انسان گرا، خلّاق و روشنگر

ایران: این یادداشت اشاره‌ای به اهمیت و کارسازی شاملو در روزگار ما دارد. از این منظر، که به‌نظر می‌رسد جامعه امروز ایران، بیش از هر زمان دیگری به آگاهی نیاز دارد. جریان آگاهی‌رسانی، جریانی مستمر، سخت و پرمخاطره است و این‌جاست که دوام آوردن مردی چون شاملو در روشنگری، آرمانخواهی و آزادیخواهی سخت به کارمان می‌آید. ما نیاز به جریانی از ایستادگی و روشنگری داریم که نیازمان به ماندن در چالش پایان‌ناپذیر میان جریان قدرت و قدرت ادبیات را تأمین کند. اهمیت شاملو بودن در این است که جریان‌های اجتماعی، پدیده‌های سیاسی، علاقه‌های شخصی، تغییرات اقتصادی و هر آن چه می‌تواند انسان را در طول حیات احاطه کند، نتوانسته‌اند او را از مسیر این چالش پایان‌ناپذیر، دور کنند و این پایداری نیاز به نیرومحرکه بسیار قدرتمندی در دوران زندگی یک انسان دارد. نکته دیگری که در تقابل جریان قدرت با قدرت ادبیات شاملو، کفه را به سمت شاعر سنگین‌تر کرده، انسان‌گرایی معنا در شعر شاملو است و این امر به ماندگاری شاعر در تقابل با جریان قدرت انجامیده است.
توجه داشته باشیم که بررسی زیبایی‌شناسانه امر «زیبایی»، نشان می‌دهد که جریان قدرت امکان انکار امر «زیبا» (امر زیبا مثل ذات شعر یا گل) را ندارد و برای گذشتن از آن به‌دنبال راهی برای به دست آوردن آن است. از هر دری وارد می‌شود که با تأیید و تمجید امر زیبا، خود را زیبا و موجه جلوه دهد، اما آنچه در پیوند با روشنگری شعر شاملو اتفاق می‌افتد، تلاش او برای جداسازی امر «زیبا» از جریان قدرت است و این یکی از بزرگ‌ترین گام‌های او در امر روشنگری به حساب می‌آید. اهمیت و کارسازی شاملو را در کیفیت زیست امروز نیز باید جست‌وجو کرد؛ چراکه ما بشدت نیازمند ایجاد عاطفه و مهربانی هستیم، ما نیاز مبرم به تجربه عاطفی عمیق داریم و در این راستا، بسیاری یا کج راهه رفته‌ایم یا به کل مسیری اشتباه در پیش گرفته‌ایم. در این راستا، شعر شاملو مظهر تلفیق کارساز عشق و اجتماع است و حضورش در ادبیات ما بسیار مهم و حیاتی است. رفتار اجتماعی‌سازی عشق در شعر شاملو برای شعر امروز ما راهگشاست و امکانی که در شعرهای روشنگرانه او با تلفیق فضاهای عشق و اجتماع به‌دست آمده، بسیار قابل توجه است.
این‌هاست که از شاملو شاعری بزرگ و تأثیرگذار ساخته؛ اما پرسش این است که آنچه به ماندگاری و همه‌گیری شاملو انجامیده، چیست؟ از نظر من پرداختن شاملو به انسان، به‌عنوان محور تغییر و نه متغیری که در گذر زمان به‌صورت ماهوی تغییر می‌کند. از آن‌جا که فشار تنگناهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هر روز رو به افزایش است و جریان حضور گونه‌ها و الگوهای فراوان در امر تولید ادبیات و به‌طور کلی هنر، مسیریابی را برای نویسنده و هنرمند امروز سخت کرده است، رفتار شاملو در دو امر روشنگری و اجتماعی‌سازی عشق، هنوز هم نیاز به توجه و موشکافی دارد.