد نجیب مایل‌هروی، او را از نوادر روزگار در حوزه‌های مختلف علمی و ادبی خوانده بود که نقشی مؤثر و جریان‌آفرین و ماندگار در حفظ و توسعه آثار گران‌قدر زبان و ادب فارسی داشته است. وزیر فرهنگ در پایان برای این فرهیخته ادبی آرزوی سلامتی و نشاط کرده بود. پیام رئیس دانشگاه فردوسی مشهد نیز که در سفر به سر می‌برد، ازسوی سیدمهدی زرقانی، مدیر گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی، خوانده شد. دکتر محمد کافی طی این پیام از ۵ دهه تلاش نجیب مایل‌هروی برای احیای ادب و فرهنگ فارسی تشکر کرده بود.
دکتر محمدجعفر یاحقی که اولین سخنران مراسم بزرگداشت بود، به پیشینه علمی استاد نجیب مایل‌هروی اشاره کرد که جوانی‌اش را در دانشگاه فردوسی مشهد به تحصیل علم گذراند. استاد زبان و ادبیات دانشگاه فردوسی گفت: ای کاش ما مشهدی‌ها زودتر از این، به فکر تجلیل از ایشان می‌بودیم.
مدیر قطب علمی فردوسی‌شناسی و ادبیات خراسان در دانشگاه فردوسی با اشاره به کتاب «فرزند هرات» که ارج‌نامه‌ای درباره نجیب مایل‌هروی چاپ و منتشر شده است، تصریح کرد: مایل‌هروی نه‌تنها فرزند هرات است، بلکه او فرزند مشهد و ایران است و متعلق‌به مرزهای جغرافیایی نیست. ایشان دید فرامرزی دارد و به قلمرو فرهنگی که در احاطه زبان فارسی است، فکر می‌کند.

  برای قدردانی نباید منتظر تذکر باشیم
در این مراسم، دکتر سلمان ساکت، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی به بیان چند خاطره از استاد نجیب مایل‌هروی پرداخت و گفت: پرکاری استاد، مهم‌ترین درس برای همه استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان به ادبیات است.
رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، از کم‌توجهی مسئولان به آثار و شخصیت استاد نجیب مایل‌هروی انتقاد کرد و ادامه داد: روحیه قدرشناسی درمیان اساتید دانشگاهی مشهد وجود دارد و ما نباید منتظر بمانیم استادی از سپاهان به‌پاخیزد و به ما تذکر بدهد تا به این فکر بیفتیم که قدردان نخبه‌های علمی باشیم. او جهت سخنش را به‌سمت کتاب «خاصیت آینگی» اثر نجیب مایل‌هروی تغییر داد و گفت: در نمونه‌های تک‌نگاری‌شده درباره ادیبان و شعرا، همتا و همانندی برای خاصیت آینگی، از جهت جامعیت و تحقیق وجود ندارد. ساکت همچنین با اشاره‌به کیفیت نثر این کتاب که منبعی جامع درباره زندگی و بخشی از آثار فارسی عین‌القضات همدانی است، افزود: این کتاب برای دانشجویان ادبیات وجه آموزشی هم دارد و شیوه تحقیق را به آن‌ها نیز می‌آموزد.

  از خراسان کسی نبود!
دکتر احمدشاه فرهت، پزشک مهاجر برجسته در خاورمیانه که یکی از سخنرانان مراسم بود، در صحبت‌های خود از نبود توجه کافی به نخبگان مهاجر گلایه کرد و گفت: استاد هروی سال‌هاست در مشهد زندگی می‌کند، اما بعد از اینکه در بیمارستان بستری شد، یک استاد دانشگاه از اصفهان قد علم کرد و جایگاه او را به همه ما متذکر شد. متأسفانه کسی از مشهد و از خراسان این کار را انجام نداد.
رئیس بنیاد حمایت از معسرین افغانستانی ضمن تشکر از برپاکنندگان بزرگداشت استاد هروی تأکید کرد: حالا که قرار است حمایت کنیم باید تا آخر بایستیم. بسیاری از نخبگان مهاجر افغانستانی هستند که به‌خاطر فضای بسته نمی‌توانند خود را معرفی و ارائه کنند. نیکنام حسین‌پور، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب، نیز که خود را به این مراسم رسانده بود، تقدیر از نجیب مایل‌هروی را وظیفه خود برشمرد و وعده داد هر آنچه را استاد هروی برای چاپ ونشر تألیفاتش و رفع امورات روزمره نیاز داشته باشد، فراهم کند. او همچنین بیان کرد: استاد هروی را نباید در مرزبندی‌های سیاسی قرار داد، بلکه او را باید در مرزهای فرهنگی که همه کشورهای فارسی‌زبان را دربرمی‌گیرد، گنجاند.

  خاصیت آینگی در توجه دانشجویان
نجیب مایل‌هروی در پایان این مراسم ضمن تشکر از برگزارکنندگان برنامه بیان کرد: تهیه خلاصه و گزیده از متون، سابقه‌ای بسیار دیرین دارد و لااقل در زبان فارسی از قرن پنجم یا اواخر قرن چهارم هجری شروع شده است؛ متونی چون تاریخ بخارا از نرشخی و تاریخ هرات از فامی، ازجمله تلخیص‌هایی است که از متون به دست آمده و موجود است. گزیده‌سازی از قرن هفتم هجری به‌خصوص در زبان فارسی اهمیت جوهری پیدا کرد و از متون گسترده و درازدامن زبان، متون کوتاه و راهبردی به‌سوی متن اصلی
تهیه شد. این محقق عرفان و ادبیات فارسی افزود: از کشف‌الاسرار میبدی در قرن هفتم گزیده‌ای تهیه شد که از آن نسخه داریم و هنوز عرضه نشده است. از حدیقه سنایی غزنوی نیز گزیده‌ای در قرن هفتم به نام نورالحدیقه تهیه شده که چاپ عکسی آن، نه چاپ حروفی، ضمن مجموعه سفینه تبریز عرضه شده است و سرانجام گزیده حبیب‌السیر را داریم که به نام تاریخ شاهی مشهور است و متأسفانه با تاریخ شاهی صدرالدین ابراهیم‌هروی در فهرست‌ها معرفی شده است.
او خاطرنشان کرد: گزیده یک متن هنگامی می‌تواند مؤثر باشد که تسلط کافی بر زیروبم متن به دست آید و تسلط بر روحیات صاحب‌اثر حاصل آمده باشد. دراین‌صورت است که یک گزیده‌ساز می‌تواند گزیده‌ای عرضه کند که خوانندگان جوان را به‌سوی متن اصلی راه ببرد.
این ادیب برجسته افغان ادامه داد: بنده تصور می‌کنم کتاب خاصیت آینگی، بهانه مناسبی بود برای این مجلس که چاپ پنجم آن توانسته تاکنون اکثریت جوانان دانشگاهی و غیردانشگاهی را به‌سوی متن اصلیِ تمهیدات، نامه‌ها و رساله جمالی و دیگر آثار عین‌القضات همدانی، عارف جوانِ جوان‌مرگ ورزیده ایران در قرن ششم، راه ببرد.