دومین جشنواره عودنوازی قشم با افزودن بخش غیررقابتی، حذف شرط سنی و رویکرد بین‌المللی برگزار می‌شود
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم، امسال با تغییرات و اهدافی تازه همچون افزودن بخش غیررقابتی، حذف شرط سنی، تأکید بر دیپلماسی فرهنگی و فراهم‌کردن مقدمات بین‌المللی‌شدن در فضایی متفاوت برگزار خواهد شد.
نشست خبری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم که با همکاری سازمان منطقه آزاد قشم و مؤسسه شهرکتاب شکل گرفته، یکشنبه پنجم اسفند، با حضور ادریس راموز معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، مهدی فیروزان مدیرعامل و علی جعفرآبادی قائم مقام مؤسسه شهرکتاب، محسن فتاحی دبیر اجرایی جشنواره، کیوان فرزین دبیر کمیته داوران، مجید ناظم‌پور نوازنده، مدرس عود و پژوهشگر و یکی از داوران جشنواره در شهرکتاب مرکزی برگزار شد.
بر اساس اعلام دبیرخانه، آیین پایانی جشنواره ۲۵ تا ۲۸ فروردین در نقاط مختلف جزیره قشم از جمله قلعه پرتغالی‌ها و غار خربس برگزار می‌شود تا حال‌وهوای موسیقی در سراسر جزیره فراگیر شود.
شهرکتاب و گستره فعالیت‌های فرهنگی
در آغاز این نشست علی جعفرآبادی – قائم‌مقام مؤسسه شهرکتاب – اظهار کرد: « شهر کتاب محلی برای زیبایی و آفریدن است و به این هم معتقدیم که اگر هم افزایی وجود داشته باشد، هدف‌های والای فرهنگی محقق می‌شود. . اگر به این معتقد باشیم که باید زیبایی را بسازیم، این امر میسر نیست مگر اینکه با دیدن و شنیدن سلایق مختلف، در این مسیر گام برداریم. بنابراین شهر کتاب به عنوان یکی از وجوه مهم و اساسی رویکردهای خود باید به موسیقی توجه داشته باشد. شهر کتاب در میانه ایران فرهنگی و فرهنگ ایرانی ایستاده است که موسیقی در هر ۲ مورد صدق می‌کند. ازآنجاکه موسیقی یکی از مؤلفه‌های مهم فرهنگ ایرانی است، با سازمان منطقه آزاد قشم وارد همکاری شدیم تا بتوانیم با توجه به ظرفیت تاریخی و فرهنگی ساز عود، این رویداد را طی سال‌های آینده تبدیل به فستیوالی بین‌المللی کنیم.»
تغییرات در جشنواره: از بخش غیررقابتی تا حذف شرط سنی
محسن فتاحی دبیر اجرایی جشنواره در این نشست خبری با اشاره به تجربه‌های سال گذشته گفت: «سال گذشته اقدامات شایسته‌ای برای برگزاری نخستین جشنواره عودنوازی انجام شد و ما در دومین دوره قصد داریم مکمل آن‌ها باشیم.» او در توضیح بخش‌های جشنواره گفت: «علاوه بر بخش رقابتی، بخش غیررقابتی هم خواهیم داشت. ایده این کار از سال گذشته مطرح بود و امسال تصمیم گرفتیم آن را اجرایی کنیم. در این بخش، محدودیت سنی نداریم و گروه‌های ۱۰نفره یا حتی ۵۰نفره هم قادر به شرکت خواهند بود. دو ساز ریتمیک باید در ترکیب وجود داشته باشد و اگر گروهی ایده یا اجرای قابل‌توجهی ارائه کند، می‌تواند در بخش غیررقابتی حضور یابد.»
وی ضمن تأکید بر رویکرد «اجتماعی‌تر» کردن فضای موسیقی عود، از برگزاری نشست‌های تخصصی ساز عود خبر داد: «در این نشست‌ها به بررسی چالش‌ها و مشکلات موجود در این هنر می‌پردازیم و همین‌طور برای تقویت بُعد اقتصادی و تجاری‌سازی عود، نمایشگاهی با همکاری سازندگان عود برگزار خواهیم کرد. در قالب پویشی هم از نوازندگان سازهای مختلف دعوت می‌کنیم که همراه سازشان به قشم بیایند و در فضای طراحی‌شده، بنوازند.»
به گفته او، تغییر زمان برگزاری جشنواره نیز تصمیمی آگاهانه بوده است: «در اسفند به علت هم‌زمانی با ماه رمضان و از سوی دیگر تراکم بالای حضور گردشگران، امکان برگزاری مناسب این رویداد وجود نداشت. همچنین قصد داشتیم نقش دولت در تولی‌گری جشنواره کمتر شود و بخشی از مسئولیت را به مؤسسه شهرکتاب واگذار کردیم تا با ایده‌های جدید، نوآوری بیشتری ایجاد شود. از علی ثابت‌نیا نیز که در مشهد به سر می‌برد، به‌صورت مشورتی استفاده می‌کنیم.»
نقش دیپلماسی فرهنگی و قشم به‌عنوان «دروازه تمدنی»
ادریس راموز – معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم – نیز در این جلسه گفت: «ساز عود و عودنوازی سال ۱۴۰۱ به نام ایران و سوریه ثبت جهانی شد. سال گذشته جشنواره‌ای با دبیری اجرایی علی ثابت‌نیا و دبیری هنری ارسلان کامکار برگزار کردیم و در نظر داریم این جشنواره ابعاد گسترده‌تری پیدا کند. مهمترین وظیفه ما در منطقه آزاد قشم، ایجاد بسترهای مناسب برای توسعه اقتصادی است. اما این توسعه اقتصادی، بدون دیپلماسی فرهنگی پویا امکان‌پذیر نیست. ما با کشورهای همسایه، اشتراکات فراوان فرهنگی داریم و مهمترین دارایی فرهنگی قشم، موسیقی و به‌خصوص ساز عود است. بنابراین یکی از اهداف عمده برگزاری جشنواره در منطقه آزاد قشم، تأکید بر پیوند میان دیپلماسی اقتصادی و فرهنگی است. موسیقی یک زبان بین‌المللی است که می‌تواند برای جوامع مختلف پیام‌آور صلح و دوستی باشد. وقتی این زبان با سوغات فرهنگی و گردشگری جزیره قشم همراه شود، سرمایه سیاسی و اقتصادی بزرگی برای منطقه و کشور به همراه خواهد داشت.»
راموز با اشاره به اینکه عود در خانه‌ها و جریان زندگی مردمان قشم حضوری جدی دارد، قشم را «دروازه تمدنی» کشور دانست: «جزیره قشم در طول تاریخ نقش مترجم و میانجی را در تبادلات فرهنگی ایران با کشورهای منطقه بازی می‌کرده است و ما اعتقاد داریم می‌توانیم از ظرفیت این جزیره به‌عنوان یک رسانه فرهنگی برای ایجاد تعاملات بین‌المللی بهره ببریم. باید در نظر داشت که ساز عود (یا بربط) از دیرباز ابزاری برای ارتباط فرهنگی در ایران محسوب می‌شد و حالا می‌تواند در ترکیب با گردشگری، رونق اقتصادی را برای جنوب کشور پدید آورد.»
وی در پایان خاطرنشان کرد: «سال گذشته در جشنواره عودنوازی قشم هنرمندان نوجوان بسیاری حضور داشتند و این نشان می‌دهد که در بحث هویت‌بخشی نسل جوان، عود می‌تواند پیوندی میان گذشته و حال رقم بزند. در صورت نهادینه‌شدن این رویداد بین عموم مردم، در سال‌های آینده خودِ نهادهای مردمی توانایی برگزاری آن را خواهند داشت و منطقه آزاد قشم فقط نقش حمایتگری و تسهیل‌گری بر عهده می‌گیرد. ما درصدد ایجاد دبیرخانه دائمی جشنواره در خانه عود هستیم که بر اساس معماری خلیج فارس طراحی خواهد شد.»
از نگاه تاریخی عود تا بخش بین‌الملل جشنواره
در ادامه نشست، مجید ناظم‌پور – نوازنده، مدرس عود و پژوهشگر و یکی از داوران جشنواره – با اشاره به تاریخچه و جایگاه بین‌المللی این ساز گفت: «عود، از جهت ذاتی، ساز دست حکما و فلاسفه بوده است. قدمتش به پنج هزار سال می‌رسد و تنها ساز ایرانی محسوب می‌شود که در سطح بین‌المللی شناخته شده است. با وجود اینکه عود، زاده ایران است و به اروپا و کشورهای خاورمیانه منتقل شده، اما به‌دلایلی نامعلوم در سه قرن اخیر نزد خانواده‌های ایرانی بیشتر به‌دست فراموشی سپرده شد. در ابتدای قرن معاصر، استاد روح‌الله خالقی دو نفر را مأمور کرد که عود و قانون را به ایران بازگردانند و استادان گوناگون نیز برای شناسایی بیشتر این ساز کوشیده‌اند. بااین‌حال، هنوز هم آن‌طور که باید معرفی نشده است.»
او با بیان اینکه در کشورهای خاورمیانه جشنواره‌های تخصصی عود رونق زیادی دارند، درباره بخش بین‌المللی جشنواره عودنوازی قشم پس از این دوره سخن گفت: «بنا داریم تا جهان بداند ایران در نوازندگی عود چه شکل و شمایلی دارد و با همین هدف امسال به‌صورت محدود از هنرمندان خارجی دعوت کرده‌ایم، اما از دوره بعد بخش بین‌المللی را جدی‌تر برگزار می‌کنیم. مصر، شمال آفریقا، ترکیه و عراق هرکدام از مکاتب مطرح عود هستند و در تلاشیم از هر مکتب، حداقل یک نوازنده در جشنواره حضور داشته باشد. هدف اصلی ما، شناساندن شکل ایرانی نوازندگی عود در سطح جهان و رساندن درجه نوازندگان عود ما به استانداردهای جهانی است.»
فرایند داوری و تفکیک‌های تازه
کیوان فرزین – دبیر کمیته داوران جشنواره – از تغییرات جدید در شیوه داوری خبر داد و گفت: «در جشنواره نخست، داوری در مرحله اول و دوم متفاوت بود. پس از پایان آن هم با شرکت‌کنندگان و متخصصان گفت‌وگو کردیم تا ایرادها را شناسایی کنیم. امسال، مرزبندی میان موسیقی نواحی و دستگاهی برداشته شده و در عوض، رده‌بندی سنی تفکیک‌شده‌تری داریم. داوران فقط به یک اجرای نهایی امتیاز می‌دهند و باید طیف وسیعی از سلایق و دیدگاه‌ها را پوشش دهند. مرحله انتخاب آثار در ابتدا انجام می‌شود اما در جزیره قشم، رقابت خاصی نداریم مگر برخی اجراهای برگزیده که اگر شورای سیاستگذاری واجد شرایطشان بداند، اجرایشان در قشم همراه با دریافت تندیس جشنواره خواهد بود. در این دوره توجه ویژه‌ای به موسیقی فارسی، عربی و ترکی داشته‌ایم که ریشه‌های مشترک دارند و تمام رنگ‌های موسیقی ایران فرهنگی می‌توانند در جشنواره شرکت کنند.»
فرزین درباره پژوهش‌های مرتبط با جشنواره افزود: «سال گذشته نشست‌های پژوهشی داشتیم و قرار بود تصاویری از نوازندگی کودکان عودنواز جمع‌آوری و مستند شود که به‌خاطر مشکل فنی، چندان پیش نرفت. امیدواریم در دوره‌های بعدی بتوانیم جنبه پژوهشی ماجرا را جدی‌تر دنبال کنیم تا دانش فنی و بایگانی تصویری جامعی از نوازندگان عود داشته باشیم.»
چرا دولت از تولی‌گری فاصله گرفت؟
در بخش دیگری از این نشست، محسن فتاحی دبیر اجرایی جشنواره در توضیح تغییر برگزارکنندگان و فاصله‌گرفتن دولت از تولی‌گری گفت: «تغییر، همواره باعث نوآوری است. این دوره بخشی از کار برگزاری جشنواره را به مؤسسه شهرکتاب واگذار کرده‌ایم تا با ایده‌های جدید به روند کار تنوع بیشتری بدهیم. البته همچنان با دوستان و هنرمندانی مانند علی ثابت‌نیا در ارتباط هستیم و از نقطه‌نظرهایش در مسیر برگزاری جشنواره استفاده می‌کنیم. از سویی دیگر، برای ما مهم بود که بخش خصوصی پررنگ‌تر شود و جشنواره در زمانی برگزار شود که شهر قشم به‌دلیل ازدحام گردشگری، دچار محدودیت نیست. بنابراین برگزاری در فروردین ماه منطقی‌تر تشخیص داده شد.»
تحول در زمان‌بندی، مکان اختتامیه و حضور مردم
طبق اعلام دبیرخانه جشنواره، ارسال آثار تا ۱۰ اسفند ادامه دارد و داوری آثار ارسالی نیز پیش از نوروز به اتمام می‌رسد. سپس برنامه‌های جشنواره در روزهای ۲۵ تا ۲۸ فروردین در دو نقطه قلعه پرتغالی‌ها و غار خربس اجرا می‌شود. فتاحی درباره دلیل این زمان‌بندی توضیح داده است: «جزیره قشم در اسفند میزبان گردشگران پرشماری است و ظرفیت اقامتی چندانی باقی نمی‌مانَد. از سوی دیگر هم‌زمانی با ماه مبارک رمضان اجازه برگزاری مناسب نمی‌داد. بنابراین تصمیم گرفتیم جشنواره را در فروردین که جزیره خلوت‌تر می‌شود و شرایط برای گردشگری فرهنگی مهیاست، برگزار کنیم.»
قرار است جشنواره از طریق پویشی عمومی، نوازندگان سایر سازها را نیز جذب کند تا از موسیقی در زندگی روزمره اهالی جزیره بهره ببرند. همچنین برندگان دوره قبل با عنوان «موسیقی خزر تا خلیج فارس» در این دوره شرکت کرده و اجراهایی خواهند داشت.
عود در فرهنگ ایران و اهداف آینده جشنواره
ساز عود (بربط یا رود) از جمله سازهای زهی – زخمه‌ای موسیقی ایرانی است که سال ۱۳۹۷ در کشور به ثبت ملی رسید و در سال ۱۴۰۱ مهارت ساختن و نواختن آن به‌صورت مشترک با سوریه، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. اردیبهشت‌ماه پارسال، لوح ثبت جهانی عود در تالار آیینه قشم با حضور هنرمندان بومی و مسئولان کشوری رونمایی شد و از همان زمان، سازمان منطقه آزاد قشم با هدف توسعه فعالیت‌های هنری و معرفی این ظرفیت بین‌المللی، ایده برگزاری جشنواره عودنوازی را کلید زد.
فراخوان دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم از ۱۷ بهمن منتشر شد و تا ۱۰ اسفندماه مهلت ارسال آثار اعلام شده است. آیین اختتامیه طبق برنامه‌ریزی، از ۲۵ تا ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد و پس از آن، دبیرخانه جشنواره پیگیر برپایی بخش بین‌الملل در دوره سوم خواهد شد. حضور مکتب‌های مختلف موسیقی عود در جشنواره، تشکیل دبیرخانه دائمی و تبدیل آن به رویدادی سالانه با مشارکت فعال مردم و گروه‌های هنری محلی، از جمله مهمترین اهداف تعیین‌شده است.
برچسب‌ها:بربط, جشنواره عودنوازی, دومین جشنواره عودنوازی قشم, شهرکتاب, عود, قشم
دیدگاهتان را بنویسید