یکشنبه، ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
کوروش کمالی‌سروستانی: سعدی شاعر بزرگ ایران زمین. منادی صلح و عشق و دوستی. و شاعری است ماندگار در ذهن و زبان ایرانیان و جهانیان. سعدی شیراز‌بند زبان و ادبیات فارسی و پایه‌گذار مکتب ادبی شیراز است. رمز و راز شکوه و ماندگاری آثار سعدی هم‌چون دیگر شاعران کلاسیک جهان رویکرد انسان‌گرایانه و خداجویانه به ارزش‌های مشترک فرهنگ جهانی هم‌چون عشق، دوستی، صلح، احترام به یکدگر، حکمرانی عاقل و عادل، شادی و نشاط و مرگ و زندگی است. مدارا و مهربانی، رنج و مقاومت، زیبایی و شادمانی، کم‌آزاری و خدای‌ترسی از ویژگی‌های آثار و جهان‌بینی سعدی و دلیل ماندگاری و اقبال به او در فرهنگ جهانی است.
«زبان و ادب فارسی بارز‌ترین روح لطیف فرهنگ ایرانی است و جهانیان از دیرباز این جلوه را بیش از همه در سخن سعدی بازیافته‌اند. زبان فارسی همواره با زبان سعدی شناخته می‌شد و آثار او در «فارسی‌آموزی» نقش اصلی داشت».
در جهان اسلام سعدی بانفوذ‌ترین شاعر ایرانی بود و به‌ویژه در دو امپراتوری بزرگ اسلامی، امپراتوری عثمانی در آناتولی و بالکان و امپراتوری گورکانی در هند که فارسی، زبان فرهنگی هر دوی آن‌ها به شمار می‌رفت شهرت و محبوبیتی کم‌نظیر داشت. در واقع از درون همین دو امپراتوری بود که آوازه‌ی سخن سعدی از مشرق به مغرب زمین رفت.
سعدی زاده‌ی شیراز و برآمده‌ی فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در قرن هفتم هجری و سیزدهم میلادی است؛ قرنی که در تاریخ بشری و به‌ویژه تاریخ اروپا نطفه‌های آغازین روشنگری با آثار پترارک و بوکاچو پیوند خورده است. پیوندی که در قرن‌های بعدی به رنسانس تبدیل می‌شود و به شکوفایی اروپا. طرفه آن‌که آن‌چه بعد‌ها ویژگی‌های ادبیات روشنگری شناخته می‌شود پیش از این در آثار سعدی خلق شده بود.
گلستان سعدی نخستین کتاب فارسی بود که به یک زبان اروپایی ترجمه شد. و زمینه‌ی آشنایی شاعران، نویسندگان، فیلسوفان و اندیشمندان غرب را فراهم کرد. «سعدی سنت‌شناس و سنت‌آفرین بود» و از منادیان روشنگری در ایران قرن هفتم / سیزدهم. و به همین دلیل است که شاعران و اندیشمندانی چون ولتر، هوگو، دیدرو، لافونتن، گوته، شیلر، پوشکین، رنان، امرسون، بالزاک، موسه و بسیاری دیگر از او متأثر شدند.
از سال ۱۶۳۶ میلادی که اولین گزیده‌ی گلستان با ترجمه‌ی آندره دوریه به زبان فرانسوی چاپ و منتشر گردید تا امروز، آثار سعدی به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، لاتین، ژاپنی، چینی، روسی، لهستانی، هلندی، ایتالیایی و... ترجمه و منتشر شده است.
در شبه قار‌ه‌ی هند سعدی جایگاه ویژه‌ای دارد. گلستان و بوستان کتاب درسی بوده است. اولین کلیات سعدی در کلکته به چاپ رسیده است و آثار سعدی به زبان‌های اردو، پنجابی، سندی، سنسکریت منتشر شده و کتاب «کریما»ی سعدی که در ایران کمتر شناخته شده در شمارگان گسترده‌ای چاپ و منتشر شده است.
در حوزه‌ی امپراتوری عثمانی آثار سعدی و به‌ویژه گلستان و بوستان همواره از اقبالی عام برخوردار بوده است. شروح مفصل شمعی و سودی بر گلستان یکی از نشانه‌های این اقبال است. برخی منابع کهن‌ترین ترجمه‌ی گلستان به ترکی را منسوب به سیف فرغانی شاعر قرن هفتم می‌دانند.
«روند خوانش آثار سعدی و سعدی‌پژوهی سه دوره‌ی متفاوت را در ترکیه پشت سر گذاشته است: دوره‌ی پیش از فرمانروایی عثمانیان، دوره‌ی عثمانی و دوره‌ی جمهوریت. در دوره‌ی اول سعدی در آناتولی چندان پرآوازه بود که افلاکی اثر ماندگار خود «مناقب العارفین» را با بخشی از مقدمه‌ی گلستان آغاز می‌کند. در دوره‌ی عثمانی تألیف و تدوین شرح‌های مختلف گلستان و بوستان نشان‌دهنده‌ی اهمیت ادبی و آموزشی آثار سعدی است و در دوره‌ی جمهوریت و پس از تغییر الفبای عربی و تبدیل آن به الفبای لاتین «در وزارت فرهنگ ترکیه اداره‌ای به نام اداره‌ی ترجمه تأسیس شد که مؤظف بود در ترجمه‌ی متن‌های جدید و کهن به ترکی با الفبای لاتین بکوشد. از نخستین تجربه‌های این اداره، بازنویسی بوستان و گلستان به خط لاتین و انتشار آن بود.»
سعدی شاعری جهانی است. و جهان شاعر نیز در آثارش اقصای عالم را در برمی‌گیرد. و در نثر و نظم به شهر‌ها و گستره‌ها و کشور‌ها و قبیله‌ها و اندیشه‌ها و دین‌های مختلف می‌پردازد. از هند، سند، چین، مصر، روم، غزنین، خجند، بابل، بغداد، بلخ، مکه، بیت‌المقدس، شام، یمن، ختن، یونان، زنگبار، صَنعا، کشمیر، دمشق، طرابلس، سخن می‌گوید و از فارس و تاجیک و تازی و ترک و تتر و از مسلمان و نصرانی و یهود و هندو، و از فلاطون، ذوالنون و فیلسوفان یونان و روم.
پرداختن به نگاه سعدی به جهان روزگار خود در این مقال نمی‌گنجد. و تنها اشاره‌ی کوتاه به واژه «ترک» در آثار سعدی به میمنت همایش سعدی و یونس امره خالی از لطف نیست.
واژه «ترک» و ترکیب‌هایی چون ترکان، تنگ ترکان، ترکان یغمایی، ترک ختایی و ترک شیرازی جمعاً ۳۲ بار در کلیات سعدی آمده است. سعدی به ترک هم به عنوان قومی ماندگار و به هم به عنوان صفتی پرنگار می‌پردازد.
چشمان ترک و ابروان جان را به ناوک می‌زنند
یا رب که داده است این کمان آن ترک تیرانداز را
(غزل ۳۴۴)
و یا:
دیار هند و اقالیم ترک بسپارند
چو چشم ترک تو بینند و زلف هندو را
(غزل ۳۴۸)
و نیز:
ز دست ترک ختایی کسی جفا چندان
نمی‌برد که من از دست ترک شیرازی
(غزل / ۵۸۱)
سعدی در دیباچه‌ی بوستان در سبب نظم کتاب سروده است:
در اقصای عالم بگشتم بسی
به سر بردم ایام با هر کسی
تمتع به هر گوشه‌ای یافتم
ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم
و با این ابیات عشق و تعهد خود را به جهان و داشته‌هایش ابراز داشته و پس از او در طول هفتصد سال جهان عشق و احترام خود را به او ابراز می‌دارد در همین راستا، مرکز سعدی‌شناسی با همکاری و پایمردی معاونت فرهنگی شهرکتاب بر آن شد که علاوه بر برگزاری آیین‌های یادروز سعدی در ایران، هر ساله نیز به همنشینی سعدی با یکی از بزرگان ادب جهان بپردازد و از این‌رو این نیت میمون را از سال ۱۳۹۱ با نشست سعدی با پوشکین آغاز کرد و امسال نیز همایش سعدی و یونس امره در حال برگزاری است. امید است با همکاری رایزنی‌های فرهنگی ایران در جهان و نیز رایزنی‌های فرهنگی کشورهای جهان در ایران در سال‌های آینده نشست‌های سعدی و سروانتس، سعدی و متنبی، سعدی و شکسپیر، سعدی و ویکتور هوگو، سعدی و دانته، سعدی و شیلر، سعدی و تاگور و سعدی و الیوت برگزار گردد.
رفتیم اگر ملول شدی از نشست ما
فرمای خدمتی که برآید ز دست ما
برخاستیم و نقش تو در نفس ما چنانک
هر جا که هست بی‌تو نباشد نشست ما
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
