به سوی آزادی

اعتماد: چاپ بیست و یکم «گریز از آزادی» نوشته اریک فروم با ترجمه عزت‌الله فولادوند منتشر شد. از نخستین چاپ این کتاب در سال ۱۳۴۸ دقیقاً ۵۰ سال می‌گذرد. گریز از آزادی، اولین کتاب ترجمه و منتشر شده استاد فولادوند است. به عبارت دقیق‌تر با این کتاب، یکی از برجسته‌ترین و مهم‌ترین مترجمان حوزه فلسفه و علوم اجتماعی، پا به عرصه عمومی فرهنگ ایران گذاشت، چهره‌ای که در طول نیم قرن بعد، با ترجمه بیش از ۵۰ کتاب و نگارش و برگردان صدها مقاله در زمینه‌های فلسفه، علوم سیاسی و اجتماعی، ادبیات و تاریخ سهم قابل توجهی در معرفی اندیشه‌های نو به فارسی‌زبانان دارد.

از دقت در تاریخ انتشار این کتاب و سالروز تولد استاد فولادوند در می‌یابیم که ایشان نسبتاً دیرهنگام یعنی در سی و سه سالگی، آن هم به توصیه دوستان، وارد عرصه ترجمه شده است. این در حالی است که ایشان ضمن آنکه در خانواده‌ای فرهیخته پرورش یافته، از کودکی با فرهنگ و ادبیات ایران و جهان مأنوس بوده و تحصیلاتش در حوزه فلسفه را نیز در بهترین دانشگاه‌های دنیا پی گرفته است. همه این خصائل و ویژگی‌ها در همین نخستین کتاب به خوبی بازتاب یافته است. بی‌دلیل نیست که با وجود گذر پنجاه سال از آن، کماکان اینچنین مورد اقبال مخاطبان است و بدون کم و کاست بازنشر می‌شود.

ترجمه وفادارانه، روان و دقیق، نثر شیوا و خواندنی، معادل‌های هوشمندانه و مورد پذیرش متخصصان و صاحب‌نظران تنها شماری از ویژگی کارهای استاد فولادوند است. در کنار اینها باید از مقدمه‌های راهگشا و جامع او یاد کرد. استاد فولادوند در این مقدمه‌ها، تنها به معرفی مختصر و مفید نویسنده و موضوع کتاب بسنده نمی‌کند، بلکه همچنین نظر عالمانه خود را درباره آنها بیان می‌کند و بنا به ضرورت به علت انتخاب کتاب برای ترجمه نیز اشاره می‌کند. مهم‌تر از آن اینکه فولادوند همه جا فاصله خود را با مؤلف و دیدگاه‌های او حفظ می‌کند و هر جا که به نظرش لازم باشد، به صراحت نویسنده و اندیشه‌هایش را بدون تعارف و مجامله نقد می‌کند. برای نمونه می‌توان به مقدمه خواندنی و سودمند کتاب «گریز از آزادی» مراجعه کرد. استاد در پایان این مقدمه ضمن اشاره به ایراد فروم به کانت و توضیح وفادارانه آن، به نحو مستدل از فیلسوف بزرگ آلمانی دفاع می‌کند و قضاوت فروم درباره او را «اشتباه» و «غیرمنصفانه» می‌خواند.

اما فراتر از همه مواردی که آمد، آنچه آثار استاد عزت‌الله فولادوند را شاخص می‌سازد، موضوعات و کتاب‌هایی است که برای ترجمه انتخاب می‌کند. فولادوند از پیشگامان معرفی شماری از مهم‌ترین و در عین حال روشن‌اندیش‌ترین متفکران معاصر به فارسی‌زبانان است: کارل پوپر، هانا آرنت، آیزایا برلین، برایان مگی، اریک فروم، کوئنتین اسکینر، مارتا نوسبام، فردریش فون هایک، هانس گئورگ گادامر، باربارا تاکمن، کارل یاسپرس و... ترجمه‌های فولادوند، به خوبی نشانگر دغدغه‌های او در مقام روشنفکری دلسوز و روشن‌اندیش است. از همین «گریز از آزادی» گرفته تا «جامعه باز و دشمنان آن» (پوپر)، «انقلاب» و «خشونت» (آرنت)، «فلسفه کانت» (اشتفان کورنر)، «آزادی و قدرت و قانون» (فرانتس نویمان)، «هجرت اندیشه اجتماعی» (فرانتس نویمان)، «آزادی و خیانت به آزادی» (آیزایا برلین) و... این آثار به ما چهره مترجمی اندیشمند و فرهیخته را نشان می‌دهد که در طول نیم سده همواره در جست‌وجوی آرمان‌های متعالی بشری چون آزادی و عدالت و دگرخواهی از پای ننشسته و در هشتاد و چهار سالگی همچنان قلبش برای اعتلا و رهایی ایران می‌تپد. در پنجاهمین سالگرد تولد نخستین کتاب استاد، برای ایشان سلامت و تندرستی و شادکامی آرزومندیم.