در نشست شهرکتاب مرکزی به مناسبت روز اقبال لاهوری مطرح شد:
نشست «گفت‌وگو پیرامون آثار و اندیشه‌های اقبال» به مناسبت روز بزرگداشت این شاعر و متفکر نامدار، بعدازظهر دوشنبه ۱۹ آبان‌ماه ۱۴۰۴ در شهرکتاب مرکزی برگزار شد. در این برنامه که اجرای آن را امیر قناعت بر عهده داشت، دکتر محمد بقایی (ماکان)، دکتر هادی خانیکی، خانم عصمت حسن سیال و نسرین غلامحسین‌زاده به بررسی وجوه گوناگون شخصیت اقبال لاهوری، از جایگاه او در پیوند فرهنگی ایران و شبه‌قاره تا اندیشه‌های فلسفی و نقش کنشگر اجتماعی‌اش پرداختند.
به مناسبت فرارسیدن روز اقبال لاهوری، شهرکتاب مرکزی میزبان جمعی از اندیشمندان و اقبال‌پژوهان بود تا ابعاد مختلف شخصیت و میراث فکری این چهره برجسته جهان اسلام و زبان فارسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
در ابتدای این نشست، امیر قناعت، مجری و کارشناس برنامه، ضمن خوشامدگویی به حضار و اساتید، با خوانش ابیاتی از اقبال، بحث را با طرح این پرسش بنیادین آغاز کرد که چرا شاعری از لاهور، زبان فارسی را به عنوان ابزار اصلی بیان اندیشه‌ها و افکار خود برگزید و چگونه این زبان به ابزاری برای تبیین مقاصد او بدل شد.
اقبال محصول حوزه تمدنی ایران فرهنگی است
نخستین سخنران این نشست، دکتر محمد بقایی (ماکان)، نویسنده، مترجم و اقبال‌پژوه برجسته، آشنایی عمیق اقبال با زبان فارسی را ریشه‌دار در خاستگاه خانوادگی او دانست و گفت: «آشنایی اقبال با زبان فارسی به زادگاه اجداد او، یعنی کشمیر، بازمی‌گردد. کشمیر را ایران صغیر نامیده‌اند و این منطقه از ایام باستان مورد توجه ایرانیان بوده و مهاجرت‌های بسیاری به آن صورت گرفته است.»
او با اشاره به حضور چهره‌های برجسته ایرانی مانند میر سید علی همدانی در کشمیر و تأثیر عمیق آن‌ها بر فرهنگ منطقه افزود: «نیاکان اقبال در چنین محیطی رشد کردند و جزو کسانی بودند که به آن‌ها “سپرو” می‌گفتند، یعنی کسانی که زودتر از دیگران به آموختن زبان فارسی پرداختند.»
دکتر بقایی در ادامه به خاطره مشهور رویارویی اقبال با یک خبرنگار انگلیسی اشاره کرد و پاسخ تاریخی اقبال به چرایی سرودن به زبان فارسی را نقل کرد: «هیچ زبان دیگری در جهان، به جز زبان فارسی، نمی‌تواند اندیشه‌هایم را بازتاب دهد.» این اقبال‌پژوه برجسته تأکید کرد که اقبال با ظهور خود، اخگر زبان فارسی را که در زیر خاکستر استعمار انگلیس در شبه‌قاره پنهان شده بود، مجدداً شعله‌ور ساخت.
اقبال؛ متفکری برای گفت‌وگوی میان‌فرهنگی
در ادامه، دکتر هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر فرهنگی، اقبال را شخصیتی سه‌وجهی توصیف کرد: «اقبال سه چهره دارد: شاعر، متفکر و کنشگر اجتماعی. او یک متفکر گفت‌وگویی است که از یک سو با خویشتن، از سوی دیگر با جهان اسلام و از سوی سوم با تمدن‌های دیگر به گفت‌وگو می‌پردازد.»
دکتر خانیکی با اشاره به دیوان غربی-شرقی گوته که حاصل گفت‌وگوی او با حافظ بود، پاسخ اقبال در قالب «پیام مشرق» را نمونه‌ای برجسته از گفت‌وگوی میان‌فرهنگی دانست و افزود: «اقبال یکی از پل‌های ارتباطی میان فرهنگ ما و پاکستان و فراتر از آن با شبه‌قاره است. او به دنبال گفت‌وگوی تمدن‌ها بود، نه برخورد آن‌ها.»
نقش اقبال در شکل‌گیری هویت پاکستان
خانم عصمت حسن سیال، معاون سفیر پاکستان در ایران، سخنران بعدی این نشست بود. او ضمن ابراز خرسندی از حضور در این برنامه، از اقبال لاهوری به عنوان پدر معنوی پاکستان یاد کرد و گفت: «اندیشه‌های اقبال، به خصوص مفهوم “خودی” یا “خویشتن‌شناسی”، نقشی اساسی در شکل‌گیری هویت ملی و استقلال پاکستان ایفا کرد.»
وی با تأکید بر مرزهای مشترک فرهنگی و زبانی ایران و پاکستان اظهار داشت: «اقبال نماد بارز این پیوند عمیق است. هرچند زبان رسمی ما اردو است، اما مردم پاکستان با عشق به شعر فارسی اقبال گوش می‌سپارند و این میراث مشترک برای ما بسیار ارزشمند است.»
بازسازی اندیشه دینی؛ ترجمان حرکت و پویایی
آخرین سخنران این برنامه، نسرین غلامحسین‌زاده، پژوهشگر و مترجم کتاب «بازسازی اندیشه دینی در اسلام»، به تشریح چالش‌های ترجمه این اثر مهم و اندیشه‌های بنیادین آن پرداخت. او گفت: «اقبال در این کتاب، اسلام را دینی پویا و در حال حرکت معرفی می‌کند و با هرگونه جمود و تقلید مخالف است. او معتقد است که تمام هستی، از جمله اندیشه دینی، باید در تحرک و تغییر مداوم باشد.»
غلامحسین‌زاده افزود: «اقبال بر ضرورت “اجتهاد” نه تنها در فقه، بلکه در تمام شئون اندیشه دینی تأکید می‌کند و آن را راهی برای پاسخگویی به نیازهای انسان مدرن می‌داند. پیام اصلی او این است که باید از این خاک، جهانی دیگر ساخت.»
برچسب‌ها:اقبال, اقبال لاهوری, امیر قناعت, پاکستان, شهرکتاب, شهرکتاب مرکزی, عصمت حسن سیال, مؤسسه شهرکتاب, محمد بقایی ماکان, نسرین غلامحسین زاده, هادی خانیکی
